Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc Ơ Đu

PV - 18:19, 20/08/2021

Nền văn hóa của người Ơ Đu là một phần của nền văn hóa Việt. Nguy cơ mai một nền văn hóa này cho thấy cần tích cực gìn giữ những giá trị tốt đẹp của dân tộc Ơ Đu, để bảo đảm tính thống nhất trong đa dạng của nền văn hóa Việt Nam.

Mẫu nhà sàn truyền thống của người Ơ Đu. (Ảnh: D Bình)
Mẫu nhà sàn truyền thống của người Ơ Đu tại Làng Văn hóa Du lịch các dân tộc Việt Nam. (Ảnh: D Bình)

Theo nghiên cứu lịch sử, dân tộc Ơ Đu xa xưa sinh sống ở lưu vực sông Nậm Nơn, Nậm Mộ trải dài từ huyện Tương Dương, tỉnh Nghệ An. Tộc người Ơ Đu xưa có một xã hội khá phát triển. Họ sống bằng nghề làm ruộng, phát nương làm rẫy, đào đãi vàng, chài lưới và buôn bán trên sông. Những địa danh như: Xiêng Tắm, Xiêng Lăm, Tạ Xiêng... luôn tấp nập thuyền, bè xuôi ngược.

Hiện nay, người Ơ Ðu sinh sống tập trung ở hai bản Xốp Pột và Kim Hòa, xã Kim Ða, huyện Tương Dương. Ở Lào, họ hợp với nhóm Tày Phoọng cư trú ở tỉnh Sầm Nưa. Năm 2006, Nhà nước xây dựng Thủy điện Bản Vẽ, người Ơ Đu di dời về tái định cư tại bản Văng Môn, xã Nga My, huyện Tương Dương.

Theo kết quả điều tra dân số năm 2019, dân tộc người Ơ Đu hiện có 428 người, được xác định là 1 trong 5 tộc người có dân số ít nhất Việt Nam cần phải bảo tồn, lưu giữ.

Trong đời sống văn hóa, theo chị Mạc Thị Tím (bản Văng Môn) tiếng Ơ Đu học rất khó, mặt khác lại ít sử dụng để giao tiếp hàng ngày, nên chỉ nói được vài câu chào hỏi xã giao. Hiện chỉ có một số cụ trên 70 tuổi mới nói được tiếng Ơ Đu.

Các nhà nghiên cứu văn hóa cũng đã cho thấy, ngôn ngữ dân tộc thể hiện trình độ phát triển, văn hóa và tư duy của từng tộc người. Vì thế khi một ngôn ngữ trong cộng đồng 54 dân tộc anh em bị mất, đồng nghĩa với một phần bản sắc văn hóa Việt Nam cũng bị “nghèo” đi. Điều đó cho thấy tính cấp thiết trong việc bảo tồn tiếng nói, ngôn ngữ của dân tộc Ơ Đu.

Trước những biến động trong nhiều giai đoạn lịch sử, do dân số ít, sống xen kẽ với người Khơ mú và Thái, trong quá trình sống và giao thoa với các nền văn hóa khác khiến tộc người Ơ Đu đứng trước nguy cơ mai một. 

Trong hôn nhân, người Ơ Đu tuân thủ nguyên tắc “ngoại tộc hôn”, cùng một dân tộc không được lấy nhau. Bởi vậy, người con dâu, con rể của dân tộc này thường là người dân tộc khác. Được biết, bản Văng Môn có 99 hộ người Ơ Đu thì có 44 phụ nữ Thái và 52 phụ nữ Khơ mú làm dâu. Chỉ có 3 trường hợp người Ơ Đu trong họ lấy nhau, họ là những trường hợp yêu thương nhau tha thiết, vượt qua nhiều khó khăn, rào cản văn hóa, tập tục để đến với nhau.

