Đặc điểm
Cây mâm xôi thuộc họ hoa hồng, là loài cây thân leo, tán rộng. Hầu như mọi bộ phận trên cây mâm xôi đều có gai nhỏ. Lá cây mâm xôi hình trái tim, là lá đơn, có cuống dài. Trung bình mỗi lá có đường kính 5 - 15cm.
Mâm xôi ra hoa vào tháng 2 - 3 và đậu quả khoảng tháng 5 - 7. Hoa mâm xôi có lông, màu trắng, mọc thành chùm từ nách lá.
Quả mâm xôi hình cầu, được tạo nên từ sự liên kết của các hạch quả thành hình như đĩa xôi. Khi chưa chín, quả mâm xôi cứng, chua, có màu xanh; khi chín quả chuyển sang màu đỏ tươi hoặc đen sẫm, hương thơm, vị ngọt.
Công dụng của quả mâm xôi
Tăng cường sức đề kháng
Quả mâm xôi là một trong những loại thực phẩm cung cấp lượng vitamin C dồi dào chỉ sau các loại trái cây họ cam quýt. Một cốc quả mâm xôi cung cấp hơn một nửa nhu cầu vitamin C hàng ngày, giúp tăng cường sức đề kháng, làm sáng da và phát triển cơ thể khỏe mạnh.
Tăng cường sức khỏe tim mạch
Cây mâm xôi có hàm lượng polyphenol cao trong quả mâm xôi giúp hạ huyết áp, giảm viêm và ngăn ngừa hình thành cục máu đông. Các yếu tố này cùng nhau góp phần tạo nên hệ thống tim mạch khỏe mạnh hơn và giảm nguy cơ mắc bệnh tim.
Giảm cân
Quả mâm xôi là một trong những loại trái cây có hàm lượng đường thấp nhất, ít calo và nhiều chất xơ. Hàm lượng đường thấp khiến chúng trở thành lựa chọn tuyệt vời cho những ai thích đồ ngọt nhưng muốn giảm thiểu lượng đường nạp vào cơ thể. Hàm lượng chất xơ hỗ trợ tiêu hóa, thúc đẩy cảm giác no và giúp điều chỉnh sự thèm ăn, cuối cùng là hỗ trợ mục tiêu quản lý cân nặng của bạn.
Cải thiện sức khỏe tiêu hóa
Quả mâm xôi chứa nhiều loại chất xơ khác nhau bao gồm chất xơ hòa tan, chất xơ không hòa tan và prebiotics giúp tạo cảm giác no lâu, đồng thời nuôi dưỡng lợi khuẩn giúp tăng cường sức khỏe đường ruột và hỗ trợ hệ tiêu hóa khỏe mạnh. Chỉ với một cốc quả mâm xôi - chứa đến 8g chất xơ, bạn đã có thể làm giảm từ 25 đến 35g chất xơ cần nạp vào cơ thể trong một ngày.
Hỗ trợ sức khỏe mắt
Sự hiện diện của các chất chống oxy hóa như vitamin C, zeaxanthin và lutein trong nước ép quả mâm xôi góp phần cải thiện sức khỏe của mắt. Các hợp chất này giúp bảo vệ mắt khỏi thoái hóa điểm vàng do tuổi tác và đục thủy tinh thể, hai tình trạng mắt phổ biến. Thường xuyên uống nước ép quả mâm xôi có thể giúp duy trì thị lực tốt và ngăn ngừa các vấn đề về mắt này.
Ngăn ngừa ung thư
Chất chống oxy hóa trong chiết xuất từ quả mâm xôi có thể giảm tốc độ phát triển của tế bào ung thư, nhất là ung thư vú, ung thư tiền liệt tuyến,... Chất sanguin H-6 trong quả mâm xôi đỏ có thể phá hủy >40% tế bào ung thư buồng trứng .
Nghiên cứu được thực hiện trên chuột bị bệnh viêm đại tràng trong 10 tuần, với chế độ ăn chứa 5% quả mâm xôi đỏ. Kết quả cho thấy giảm viêm, giảm nguy cơ ung thư hơn nhóm chuột không được ăn.
