Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Vai trò tính Mẫu trong văn hóa Chăm

Tấn Bình- Ngọc Ánh - 17:17, 13/06/2025

Tín ngưỡng tâm linh giữ vai trò quan trọng trong đời sống văn hóa tinh thần của người Chăm, thể hiện rõ qua các lễ nghi, tập tục thờ phụng. Từ xa xưa, tín ngưỡng thờ Mẫu đã thấm sâu vào đời sống cộng đồng, chi phối sinh hoạt xã hội và trở thành nhân tố cốt lõi tạo nên bản sắc văn hóa dân tộc Chăm.

Đại diện các chức sắc Chăm đi đón y trang nữ thần Po Ina Nagar từ cộng đồng người Raglay ở xã Phước Hà, huyện Thuận Nam, tỉnh Ninh Thuận để mặc dâng lễ trong Lễ hội Ka tê. Ảnh: Jamen Ivan
Đại diện các chức sắc Chăm đi đón y trang nữ thần Po Ina Nagar từ cộng đồng người Raglay ở xã Phước Hà, huyện Thuận Nam, tỉnh Ninh Thuận để mặc dâng lễ trong Lễ hội Ka tê. Ảnh: Jamen Ivan

Tín ngưỡng và hình tượng Thánh mẫu

Trong kho tàng thần linh của người Chăm, Thánh mẫu Po Inâ Nâgar được xem là vị thần tối cao, hiện thân của lòng nhân ái, biểu tượng đạo đức và đại đoàn kết dân tộc. Theo truyền thuyết, Bà từ cõi thiên giáng thế, tạo lập vùng đất màu mỡ, dạy dân trồng trọt, dệt vải, làm gốm... Công lao cứu nhân độ thế của Bà khiến người dân nhiều nơi lập đền thờ phụng, dâng hương tôn kính mỗi năm. Nhiều di tích thờ Thánh mẫu còn lưu dấu như: tháp Po Inâ Nâgar ở Nha Trang; điện Hòn Chén ở Huế; đền Taha ở Hữu Đức, tỉnh Ninh Thuận; các miếu đền ở Tuy Phong, Lạc Trị, Lâm Giang, Phò Trì, Bình Thuỷ, tỉnh Bình Thuận… Tùy địa phương, lễ cúng Bà có khác nhau về thời gian nhưng đều bày tỏ niềm tin, cầu xin phù hộ độ trì, ban phúc gia ân.

Hiện, người Chăm ở Ninh Thuận và Bình Thuận theo hai tôn giáo chính: Bàlamôn (Ahiér) và Bàni (Awal). Dù có sự khác biệt về giáo lý và không gian cư trú, họ vẫn chia sẻ chung một nền văn hóa và tín ngưỡng dân gian. Tín đồ cả hai đạo vẫn duy trì hàng trăm nghi lễ truyền thống hằng năm gắn chặt với đời sống tâm linh của từng tộc họ, dòng tộc và cả cộng đồng palei như: Rija Nagar, Rija Harei, Cambur, Yuer Yang, Palao Asah, Pok Danưng, Padaong Akaok...

Trong các lễ nghi ấy, vai trò trung tâm thường do các nữ chức sắc đảm nhận: Muk Pajuw (Bà Bóng), Muk Buh Awal (Bà Đơm), Muk Lik Dién Ahiér (Bà cuộn nến), Muk Jinyeng (vũ sư), Muk Rija (vũ nữ), Muk Mbuei (Bà mụ)... Lễ vật dâng cúng thường do bàn tay khéo léo của phụ nữ Chăm làm nên từ sản vật của đất mẹ, thể hiện sự hiếu thảo và gắn kết mẫu hệ.

Muk Pajuw là chức sắc nữ linh thiêng trong tín ngưỡng Chăm, biểu tượng cho chế độ mẫu hệ và tinh thần văn hóa bản địa. Các nghi lễ tấn phong mang đậm triết lý sinh nở, kế tục và gìn giữ bản sắc dân tộc. Tuy nhiên, vai trò Muk Pajuw đang đứng trước nguy cơ mai một, đặt ra yêu cầu các chức sắc, trí thức, dòng họ cần có ý thức trách nhiệm, chủ động đào tạo lớp kế cận để gìn giữ nghi lễ cổ truyền.

