Việt Nam lần đầu công bố Báo cáo quốc gia về đăng ký và thống kê hộ tịch

Báo cáo mang tính cột mốc này do Cục Thống kê, Bộ Tài chính xây dựng trên cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử toàn quốc, với sự hỗ trợ của Quỹ Dân số Liên hợp quốc (UNFPA) và Tổ chức Y tế công cộng toàn cầu, trong khuôn khổ “Sáng kiến dữ liệu cho sức khỏe” của Quỹ Bloomberg Philanthropies.

Báo cáo cung cấp bức tranh tổng quan về tình hình đăng ký khai sinh, khai tử và kết hôn trên toàn quốc, cũng như một số vấn đề dân số khác, trên cơ sở đó kêu gọi hành động để đảm bảo không ai bị bỏ lại phía sau.

Buổi lễ công bố có sự tham dự của lãnh đạo từ các bộ, ban, ngành liên quan của Việt Nam, các cơ quan Liên hợp quốc, các đối tác phát triển và giới học thuật – đánh dấu một chặng đường quan trọng trong việc xây dựng hệ sinh thái dữ liệu mạnh mẽ, toàn diện và minh bạch tại Việt Nam.

Phát biểu khai mạc Hội thảo, Cục trưởng Cục Thống kê (Bộ Tài chính) Nguyễn Thị Hương nhấn mạnh, việc chính thức công bố Báo cáo Quốc gia đầu tiên về đăng ký và thống kê hộ tịch giai đoạn 2021-2024 khẳng định nỗ lực và cam kết của Việt Nam nhằm xây dựng hệ thống dữ liệu toàn diện, minh bạch và lấy con người làm trung tâm.

Theo bà Nguyễn Thị Hương, báo cáo này đã thể hiện một cách khách quan thực trạng hệ thống đăng ký và thống kê hộ tịch trong giai đoạn vừa qua, chỉ ra những tiến bộ rõ rệt; đồng thời, thẳng thắn nhìn nhận các tồn tại, thách thức. Cùng với đó, báo cáo được xây dựng trên nguyên tắc lấy người dân làm trung tâm, đảm bảo mọi cá nhân - kể cả những người thuộc nhóm dễ bị tổn thương nhất - đều được ghi nhận các sự kiện hộ tịch một cách bình đẳng, đầy đủ và kịp thời.

Tại Hội thảo, Trưởng Đại diện UNFPA tại Việt Nam Matt Jackson nhận định, thống kê không chỉ đơn giản là những con số, ẩn sau những con số là câu chuyện về cuộc sống và con người.

“Khi được thu thập chính xác, dữ liệu giúp chúng ta hiểu được chính sách nào đang phát huy hiệu quả, ai còn đang bị bỏ sót, và chúng ta cần làm gì để xây dựng một hệ thống dữ liệu bao trùm hơn cho tất cả mọi người. UNFPA sẽ tiếp tục nỗ lực để đảm bảo rằng mỗi người đều được ghi nhận và mọi cuộc sống đều quan trọng”, ông Matt Jackson khẳng định.

Công bố Báo cáo quốc gia về đăng ký và thống kê hộ tịch giai đoạn 2021-2024, bà Nguyễn Thanh Mai, Phó trưởng ban Thống kê dân số và Lao động, Cục Thống kê cho biết, Việt Nam đã đạt được những tiến bộ đáng kể trong đăng ký khai sinh. Trong đó, tỷ lệ khai sinh đúng hạn (trong vòng 60 ngày tính từ lúc sinh ra) tăng đều qua từng năm và đạt 84,9% vào năm 2024. Tuy nhiên, tình trạng đăng ký khai sinh muộn vẫn còn phổ biến ở một số nhóm dân tộc thiểu số, lên tới 56%. Tương tự như khai sinh, số trường hợp đăng ký khai tử đúng hạn (trong vòng 15 ngày sau khi mất) chiếm tỷ trọng cao đạt 69,3% vào năm 2024, tuy nhiên tình trạng khai tử muộn vẫn phổ biến ở các vùng dân tộc thiểu số, có dân tộc lên tới gần 80%.