Thực hiện nghiên cứu trên chuột bị ung thư gan sử dụng chiết xuất từ quả mâm xôi đỏ cho kết quả kìm hãm sự phát triển của tế bào ung thư. Khi liều dùng từ chiết xuất mâm xôi được tăng lên thì nguy cơ khối u phát triển được giảm xuống.
Tốt cho răng miệng
Quả mâm xôi có khả năng kháng viêm, kháng khuẩn nên có thể chăm sóc tốt cho răng miệng. Vì thế, bổ sung quả mâm xôi vào chế độ ăn có thể giúp phòng ngừa sâu răng và các bệnh lý nha chu.
Bổ não
Quả mâm xôi với thành phần là chất chống oxy hóa có thể điều khiển giao tiếp giữa các nơron thần kinh, chống lại gốc tự do. Nhờ vậy có thể phòng ngừa viêm não - tác nhân ảnh hưởng đến chức năng vận động và nhận thức của não bộ.
Hỗ trợ chữa tổn thương gan: Khi nói về các tế bào tổn thương gan và cần phải được khắc phục thì sẽ dùng cây mâm xôi.
Tăng khả năng mang thai: Lá mâm xôi đỏ còn chứa phyto-progesterone, giúp tăng nồng độ progesterone từ đó có thể làm tăng khả năng mang thai. Progesterone cũng có tác dụng nuôi dưỡng tử cung và giúp làm dày niêm mạc tử cung, tạo điều kiện thuận lợi cho trứng sau khi thụ tinh có thể làm tổ và phát triển thành thai nhi.
Hỗ trợ quá trình sinh nở: Đối với phụ nữ đang mang thai ở những ngày cuối thai kỳ, việc sử dụng trà lá mâm xôi với lượng phù hợp có thể đem lại công dụng hỗ trợ quá trình sinh nở diễn ra thuận lợi hơn. Một số ý kiến cho rằng việc sử dụng trà lá mâm xôi sau sinh còn có thể giúp tăng lượng sữa mẹ.
Kiểm soát tiểu đường: Trong quả phúc bồn tử có các chất chống oxy hóa và chất xơ làm ngăn ngừa các chứng viêm, giảm nguy cơ mắc bệnh tiểu đường loại 2. Ngoài ra, quả phúc bồn tử có vị ngọt nhưng chứa rất ít lượng đường tự nhiên nên phù hợp đối với những người đang trong quá trình thực hiện kiểm soát lượng đường.
Bài thuốc từ quả mâm xôi
Hỗ trợ tiêu hoá: Pha trà từ lá mâm xôi khô và uống hàng ngày. Bạn có thể dùng khoảng 10g lá mâm xôi khô, hãm với 200ml nước sôi trong 15 phút, uống 2-3 lần mỗi ngày.
Tắc vòi trứng, điều hòa nội tiết tố: Chuẩn bị 7 - 10 lá mâm xôi, 3 - 4 lá bạc hà và 3 - 4 lá đinh lăng. Các nguyên liệu rửa sạch và cho vào ấm hãm cùng 1 lít nước trong vòng 30 phút. Nữ giới nên dùng đều đặn mỗi ngày để có hiệu quả tốt nhất.
Giảm viêm nhiễm: Sử dụng lá hoặc quả mâm xôi khô nấu nước uống hoặc dùng dạng bột để pha nước ấm uống.
Trị gan cấp và mạn, viêm tuyến vú, viêm loét miệng: Dùng cành lá cây mâm xôi 30g, kim anh, ba kích, mỗi vị 10 – 15g, sắc uống.
Viêm gan mạn tính, viêm tuyến vú, viêm miệng: Lá và cành 20 – 30g, mộc thông 15g, ô rô 15g đem sắc cùng 400ml nước cho đến khi còn 100ml, chia thành 2 lần uống trong ngày.
Trị viêm gan mạn tính, sưng gan, viêm tuyến vú: Dùng 30 - 40g cành lá cây mâm xôi, với cây ô rô, mộc thông, mỗi vị 15 - 20g, sắc uống.
Hỗ trợ giảm cân: Với hàm lượng chất xơ cao và ít calo, mâm xôi giúp cảm giác no lâu, hỗ trợ quá trình giảm cân.