Nguồn gốc của tín ngưỡng tính Mẫu này bắt nguồn từ hình tượng Thánh mẫu Po Inâ Nâgar - người sáng tạo vũ trụ, truyền dạy nghề nghiệp và viết nên “gia huấn ca” qua tay Muk Thruh Palei, răn dạy phụ nữ gìn giữ tập tục. Trong hầu hết nghi lễ tôn giáo và tín ngưỡng dân gian, đặc biệt các lễ phong phẩm, lễ vòng đời, chức sắc Muk Pajuw luôn hiện diện, đại diện cho Thánh mẫu. Các nữ chức việc khác như Muk Hala Bingu, Muk Buh, Muk Lik Dién cũng được xem là hiện thân của Mẫu thần, biểu tượng chế độ mẫu hệ và cội nguồn.

Nguy cơ mai một vai trò Muk Pajuw

Để trở thành Muk Pajuw - chức sắc nữ linh thiêng nhất trong tín ngưỡng của người Chăm, ứng viên cần đáp ứng nhiều điều kiện nghiêm ngặt: Phải là tín đồ của cả hai tôn giáo, trên 50 tuổi, có phẩm hạnh tốt, đã học đạo và thực hành nghi lễ ít nhất một năm.

Người được chọn sẽ trải qua Lễ tấn phong do Ong Kadhar Gru (chức sắc nam cao cấp) chủ trì. Buổi lễ có tên gọi là “Muk Pajuw klau Mbaik Inâ”, nghĩa là “dựng rạp tấn phong với ba cây đòn dong”. Lễ vật dâng trong lễ tấn phong gồm 5 mâm cơm, bánh trái, heo, gà, dê, trứng, nến sáp, trầu cau, rượu, trà... Các vật phẩm được bày biện theo tầng lớp sinh động. Trong phần hành lễ, các Gru Kadhar ngồi bên trái bàn tổ, kéo đàn kanhi, hát tụng ca ngợi Thánh mẫu và các nữ thần. Muk Pajuw ngồi chính diện, làm lễ tẩy nước thánh, múa lễ đáp Thánh mẫu, chính thức nhận chức sắc.

Tiếp đó là nghi lễ đặc biệt: một nam giới cường tráng trong tộc sẽ múa với ba cây dương vật gỗ bọc vải điều - biểu trưng cho sinh sôi nảy nở do Thánh mẫu ban phúc. Nghi thức này mang ý nghĩa: mọi việc của Muk Pajuw đều phải có người kế tục để duy trì sự linh thiêng của dòng tộc. Sau một thời gian hành lễ, Muk Pajuw có thể được tấn phong lên cấp bậc cao hơn là Muk Pajuw Kak Krang - tức Sư cả, còn gọi là “Bà Bóng 5 cây đòn dong”.

Bà bóng Ngân Thị Đồn thực hiện nghi thức dâng lễ vật cúng thần linh tại Lễ hội Rija Nưgar vào ngày 10/5/2025 dương lịch
Bà bóng Ngân Thị Đồn thực hiện nghi thức dâng lễ vật cúng thần linh tại Lễ hội Rija Nưgar vào ngày 10/5/2025 dương lịch

Ngoài ra, những người từng tấu chức trong tộc nếu có đủ khả năng hành lễ thành thạo cũng có thể được phong lên chức Muk Pajuw Kak Krang, nhưng họ chỉ được phép hành lễ trong phạm vi làng mình. Đặc biệt, trong các lễ phong phẩm, chức sắc Muk Pajuw Kak Krang luôn ngồi ở vị trí chính diện, đại diện cho hình ảnh Thánh mẫu Po Inâ Nâgar - biểu tượng của nguồn sinh sản. Trong khi đó, Ong Kadhar đại diện cho phần dương tính - Po Yang Amâ. Các lễ quan trọng như lễ nhập Kút, lễ trả nợ định kỳ… đều có sự tham dự của Muk Pajuw cùng với các chức sắc khác trong cộng đồng.