Đồng bào Ơ Đu có hệ thống lễ hội như Tết cổ truyền, Tết cơm mới. Ngày hội lớn nhất là lễ đón tiếng sấm trong năm. Ngày đó, cư dân khắp nơi đổ về mở hội tế trời, mổ trâu, bò, lợn ăn mừng tại bản Xốp Pột, xã Kim Ða. Trong tín ngưỡng, người Ơ Ðu tin rằng khi chết đi, linh hồn ngụ tại bãi tha ma, hồn gốc ở chỏm tóc ở lại làm ma nhà. Ma nhà chỉ ở với con cháu một đời theo thứ tự từ con trai cả đến con trai thứ. Khi các con trai đã chết hết, người ta làm lễ tiễn ma nhà về với tổ tiên…

Người Ơ Ðu sinh sống chủ yếu bằng nương rẫy và một phần ruộng nước, canh tác theo cách phát, đốt, gieo hạt. Mùa lúa gieo hạt từ tháng 4 - 5 âm lịch, thu hoạch vào tháng 9 - 10. Công cụ gồm dao, rìu, gậy, chọc lỗ. Ngoài lúa là cây trồng chính, còn trồng ngô, đỗ, sắn, bầu, bí. Hái lượm và săn bắn có ý nghĩa thiết thực với đời sống đồng bào.

Chăn nuôi trâu bò, lợn gà, dê cũng khá phát triển. Trâu, bò dùng làm sức kéo, kéo cày; lợn gà sử dụng trong các dịp cưới, nghi lễ tín ngưỡng... Ðan lát đồ gia dụng bằng giang, mây, một phần tiêu dùng, phần để trao đổi hàng hóa. Xưa họ còn biết dệt vải.

Trang phục truyền thống của người Ơ Đu. (Ảnh: D Bình)
Trang phục truyền thống của người Ơ Đu. (Ảnh: D Bình)

Công tác bảo tồn, an sinh xã hội đối với đồng bào dân tộc Ơ Đu

Theo thống kê của UBND huyện Tương Dương, đến cuối năm 2020, dân tộc Ơ Đu có 135 hộ gia đình với 383 nhân khẩu. Trong đó, bản Văng Môn tập trung 99 hộ với 273 nhân khẩu, chiếm 73,3% số hộ và 71,3% nhân khẩu Ơ Đu. Phần còn lại cư trú rải rác ở các xã Xá Lượng, Tam Đình, Thạch Giám, Lượng Minh (Tương Dương), Thanh Sơn, Ngọc Lâm (Thanh Chương).

Những năm gần đây, các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước ban hành và thực hiện đã góp phần quan trọng trong việc bảo tồn, phát huy bản sắc đồng bào dân tộc thiểu số. Nhiều hộ người Ơ Đu ở huyện Tương Dương đã được tiếp cận và thụ hưởng các dịch vụ xã hội cơ bản, được phát triển sản xuất, giải quyết việc làm, ổn định thu nhập…

Với đồng bào Ơ Đu đã có điện lưới về tới các thôn, bản (tỷ lệ hộ có điện dùng đạt 99 - 100%), được thụ hưởng các chính sách xã hội, trong đó phải kể đến là các Đề án Hỗ trợ phát triển dân tộc Ơ Đu giai đoạn 2006 - 2010 với kinh phí là 4 tỷ đồng. Kết thúc Dự án, đời sống kinh tế và hạ tầng kỹ thuật của người dân có khá hơn.

Để hỗ trợ phát triển tộc người đặc biệt này, năm 2017, tỉnh Nghệ An đã phê duyệt Đề án Hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội dân tộc Ơ Đu giai đoạn 2016 - 2025 với kinh phí 120 tỷ đồng, nhằm nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho người Ơ Đu một cách bền vững, tăng cường chăm sóc sức khỏe, cải thiện giống nòi và bảo tồn các nét văn hóa truyền thống của họ; bảo tồn và phát huy tiếng nói, nhà ở, phong tục tập quán của người Ơ Đu...