Báo cáo cũng đưa ra các phát hiện quan trọng về xu hướng sinh, tử và kết hôn. Tổng tỷ suất sinh đang giảm và thấp hơn mức sinh thay thế là 2,1 con/phụ nữ. Trong khi đó, tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh vẫn còn tồn tại và kéo dài trong nhiều năm vượt xa mức cân bằng là 104–106 bé trai/100 bé gái. Tình trạng này diễn ra phổ biến ở các tỉnh khu vực phía Bắc mà điển hình là Bắc Ninh, Vĩnh Phúc, Hà Nội, Hưng Yên và Bắc Giang.

Tuổi trung bình khi sinh con của phụ nữ đang có xu hướng tăng dần và có sự khác biệt lớn về tuổi trung bình khi sinh con của người mẹ chia theo dân tộc của mẹ. Phụ nữ dân tộc Hoa và dân tộc Kinh có tuổi trung bình khi sinh con cao nhất, lần lượt là 29,9 tuổi và 29,4 tuổi, cao hơn từ 6 đến 7 tuổi so với phụ nữ ở nhiều dân tộc khác như La Ha (23,2 tuổi), Cơ Lao (23,3 tuổi), La Hủ (23,7 tuổi), Hrê (23,8 tuổi), Xinh Mun (23,9 tuổi).

Phát biểu về các số liệu quan trọng này, bà Đỗ Thị Ngọc, Phó Cục trưởng Cục Thống kê nhấn mạnh: “Lần đầu tiên, chúng ta có thể sử dụng dữ liệu hộ tịch hoàn chỉnh và cập nhật để thực hiện phân tích thống kê sinh, tử và kết hôn trên phạm vi cả nước. Đây là một dấu mốc rất quan trọng. Kết quả cũng cho thấy vẫn còn sự chênh lệch giữa các nhóm dân tộc và vùng miền trong công tác đăng ký hộ tịch. Tuy vậy, các kết quả phân tích cũng đồng thời khẳng định rằng đầu tư của chính phủ vào chuyển đổi số trong hệ thống đăng ký hộ tịch đang mang lại hiệu quả. Trong thời gian tới, nâng cao tính kịp thời và độ chính xác của dữ liệu sẽ là yếu tố then chốt để mọi người đều được phản ánh trong hệ thống dữ liệu, đảm bảo không ai bị bỏ lại phía sau.”

Đề cao ý nghĩa của báo cáo, bà Gurpreet Kaur Rai, Cố vấn kỹ thuật khu vực thuộc Chương trình Tác động dữ liệu của tổ chức Y tế công cộng đánh giá: “Với báo cáo này, Việt Nam đã nêu một tấm gương sáng trong khu vực về cách phân tích và sử dụng dữ liệu hộ tịch để đưa ra quyết định dựa trên dữ liệu... Dữ liệu chính xác và kịp thời chính là nền tảng của một hệ thống y tế vững mạnh và chính sách hiệu quả. Chúng tôi tự hào được đồng hành cùng tiến trình quan trọng này và chứng kiến những cam kết mạnh mẽ từ lãnh đạo Việt Nam đối với chương trình nghị sự ý nghĩa này”.

Trong thời gian tới, báo cáo khuyến nghị tiếp tục đầu tư nâng cấp công nghệ cho hệ thống đăng ký hộ tịch điện tử quốc gia, tăng cường tập huấn cho cán bộ đăng ký cơ sở và đẩy mạnh tiếp cận tới các nhóm yếu thế. Việc tích hợp sâu hơn với các cơ sở dữ liệu quốc gia về dân số, y tế và giáo dục cũng là điều cần thiết để phát huy tối đa lợi ích của dữ liệu hộ tịch.

Khi Việt Nam đẩy mạnh quá trình chuyển đổi số và chuẩn bị cho những thay đổi dân số trong tương lai, hệ thống đăng ký hộ tịch và thống kê dân số sẽ tiếp tục đóng vai trò nền tảng cho một nền quản trị hiệu quả, đảm bảo quyền con người và phát triển toàn diện.