Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Chuyện về bến nước của đồng bào Tây Nguyên Bài 2: Muốn bảo tồn bến nước phải giữ được “hồn thiêng”

PV - 15:38, 17/08/2018

Trước kia, mỗi buôn làng Tây Nguyên đều có một bến nước. Nhưng nay rừng cạn kiệt, cây cổ thụ không còn, ở nhiều địa phương, bến nước cũng không được bà con quan tâm. Do đó, vai trò già làng, chủ bến nước, luật tục cộng đồng vốn ăn sâu trong tiềm thức đồng bào đang dần phai nhạt. Mất rừng, bến nước cũng mất và buôn làng cũng sẽ không còn là buôn làng truyền thống đúng nghĩa.

bến nước Tây Nguyên Bến nước buôn Krông M’Rơng B, xã Ea tu, tp . Buôn Ma thuột.

Bến nước-linh hồn của buôn làng

Dù không gắn với cánh rừng nguyên sinh rậm rạp, nhưng mỗi buổi chiều, bến nước Kbăng Kiêu, buôn A, xã Dang Kang, huyện Krông Bông vẫn xôn xao tấp nập. Mạch ngầm của bến nước này chảy ra từ rễ của một cây xoài rừng cổ thụ. Người dân ở đây cho biết, cây xoài này tự mọc, nay đã hơn trăm tuổi được coi như linh hồn của bến nước, nơi thần linh trú ngụ. Nếu cây cổ thụ đổ thì bến nước sẽ không còn nên bà con bảo vệ cây xoài như báu vật.

Năm 1998, Sở Tài nguyên và Môi trường đã về xã lấy mẫu nước bến nước Kbăng Kiêu ở Buôn A để kiểm tra. Kết quả, nước Kbăng Kiêu rất sạch, lớp phèn có tỷ lệ thấp, có thể uống trực tiếp không cần nấu sôi. Ở đây, lễ cúng bến nước vẫn được duy trì và trở thành lễ cúng linh thiêng nhất trong năm của buôn làng.

Đối với đồng bào các dân tộc Tây Nguyên, nước nguồn chảy ra từ mạch mới là nước sạch có thể dùng để ăn uống, còn nước giếng chỉ dùng để tắm giặt. Nếu chẳng may nguồn nước bị ô nhiễm, cả cộng đồng sẽ rời đi nơi khác để tìm nguồn nước sạch lập làng. Việc đi tìm nguồn nước cũng được đồng bào thực hiện cẩn trọng, tuân thủ luật tục và được thần linh ngầm báo nguồn nước sạch mới dựng bến.

Bến nước là nơi các đôi trai gái trao nhau chiếc vòng đồng đính hôn, thể hiện lòng thủy chung son sắt. Nơi cả đàn ông, đàn bà lui tới tắm gội sau một ngày lao động để thần nước gột rửa bụi bẩn nương rẫy, xua tan mọi mệt nhọc.

Hàng năm, sau mùa thu hoạch lúa, tiết trời mùa xuân mát dịu, cây cối bắt đầu trổ bông, người đứng đầu buôn, người chủ bến nước nhắc nhở dân làng vệ sinh các con đường trong buôn, đường xuống bến nước để chuẩn bị làm lễ cúng bến nước. Cúng để các vị thần biết được nơi đó có dân làng sinh sống để thần ban sức khỏe, cuộc sống ấm no hạnh phúc.

Ngày nay, vẫn còn những bến nước đẹp đúng nghĩa, bà con thường xuyên thực hành nghi lễ cúng bến nước cổ truyền. Và thông điệp gìn giữ môi trường sống hài hòa được phát đi dưới sắc thái tín ngưỡng và tâm linh được cộng đồng tuân thủ nghiêm. Điển hình như, bến nước buôn Sah, xã Ea Tul và buôn Đing, xã Ea Đing, huyện Cư M’Gar hay buôn Krông M’Rơng, xã Ea Tu, TP . Buôn Ma Thuột; buôn Riêng, xã Ea Knuếh, huyện Krông Păk …

Bảo tồn phải đúng bản chất

Do ảnh hưởng của quá trình đô thị hóa và cuộc sống hiện đại, không gian văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc địa phương bị thu hẹp. Những năm gần đây, việc tôn tạo và tái hiện lại một số nghi lễ truyền thống của đồng bào các DTTS đang được chính quyền các địa phương quan tâm, trong đó có việc đầu tư, tu sửa bến nước bị bỏ hoang, xây dựng bến mới, phục dựng lễ cúng bến nước.

