Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Chuyện về bến nước của đồng bào Tây Nguyên Bài 2: Muốn bảo tồn bến nước phải giữ được “hồn thiêng”

PV - 15:38, 17/08/2018

Trước kia, mỗi buôn làng Tây Nguyên đều có một bến nước. Nhưng nay rừng cạn kiệt, cây cổ thụ không còn, ở nhiều địa phương, bến nước cũng không được bà con quan tâm. Do đó, vai trò già làng, chủ bến nước, luật tục cộng đồng vốn ăn sâu trong tiềm thức đồng bào đang dần phai nhạt. Mất rừng, bến nước cũng mất và buôn làng cũng sẽ không còn là buôn làng truyền thống đúng nghĩa.

bến nước Tây Nguyên Bến nước buôn Krông M’Rơng B, xã Ea tu, tp . Buôn Ma thuột.

Bến nước-linh hồn của buôn làng

Dù không gắn với cánh rừng nguyên sinh rậm rạp, nhưng mỗi buổi chiều, bến nước Kbăng Kiêu, buôn A, xã Dang Kang, huyện Krông Bông vẫn xôn xao tấp nập. Mạch ngầm của bến nước này chảy ra từ rễ của một cây xoài rừng cổ thụ. Người dân ở đây cho biết, cây xoài này tự mọc, nay đã hơn trăm tuổi được coi như linh hồn của bến nước, nơi thần linh trú ngụ. Nếu cây cổ thụ đổ thì bến nước sẽ không còn nên bà con bảo vệ cây xoài như báu vật.

Năm 1998, Sở Tài nguyên và Môi trường đã về xã lấy mẫu nước bến nước Kbăng Kiêu ở Buôn A để kiểm tra. Kết quả, nước Kbăng Kiêu rất sạch, lớp phèn có tỷ lệ thấp, có thể uống trực tiếp không cần nấu sôi. Ở đây, lễ cúng bến nước vẫn được duy trì và trở thành lễ cúng linh thiêng nhất trong năm của buôn làng.

Đối với đồng bào các dân tộc Tây Nguyên, nước nguồn chảy ra từ mạch mới là nước sạch có thể dùng để ăn uống, còn nước giếng chỉ dùng để tắm giặt. Nếu chẳng may nguồn nước bị ô nhiễm, cả cộng đồng sẽ rời đi nơi khác để tìm nguồn nước sạch lập làng. Việc đi tìm nguồn nước cũng được đồng bào thực hiện cẩn trọng, tuân thủ luật tục và được thần linh ngầm báo nguồn nước sạch mới dựng bến.

Bến nước là nơi các đôi trai gái trao nhau chiếc vòng đồng đính hôn, thể hiện lòng thủy chung son sắt. Nơi cả đàn ông, đàn bà lui tới tắm gội sau một ngày lao động để thần nước gột rửa bụi bẩn nương rẫy, xua tan mọi mệt nhọc.

Hàng năm, sau mùa thu hoạch lúa, tiết trời mùa xuân mát dịu, cây cối bắt đầu trổ bông, người đứng đầu buôn, người chủ bến nước nhắc nhở dân làng vệ sinh các con đường trong buôn, đường xuống bến nước để chuẩn bị làm lễ cúng bến nước. Cúng để các vị thần biết được nơi đó có dân làng sinh sống để thần ban sức khỏe, cuộc sống ấm no hạnh phúc.

Ngày nay, vẫn còn những bến nước đẹp đúng nghĩa, bà con thường xuyên thực hành nghi lễ cúng bến nước cổ truyền. Và thông điệp gìn giữ môi trường sống hài hòa được phát đi dưới sắc thái tín ngưỡng và tâm linh được cộng đồng tuân thủ nghiêm. Điển hình như, bến nước buôn Sah, xã Ea Tul và buôn Đing, xã Ea Đing, huyện Cư M’Gar hay buôn Krông M’Rơng, xã Ea Tu, TP . Buôn Ma Thuột; buôn Riêng, xã Ea Knuếh, huyện Krông Păk …

Bảo tồn phải đúng bản chất

Do ảnh hưởng của quá trình đô thị hóa và cuộc sống hiện đại, không gian văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc địa phương bị thu hẹp. Những năm gần đây, việc tôn tạo và tái hiện lại một số nghi lễ truyền thống của đồng bào các DTTS đang được chính quyền các địa phương quan tâm, trong đó có việc đầu tư, tu sửa bến nước bị bỏ hoang, xây dựng bến mới, phục dựng lễ cúng bến nước.

Cụ thể, trong tháng 3/2018, một số địa phương đã tổ chức lễ cúng bến nước truyền thống của đồng bào Ê-đê như: Lễ cúng bến nước buôn Drao, xã Cư Né, huyện Krông Buk; bến nước buôn H’ra Ea Tla, xã Dray Bhăng, huyện Cư Kuin; buôn Cư Ênun A, xã Dang Kang, huyện Krông Bông…

Tuy nhiên, tất cả mới chỉ dừng lại ở bảo tồn vật thể. Nếu bến nước không có rừng, không còn cây cổ thụ, bà con cũng ít sử dụng vì cho rằng, nguồn nước đó không còn thần linh nữa, nó cũng giống như những dòng nước bình thường khác. Nếu không nghiên cứu để hiểu thấu đáo, thì hiệu quả bảo tồn bến nước đúng nghĩa sẽ không cao. Thực tế, nhiều nơi tổ chức phục dụng, cúng bến nước theo kiểu phong trào, còn cộng đồng dân bản lại đứng ngoài cuộc.