Hồi phục sức khỏe phụ nữa sau đẻ, trị khó tiêu, đầy bụng: Cành, lá mâm xôi 10-20g, có thể phối hợp với lá khổ sâm.Đem phơi khô, thái nhỏ, sao thơm, hãm với nước sôi, uống như trà hoặc sắc uống trong ngày.
Thận hư, liệt dương, di tinh, tiểu són, tiểu buốt: Cây mâm xôi phơi khô 20 – 30g, sắc nước uống.
Dùng riêng hoặc phối hợp với ba kích, kim anh mỗi vị 10 – 15g.
Chữa chứng đi tiểu nhiều lần, tiểu đêm ở người cao tuổi: Dùng quả mâm xôi, tang phiêu tiêu, ích trí nhân, sơn thù du, mỗi vị 12g. Sắc lấy nước uống trong ngày.
Chữa tiểu cấp: Mâm xôi khô 30g, sao vàng, sắc lấy nước bỏ bã, uống mỗi buổi tối trước khi đi ngủ. Trẻ em lượng nước bằng nửa người lớn.
Trị liệt dương, di hoạt tinh, muộn con do thận hư: Quả mâm xôi, thỏ ty tử, kỷ tử, ngũ vị tử, xa tiền tử; lượng bằng nhau, sấy khô, tán bột, làm hoàn to bằng hạt ngô đồng. Mỗi ngày uống 2 lần, mỗi lần 6g với nước ấm.
Hoặc: Ba kích, quả mâm xôi, thỏ ty tử mỗi thứ 15g cho vào ngâm trong 250ml rượu gạo, sau 7 ngày có thể dùng được, uống mỗi ngày 20 - 30ml.
Chữa chứng đi tiểu nhiều lần, tiểu đêm ở người cao tuổi: Quả mâm xôi, tang phiêu tiêu, ích trí nhân, sơn thù du, mỗi vị 12g, sắc uống mỗi ngày 1 thang.
Bổ thận, chữa các chứng di tinh, mộng tinh: Quả mâm xôi, sa uyển tử, sơn thù du, khiếm thực, long cốt, liên tu, mỗi vị 12g, sắc uống mỗi ngày 1 thang.
Món ăn bài thuốc từ quả mâm xôi
Chữa các chứng liệt dương, di tinh, tiểu tiện nhiều lần do thận hư: Hải sâm 200g, thịt dê 150g, mâm xôi 12g, ích trí nhân 12g, nhục quế 6g, gia vị vừa đủ. Hải sâm ngâm mềm, rửa sạch, thái miếng nhỏ vừa, thịt dê rửa sạch, thái miếng. Trước tiên, bỏ phúc bồn tử và ích trí nhân sắc bỏ bã lấy nước rồi cho thịt dê, hải sâm và nhục quế vào đun nhỏ lửa cho đến khi nhừ thịt dê là được, nêm gia vị vừa đủ, ăn nóng.
Trị thận khí suy, liệt dương, xuất tinh sớm, di tinh, lưng gối mỏi đau hoặc lạnh đau, đầu váng mắt hoa, tai điếc, di niệu, tiểu tiện nhiều lần, phụ nữ khí hư, muộn con: Chim sẻ 5 con, thỏ ty tử 30 - 45g, mâm xôi 10 - 15g, câu kỷ tử 20 - 30g, gạo tẻ 100g, hành, gừng và gia vị vừa đủ. Tất cả đem nấu thành cháo, chế đủ gia vị, chia ăn vài lần trong ngày.
Trị suy giảm khả năng sinh dục, suy giảm chất lượng và số lượng tinh trùng, phụ nữ âm đạo khô rát: Nữ trinh tử, quả mâm xôi, tang thầm, câu kỷ tử, tây dương sâm, đường phèn mỗi thứ 150g, ngâm trong 1500ml rượu gạo, bọc kín để nơi thoáng mát, sau 3 tuần có thể dùng được, mỗi tối trước khi đi ngủ uống15- 20ml.
Lưu ý
Quả mâm xôi có thể làm tăng huyết áp, do đó tránh dùng nhiều cho người bị huyết áp cao.
Quả mâm xôi làm tăng co thắt tử cung, vì vậy nên hỏi ý kiến bác sĩ trước khi dùng.
Đối với người có cơ địa dị ứng nên kiểm tra trước khi sử dụng để tránh mẫn cảm với quả mâm xôi.