Cụ thể, trong tháng 3/2018, một số địa phương đã tổ chức lễ cúng bến nước truyền thống của đồng bào Ê-đê như: Lễ cúng bến nước buôn Drao, xã Cư Né, huyện Krông Buk; bến nước buôn H’ra Ea Tla, xã Dray Bhăng, huyện Cư Kuin; buôn Cư Ênun A, xã Dang Kang, huyện Krông Bông…

Tuy nhiên, tất cả mới chỉ dừng lại ở bảo tồn vật thể. Nếu bến nước không có rừng, không còn cây cổ thụ, bà con cũng ít sử dụng vì cho rằng, nguồn nước đó không còn thần linh nữa, nó cũng giống như những dòng nước bình thường khác. Nếu không nghiên cứu để hiểu thấu đáo, thì hiệu quả bảo tồn bến nước đúng nghĩa sẽ không cao. Thực tế, nhiều nơi tổ chức phục dụng, cúng bến nước theo kiểu phong trào, còn cộng đồng dân bản lại đứng ngoài cuộc.

Ông Y Kô Niê, Phó trưởng Phòng Quản lý văn hóa, Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch Đăk Lăk cho biết: Về mặt tâm linh, giữa bến nước truyền thống và phục dựng quá khác xa nhau. Bến nước truyền thống gắn với rừng, có cây cổ thụ vì đồng bào quan niệm cây cổ thụ là nơi thần linh trú ngụ.

Tuy nhiên, không gian rừng biến mất, cây cổ thụ không còn, thì niềm tin về thần linh cũng mất đi, bà con không còn mặn mà với bến nước, lễ cúng truyền thống nữa. Vì vậy, khó có thể phục dựng không gian văn hóa bến nước và nghi lễ cúng bến nước truyền thống đúng nghĩa.

“Nhà nước chỉ có thể bảo tồn về vật thể, xây dựng, tu sửa bến nước, hỗ trợ kinh phí thực hiện lễ cúng bến nước, còn linh hồn của bến nước truyền thống phải chính chủ thể là cộng đồng DTTS mới giữ được” , ông Y Kô Niê nhấn mạnh.

LÊ HƯỜNG

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin nổi bật trang chủ
Quảng Ngãi: Cháy dữ dội, khói lửa bao trùm kho phế liệu

Quảng Ngãi: Cháy dữ dội, khói lửa bao trùm kho phế liệu

Trang địa phương - Ngọc Chí - 22:43, 14/09/2025
Ngọn lửa bùng phát và cháy dữ dội, kho phế liệu tại phường Đăk Cấm, tỉnh Quảng Ngãi đã bị thiêu rụi hoàn toàn.
Khẳng định vị thế cơ quan thông tấn quốc gia, cơ quan thông tin chiến lược của Đảng, Nhà nước

Khẳng định vị thế cơ quan thông tấn quốc gia, cơ quan thông tin chiến lược của Đảng, Nhà nước

Thời sự - PV - 15:21, 14/09/2025
Sáng 14/9, tại Hà Nội, Thông tấn xã Việt Nam tổ chức Lễ đón nhận Huân chương Hồ Chí Minh và kỷ niệm 80 năm Ngày truyền thống (15/9/1945 - 15/9/2025). Tổng Bí thư Tô Lâm dự và phát biểu.
Ứng dụng bằng VNeID và sinh trắc học trong quy trình thủ tục hàng không từ tháng 12/2025

Ứng dụng bằng VNeID và sinh trắc học trong quy trình thủ tục hàng không từ tháng 12/2025

Ứng dụng - Sáng tạo - Minh Nhật - 15:02, 14/09/2025
Từ ngày 1/12/2025, các cảng hàng không chỉ làm thủ tục tại quầy đối với hành khách có hành lý ký gửi và hành khách đặc biệt. Hành khách không thuộc diện trên thực hiện thủ tục thông qua công nghệ sinh trắc học, xác thực điện tử VNeID.
Công bố Bảo vật Quốc gia Tượng Avalokitesvara Bắc Bình tại Lâm Đồng

Công bố Bảo vật Quốc gia Tượng Avalokitesvara Bắc Bình tại Lâm Đồng

Tìm trong di sản - Minh Nhật - 14:55, 14/09/2025
Tượng Avalokitesvara Bắc Bình vừa được công nhận Bảo vật Quốc gia, là nguồn tư liệu quý về nghệ thuật điêu khắc và tôn giáo văn hóa Chăm-pa.
Ngoại hạng Anh: Chelsea đánh rơi chiến thắng phút cuối trên sân Brentford