Ông Y Kô Niê, Phó trưởng Phòng Quản lý văn hóa, Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch Đăk Lăk cho biết: Về mặt tâm linh, giữa bến nước truyền thống và phục dựng quá khác xa nhau. Bến nước truyền thống gắn với rừng, có cây cổ thụ vì đồng bào quan niệm cây cổ thụ là nơi thần linh trú ngụ.

Tuy nhiên, không gian rừng biến mất, cây cổ thụ không còn, thì niềm tin về thần linh cũng mất đi, bà con không còn mặn mà với bến nước, lễ cúng truyền thống nữa. Vì vậy, khó có thể phục dựng không gian văn hóa bến nước và nghi lễ cúng bến nước truyền thống đúng nghĩa.

“Nhà nước chỉ có thể bảo tồn về vật thể, xây dựng, tu sửa bến nước, hỗ trợ kinh phí thực hiện lễ cúng bến nước, còn linh hồn của bến nước truyền thống phải chính chủ thể là cộng đồng DTTS mới giữ được” , ông Y Kô Niê nhấn mạnh.

LÊ HƯỜNG

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Chuyện về món bánh dày của đồng bào Mông ở Cổng trời Mường Lống

Chuyện về món bánh dày của đồng bào Mông ở Cổng trời Mường Lống

Bánh dày của đồng bào Mông ở Mường Lống (xã Mường Lống, tỉnh Nghệ An) đi ra từ truyền thuyết. Và cho đến hôm nay, bánh dày vẫn luôn hiện diện hằng ngày trong đời sống và văn hóa truyền thống của đồng bào ở vùng đất được ví là Cổng trời Mường Lống.
Tin nổi bật trang chủ
Lan tỏa bản sắc, củng cố sức mạnh đại đoàn kết các dân tộc, tôn giáo

Lan tỏa bản sắc, củng cố sức mạnh đại đoàn kết các dân tộc, tôn giáo

Với trách nhiệm chính trị, Bộ Dân tộc và Tôn giáo đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao trong khuôn khổ Triển lãm Quốc gia “80 năm Hành trình Độc lập - Tự do - Hạnh phúc”. Bộ Dân tộc và Tôn giáo vinh dự được nhận Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ cho tập thể có thành tích xuất sắc.
Xã đảo Nhơn Châu tuyên truyền về biển, đảo và chống khai thác IUU cho ngư dân

Xã đảo Nhơn Châu tuyên truyền về biển, đảo và chống khai thác IUU cho ngư dân

Xã hội - Ngọc Thu - 22:33, 16/09/2025
Ngày 16/9, Đồn Biên phòng Nhơn Châu chủ trì phối hợp với Hải đội Biên phòng 2 và UBND xã Nhơn Châu (Gia Lai) tổ chức kiểm tra, kiểm soát trên vùng biển xã đảo Nhơn Châu.
Chính thức sửa đổi, bổ sung một số nội dung trong Chương trình giáo dục phổ thông

Chính thức sửa đổi, bổ sung một số nội dung trong Chương trình giáo dục phổ thông

Giáo dục - Minh Nhật - 22:19, 16/09/2025
Bộ Giáo dục và Đào tạo vừa ban hành Thông tư số 17/2025/TT-BGDĐT sửa đổi, bổ sung một số nội dung trong Chương trình giáo dục phổ thông ban hành kèm theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDDT ngày 26/12/2018 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo.
Việt Nam vươn lên trở thành điểm đến hàng đầu của du khách Trung Quốc

Việt Nam vươn lên trở thành điểm đến hàng đầu của du khách Trung Quốc

Du lịch - Minh Nhật - 21:55, 16/09/2025
Theo Bloomberg, tính đến tháng 8, Việt Nam đã ghi nhận kỷ lục gần 14 triệu lượt khách quốc tế trong năm 2025, trong đó du khách từ Trung Quốc tăng 44% so với cùng kỳ năm trước. Sự bùng nổ của Việt Nam là một phần của quá trình tái cơ cấu lớn trong ngành Du lịch trị giá hàng tỷ USD của Đông Nam Á.
Tổng Bí thư Tô Lâm: Mỗi gia đình là một tế bào học tập, mỗi người dân là một công dân học tập suốt đời

Tổng Bí thư Tô Lâm: Mỗi gia đình là một tế bào học tập, mỗi người dân là một công dân học tập suốt đời

