Bảo tồn múa phồn thực trong Lễ hội Rija Nưgar

Lễ cúng Rija Nưgar năm 2025 ở làng Bỉnh Nghĩa do các chức sắc đảm nhận gồm Maduen (thầy vỗ) Thành Trung Đệ, Kadhar (thầy kò ke) Thành Văn Lũy, Kaing (vũ công) Lượng Văn Chối, Camanei (thủ đền) Thập Văn Dốc và Pajau (bà bóng) Ngân Thị Đồn.

Nghi thức múa phồn thực được diễn ra ở trước nhà lễ ngay sau khi hát đối đáp kết thúc. Nghi thức này do một người đàn ông ngoài 50 tuổi (tiếng Chăm gọi là ôn puk kadâu) đã có vợ và có thân hình khỏe mạnh tên Lượng Kệ thực hiện cùng với bà bóng Ngân Thị Đồn. Khi múa, ông Lượng Kệ mặc xà rông trắng, mình để trần, đầu quấn chiếc khăn màu trắng thòng xuống.

Nghi thức này bắt đầu bằng việc bà bóng Ngân Thị Đồn làm nghi lễ khấn vái xin thần linh thực hiện múa phồn thực. Ông Thành Văn Lũy kéo đàn Kanhi thánh ca về Po Ina Nagar. Bên ngoài nhà lễ, ông Lượng Kệ cầm 3 cây gỗ đường kính khoảng 3cm dài khoảng 20cm tượng trưng cho linga (sinh thực khí nam) bọc trong tấm vải đỏ có dây tua vàng, vừa múa vừa nhún nhảy. Ông lần lượt chĩa linga theo bốn hướng Đông Tây Nam Bắc, sau đó chĩa cây gỗ xuống đất. Có khi vừa đứng vừa chĩa, cũng có khi quỳ xuống và chĩa vào mặt đất thể hiện sự hòa hợp âm dương nam nữ. Nghi thức múa phồn thực với đạo cụ là 3 cây gỗ tượng trưng cho linga được ông Lượng Kệ thực hiện mạnh mẽ, dứt khoát trong từng động tác trước sự hưởng ứng cổ vũ của dân làng.

Sau khoảng 10 phút thực hiện nghi thức múa phồn thực, ông Lượng Kệ vào nhà lễ và giao lại 3 cây gỗ biểu tượng linga cho bà bóng Ngân Thị Đồn. Bà bóng nhận lấy 3 cây gỗ bước ra trước nhà lễ, cầm linga gỗ múa nhún nhảy như cách múa truyền thống của phụ nữ Chăm. Trong khi bà bóng múa, ông Thành Văn Luỹ vừa kéo đàn kanhi, vừa hát cầu xin thần linh phù hộ dân làng Bỉnh Nghĩa vạn vật sinh sôi nẩy nở trong năm mới. Nghi lễ này kết thúc bằng việc bà bóng tẩy uế cho 3 cây gỗ biểu tượng linga rồi đặt lên mâm cúng có bốn hình nhân thế mạng (Salih) do ông Kaing nặn bằng bột gạo. Ông Kà thành, bà bóng, ông thủ đền, ông thầy vỗ, ông múa phồn thực đi quanh mâm cúng hình nhân thế mạng làm lễ tống ôn. Kết thúc buổi lễ, ông Lượng Kệ bưng mâm lễ có hình nhân thế mạng và 3 cây gỗ biểu tượng linga ra đường cái tống tiễn hình nhân, giữ lại 3 cây gỗ cho mùa lễ năm sau.

Có mặt tại Lễ hội Rija Nưgar 2025 của làng Bỉnh Nghĩa, ông Châu Văn Huynh, Trưởng phòng Nghiên cứu sưu tầm thuộc Trung tâm Nghiên cứu văn hóa dân tộc và Bảo tàng tỉnh Ninh Thuận cho biết, theo quan niệm của người Chăm, cuộc sống phải hài hòa có âm có dương nên điệu mùa phồn thực thể hiện tính âm dương cần phải có đủ nam, nữ thể hiện. Bằng động tác múa uyển chuyển của ôn puk kadâu, bà bóng tay cầm linga thể hiện ước vọng mọi vật sinh sôi nẩy nở, mùa màng tốt tươi, cuộc sống dân làng ấm no, hạnh phúc.

Ông Lượng Thị, Trưởng Ban Phong tục thôn Bỉnh Nghĩa chia sẻ: “Múa phồn thực trong Lễ hội Rija Nưgar nằm trong chuỗi nghi lễ đầu năm của người Chăm ở làng Chăm Bỉnh Nghĩa, được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2021. Bà con thôn xóm rất tự hào và chung tay bảo tồn múa phồn thực gắn với chuỗi lễ hội đầu năm mới ở địa phương. Qua đó bảo tồn các giá trị văn hóa đặc sắc của đồng bào Chăm, góp phần làm phong phú đời sống tinh thần của đồng bào các dân tộc trên địa bàn tỉnh Ninh Thuận”.