Những nỗ lực của Trung ương và địa phương đã đem lại những mảng sáng cho đời sống đồng bào dân tộc Ơ Đu. Được biết, bản Văng Môn đã được đầu tư 15 giếng khoan; 20 khung cửi phát triển nghề dệt may truyền thống; 77 chuồng bò hiện đại và 304 con bò giống; 77 máy cắt cỏ, cải tạo 8,5 ha đất trồng cỏ và cung cấp cỏ giống. Nhà văn hóa được xây dựng với kinh phí 4,5 tỷ đồng, rộng, đẹp cùng các thiết bị loa đài, hỗ trợ đội văn nghệ của bản; mở các khóa học tiếng Ơ Đu...

Về trình độ học vấn, bản Văng Môn có 19 người được đào tạo cơ bản (12 người có trình độ đại học, 7 cao đẳng, 2 trung cấp), 65 trẻ em theo học các cấp (36 học sinh tiểu học, 18 trung học cơ sở, 11 trung học phổ thông).

Những giải pháp nỗ lực, đầu tư nâng cao đời sống, dân trí, hạ tầng kỹ thuật đã có, nhưng sự mai một về văn hóa thì vẫn luôn đe dọa cộng đồng này. Điều đó cho thấy sự quan tâm không chỉ là chỉ đầu tư tài chính, hay kết cấu kỹ thuật hạ tầng. Thực tế nền văn hóa người Ơ Đu vẫn trong tình trạng bị đồng hóa trước những nền văn hóa người Thái, người Khơ mú, cần có sự tham gia của các nhà khoa học, chuyên gia tâm huyết và những chính sách hiệu quả, để phát huy vai trò của chủ thể văn hóa.

Đồng bào dân tộc Ơ Đu, bản Văng Môn, xã Nga My, huyện Tương Dương, giới thiệu Lễ mừng tiếng sấm, một đặc trưng văn hoá của dân tộc mình. (Ảnh: D Bình)
Đồng bào dân tộc Ơ Đu, bản Văng Môn, xã Nga My, huyện Tương Dương, giới thiệu Lễ hội mừng tiếng sấm, một nghi lễ nông nghiệp của cộng đồng. Ảnh : D Bình)

Kinh nghiệm thực hiện ở một số địa phương và từ các chuyên gia nghiên cứu về bảo tồn, phát huy văn hóa dân tộc thiểu số chỉ ra rằng: Cần tích cực hỗ trợ việc giữ gìn tiếng nói, chữ viết của các dân tộc thiểu số thông qua hình thức dạy tiếng, chữ viết của các dân tộc thiểu số cho cán bộ, công chức, viên chức công tác tại vùng sâu, vùng xa nơi có dân tộc thiểu số cư trú.

Cần xây dựng cơ chế duy trì và phát triển ngôn ngữ của người dân tộc thiểu số như khuyến khích, bắt buộc sử dụng tiếng dân tộc thiểu số trong giáo dục bậc tiểu học, đẩy mạnh truyền thông về giá trị, cái đẹp của ngôn ngữ dân tộc thiểu số. Đưa chỉ tiêu giáo viên tiểu học là người dân tộc thiểu số, biết tiếng dân tộc thiểu số.

Bên cạnh đó, tộc người Ơ Đu đang sinh sống huyện Mường Khu, Xiêng Khoảng (Lào) có 48 hộ với khoảng 242 người còn lưu giữ nhiều giá trị văn hóa của người Ơ Đu, thậm chí cả ngôn ngữ và chữ viết. Đây là nguồn tư liệu sống, giúp cho công tác nghiên cứu, bảo tồn một tộc người có nguy cơ mai một.

Để bảo tồn, phát văn hóa tộc người Ơ Đu, cần phát huy sức mạnh cộng đồng người Ơ Đu. Đó là sự liên kết giữa các thành viên trong tộc người, quan hệ họ hàng cũng như các mối liên kết khác được hình thành từ trong quá trình lịch sử. Đồng thời quy hoạch xây dựng lại bản Văng Môn theo cấu trúc không gian làng, bản truyền thống của người Ơ Đu cổ xưa; phục dựng các lễ hội quan trọng như lễ Chăm phtrong, lễ ăn cơm mới, rước hồn lúa và mừng nhà mới.