Ngoại hạng Anh: Chelsea đánh rơi chiến thắng phút cuối trên sân Brentford

Thể thao - Hoàng Minh - 11:41, 14/09/2025
Chelsea có chuyến làm khách đến sân Gtech Community Stadium của Brentford trong khuôn khổ vòng 4 Ngoại hạng Anh mùa giải 2025/2026. Dù đã dẫn ngược 2-1 nhờ sự tỏa sáng của Cole Palmer và Moisés Caicedo, nhưng đoàn quân của HLV Enzo Maresca chỉ rời sân với 1 điểm khi để đối thủ gỡ hòa ở phút bù giờ cuối cùng.
Rực rỡ sắc đỏ cờ Tổ quốc ở xã vùng cao Ngọk Réo

Rực rỡ sắc đỏ cờ Tổ quốc ở xã vùng cao Ngọk Réo

Cùng với cả nước kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, Đảng bộ xã Ngọk Réo, tỉnh Quảng Ngãi đã phát động nhiều phong trào thi đua yêu nước. Trong đó, công trình “Đường cờ Tổ quốc” do Đoàn Thanh niên xã thực hiện đã tạo nên sức lan tỏa mạnh mẽ trong cán bộ, đảng viên và đồng bào DTTS nơi đây. Hơn 100 lá cờ Tổ quốc rực rỡ trên trục đường chính dẫn vào trung tâm xã không chỉ tạo điểm nhấn cho cảnh quan khu dân cư Nông thôn mới vùng đồng bào DTTS, mà còn thể hiện niềm tự hào, khát vọng vươn lên của vùng đất còn nhiều khó khăn.
Thanh Hóa: Khởi tố vụ trốn thuế “khủng” hơn 11 tỷ đồng

Thanh Hóa: Khởi tố vụ trốn thuế “khủng” hơn 11 tỷ đồng

Pháp luật - Quỳnh Trâm - 11:39, 14/09/2025
Bà Lê Thị Thanh Thủy - nữ giám đốc Công ty CP Đầu tư và Xây dựng Bình Minh - đơn vị quản lý chợ đầu mối Thanh Hóa, đã bị Công an khởi tố
Ngoại hạng Anh: Zubimendi lập cú đúp giúp Arsenal thắng đậm Nottingham Forest

Ngoại hạng Anh: Zubimendi lập cú đúp giúp Arsenal thắng đậm Nottingham Forest

Thể thao - Hoàng Minh - 11:35, 14/09/2025
Arsenal có trận tiếp đón Nottingham Forest trên sân Emirates trong khuôn khổ vòng 4 Ngoại hạng Anh 2025/26. Đoàn quân của HLV Mikel Arteta giành chiến thắng thuyết phục 3-0, trong đó tân binh Martín Zubimendi tỏa sáng rực rỡ với cú đúp bàn thắng.
Những trường hợp chưa có thẻ bảo hiểm y tế vẫn được thanh toán khám chữa bệnh

Những trường hợp chưa có thẻ bảo hiểm y tế vẫn được thanh toán khám chữa bệnh

Xã hội - Minh Nhật - 11:34, 14/09/2025
Theo Nghị định 188/2025, người tham gia bảo hiểm y tế (BHYT) trong 5 trường hợp sau vẫn được quỹ BHYT thanh toán chi phí khám chữa bệnh trong phạm vi quyền lợi và mức hưởng, dù chưa có hoặc chưa xuất trình thẻ.
Tạm giữ người đàn ông ngoại quốc dùng súng dằn mặt người khác tại quán Bar

Tạm giữ người đàn ông ngoại quốc dùng súng dằn mặt người khác tại quán Bar

Pháp luật - T.Nhân - H.Trường - 11:32, 14/09/2025
Ngày 13/9, Công an TP. Đà Nẵng cho biết, vừa ra quyết định tạm giữ hình sự đối với ông Vernazz Joseph Alexander (SN 1988, quốc tịch nước ngoài) để tiếp tục điều tra, làm rõ hành vi tàng trữ vũ khí quân dụng trái phép.
Ngoại hạng Anh: Bước ngoặt thẻ đỏ, Tottenham thắng đậm West Ham 3-0

Ngoại hạng Anh: Bước ngoặt thẻ đỏ, Tottenham thắng đậm West Ham 3-0

Thể thao - Hoàng Minh - 11:31, 14/09/2025
Tottenham Hotspur giành chiến thắng 3-0 trước West Ham United ngay tại London Stadium trong khuôn khổ vòng 4 Ngoại hạng Anh 2025/26. Kết quả này giúp Spurs duy trì phong độ ấn tượng, trong khi đội chủ nhà tiếp tục chìm sâu vào khủng hoảng.