Thời sự - PV - 21:50, 16/09/2025
Chiều 16/9, tại Trụ sở Trung ương Đảng, Tổng Bí thư Tô Lâm đã chủ trì buổi gặp mặt Ban Thường vụ Trung ương Hội Khuyến học Việt Nam.
Lãnh đạo thành phố Cần Thơ thăm, tặng quà nhân dịp lễ Sene Dolta của đồng bào Khmer

Lãnh đạo thành phố Cần Thơ thăm, tặng quà nhân dịp lễ Sene Dolta của đồng bào Khmer

Xã hội - Tào Đạt - 21:50, 16/09/2025
Chiều 16/9, Thành ủy Cần Thơ đã tổ chức nhiều đoàn công tác đến thăm hỏi, tặng quà đồng bào dân tộc Khmer nhân dịp lễ Sene Dolta năm 2025.
Rực rỡ sắc đỏ cờ Tổ quốc ở xã vùng cao Ngọk Réo

Rực rỡ sắc đỏ cờ Tổ quốc ở xã vùng cao Ngọk Réo

Cùng với cả nước kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, Đảng bộ xã Ngọk Réo, tỉnh Quảng Ngãi đã phát động nhiều phong trào thi đua yêu nước. Trong đó, công trình “Đường cờ Tổ quốc” do Đoàn Thanh niên xã thực hiện đã tạo nên sức lan tỏa mạnh mẽ trong cán bộ, đảng viên và đồng bào DTTS nơi đây. Hơn 100 lá cờ Tổ quốc rực rỡ trên trục đường chính dẫn vào trung tâm xã không chỉ tạo điểm nhấn cho cảnh quan khu dân cư Nông thôn mới vùng đồng bào DTTS, mà còn thể hiện niềm tự hào, khát vọng vươn lên của vùng đất còn nhiều khó khăn.
Tiếp tục rà soát hộ gia đình đang ở nhà tạm, nhà dột nát để hỗ trợ kịp thời

Tiếp tục rà soát hộ gia đình đang ở nhà tạm, nhà dột nát để hỗ trợ kịp thời

Xã hội - Lê Hường - 21:37, 16/09/2025
Ngày 16/9, Ban Chỉ đạo triển khai xóa nhà tạm, nhà dột nát trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk tổ chức Hội nghị tổng kết chương trình xóa nhà tạm, nhà dột nát trên địa bàn tỉnh năm 2025.
Báo chí đồng hành vì quyền tham chính của người khuyết tật

Báo chí đồng hành vì quyền tham chính của người khuyết tật

Tin tức - Hồng Phúc - 21:33, 16/09/2025
Trong 2 ngày từ 16-17/9, Báo Điện tử Tiếng nói Việt Nam (VOV) phối hợp với Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP – Việt Nam) và Trung tâm Nghiên cứu và Hành động vì sự phát triển hòa nhập tổ chức Tập huấn báo chí “Kỹ năng đưa tin về quyền tham chính của người khuyết tật”.
Thủ tướng nêu 6 mong muốn, kỳ vọng với cộng đồng doanh nghiệp, khu vực kinh tế tư nhân

Thủ tướng nêu 6 mong muốn, kỳ vọng với cộng đồng doanh nghiệp, khu vực kinh tế tư nhân

Thời sự - PV - 21:23, 16/09/2025
Chiều 16/9, phát biểu tại phiên Đối thoại cấp cao của Diễn đàn Kinh tế tư nhân Việt Nam (VPSF) năm 2025 có chủ đề "Khai phóng tiềm năng - Kiến tạo tương lai Việt", Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính tặng 16 chữ "Tự hào - Yêu nước - Trí tuệ - Nhân văn - Đạo đức - Phát triển - Đột phá" và khẳng định: "Chính phủ đồng hành, các bộ đổi mới, hạ tầng thông suốt, thể chế kiến tạo, doanh nghiệp tiên phong, Việt Nam phát triển".
VFF và VPF điều chỉnh suất lên, xuống hạng tại V.League mùa giải 2025 - 2026

VFF và VPF điều chỉnh suất lên, xuống hạng tại V.League mùa giải 2025 - 2026

Thể thao - Hoàng Minh - 19:32, 16/09/2025
Liên đoàn Bóng đá Việt Nam (VFF) và Công ty Cổ phần Bóng đá chuyên nghiệp Việt Nam (VPF) vừa thống nhất phương án thay đổi số lượng suất lên, xuống hạng ở các giải đấu chuyên nghiệp quốc gia, bắt đầu áp dụng từ mùa giải V.League 2025 - 2026.
UEFA Champions League 2025: Thể thức thi đấu mới chính thức áp dụng

UEFA Champions League 2025: Thể thức thi đấu mới chính thức áp dụng

Thể thao - Hoàng Minh - 14:32, 16/09/2025
Từ mùa giải 2024/2025, UEFA Champions League - sân chơi danh giá nhất cấp câu lạc bộ châu Âu, đã bước sang một kỷ nguyên mới, với sự thay đổi mang tính lịch sử về thể thức thi đấu. Những đổi mới này tiếp tục được duy trì cho mùa giải 2025/2026, nhằm tăng tính cạnh tranh, sự hấp dẫn và cơ hội cho nhiều đội bóng hơn.