Kinh nghiệm tổ chức mô hình “làng dân tộc truyền thống” ở một số nước trong khu vực đã cho thấy hiệu quả tích cực trong công tác bảo tồn, gìn giữ các giá trị di sản, đồng thời tạo một sản phẩm du lịch văn hoá hấp dẫn, góp phần phát triển kinh tế địa phương từ nền tảng truyền thống, thích ứng với sự phát triển chung của đời sống, xã hội trong thời kỳ mới.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Tin nổi bật trang chủ
Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Không chỉ chuyển tải chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Báo Dân tộc và Phát triển còn cập nhật những thông tin về các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, bảo vệ môi trường…. Với nội dung đa dạng, phong phú, Báo Dân tộc và Phát triển đã trở thành người bạn đồng hành của đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín, chức sắc, chức việc nắm bắt thông tin kịp thời, hiệu quả và chính xác để phát huy tốt vai trò là “cánh tay nối dài” ở cơ sở trong tuyên truyền chính sách dân tộc, tôn giáo.
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Sắc màu 54 - An Yên - 18:01, 20/06/2025
Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Gương sáng - Nguyễn Văn Chiến - 18:00, 20/06/2025
Ông Ksor Ní (tên thường gọi là Ama H’Nhan) là một trong những trí thức đầu tiên người Gia Rai đi theo cách mạng. Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách, trong đó có cương vị Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của tỉnh Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất. Ông cũng là thân sinh của ông Ksor Phước, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Tin tức - Thuỳ Như - 17:58, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Cao Bằng, Tỉnh uỷ Cao Bằng đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025); trao Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam” của Hội Nhà báo Việt Nam; tặng Bằng khen cho các tập thể, cá nhân có nhiều thành tích trong công tác thông tin, tuyên truyền trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Tin tức - Thiên An - 17:35, 20/06/2025
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình có địa chỉ tại Lô Đ7, KCN Khánh Phú, xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình - SĐT: 02293 762 825
Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Tin tức - Tào Đạt - 16:49, 20/06/2025
Ngày 20/6, Thành ủy, HĐND, UBND TP. Cần Thơ tổ chức họp mặt Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025); tổng kết Giải Báo chí Phan Ngọc Hiển TP. Cần Thơ lần thứ 19 (2024 - 2025) và Tôn vinh các nhà báo tiêu biểu.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Chính sách Dân tộc - Duy Chí - 16:26, 20/06/2025
Các gia đình là những điển hình về sự năng động trong lao động sản xuất, xây dựng gia đình hạnh phúc, kinh tế ổn định, lại tích cực tham gia các phòng trào văn hóa xã hội, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo đảm an ninh chính trị địa phương; cũng như nhiều gia đình có con em là học sinh, sinh viên xuất sắc; tham gia bộ máy chính quyền địa phương, có người trở thành lãnh đạo tổ chức chính trị…
Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Xã hội - Mỹ Dung - 16:11, 20/06/2025
Giữa núi rừng trùng điệp của Ba Chẽ, Bình Liêu,Tiên Yên... nơi những con dốc nối tiếp nhau như chẳng có điểm dừng vẫn có những bước chân đều đặn, bền bỉ của những “phóng viên vùng cao”. Không chỉ đưa tin, họ là những người kể chuyện bản làng bằng cả trái tim nhiệt huyết.
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Phóng sự - Quỳnh Trâm - 16:01, 20/06/2025
Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Trang địa phương - Ngọc Chí - 15:38, 20/06/2025
Tỉnh ủy Kon Tum vừa ban hành Nghị quyết số 30-NQ/TU về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, cán bộ nữ và cán bộ là người DTTS ở tỉnh Kon Tum giai đoạn 2025 - 2030 và tầm nhìn đến 2045.
Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Thời sự - Hoàng Quý - 15:27, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại buổi họp báo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Thứ trưởng Võ Văn Hưng đã công bố những kết quả quan trọng trong quá trình triển khai hai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giai đoạn 2021–2025: Chương trình xây dựng nông thôn mới và Chương trình giảm nghèo bền vững.