Hiện nay, Việc triển khai Dự án 6 thuộc Chương trình MTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021 - 2030 tại 2 tỉnh này đã tạo điều kiện thuận lợi cho công tác bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống của người Chăm, đồng thời gắn kết phát triển du lịch bền vững, góp phần nâng cao đời sống kinh tế - xã hội của cộng đồng dân tộc. Dù vậy, các chức sắc, trí thức, dòng họ cần có ý thức trách nhiệm, chủ động đào tạo lớp kế cận để gìn giữ nghi lễ cổ truyền. Có như vậy, vai trò Muk Pajuw - biểu tượng của chế độ mẫu hệ và tinh thần văn hóa Chăm mới có thể tiếp tục sống mãi trong đời sống tâm linh cộng đồng.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Chương trình MTQG 1719: Trợ lực bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống

Chương trình MTQG 1719: Trợ lực bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống

Việc triển khai Dự án 6 về “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các DTTS gắn với phát triển du lịch” thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, giai đoạn I: Từ 2021 - 2025 (Chương trình MTQG 1719), đã tạo cú hích mạnh mẽ trong công tác bảo tồn văn hóa, đồng thời mở ra hướng phát triển du lịch bền vững tại nhiều địa phương.
Tin nổi bật trang chủ
Bé gái ở Lai Châu bị dụ dỗ ra Hà Nội chơi rồi bị khống chế đòi tiền chuộc

Bé gái ở Lai Châu bị dụ dỗ ra Hà Nội chơi rồi bị khống chế đòi tiền chuộc

Pháp luật - Minh Nhật - 1 giờ trước
Một bé gái 16 tuổi ở Lai Châu đang làm việc tại tỉnh Bắc Ninh, bị lừa ra Hà Nội bằng lời rủ rê 'đi chơi', rồi bị khống chế, ép gọi điện về nhà đòi tiền chuộc. Công an đã nhanh chóng vào cuộc, giải cứu cháu gái an toàn sau vài giờ truy tìm.
Bộ trưởng Bộ Dân tộc và Tôn giáo Đào Ngọc Dung: Xóa nhà tạm là một chương trình quốc gia đặc biệt

Bộ trưởng Bộ Dân tộc và Tôn giáo Đào Ngọc Dung: Xóa nhà tạm là một chương trình quốc gia đặc biệt

Công tác Dân tộc - Bình Minh - Lê Anh Dũng - 2 giờ trước
Bộ trưởng Bộ Dân tộc và Tôn giáo Đào Ngọc Dung cho biết, dự kiến chương trình xóa nhà tạm, nhà dột nát sẽ được công bố là 1 trong 80 chương trình/công trình/dự án quốc gia đặc biệt chào mừng kỷ niệm 80 năm ngày Cách mạng tháng Tám thành công và Quốc khánh nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam.
Thúc đẩy khối Đại đoàn kết toàn dân tộc, mở ra cơ hội phát triển kinh tế cộng đồng

Thúc đẩy khối Đại đoàn kết toàn dân tộc, mở ra cơ hội phát triển kinh tế cộng đồng

Công tác Dân tộc - Duy Chí - 2 giờ trước
TP. Hồ Chí Minh là đô thị đa dân tộc, nơi hội tụ đầy đủ 53 thành phần DTTS, 29 tôn giáo đang hoạt động. Công tác quản lý nhà nước trên lĩnh vực này không chỉ bảo đảm đúng pháp luật, mà còn thúc đẩy khối Đại đoàn kết toàn dân tộc, mở ra cơ hội phát triển kinh tế cộng đồng.
Từ nhà tạm đến ngôi nhà trong mơ

Từ nhà tạm đến ngôi nhà trong mơ

Trang địa phương - Mỹ Dung - 2 giờ trước
“Chúng tôi chưa từng nghĩ sẽ có được căn nhà như thế này. Tưởng đâu phải sống cả đời trong cái nhà tạm ấy. Nhiều lúc nghĩ xót xa, thương con vô cùng mà lực bất tòng tâm. Giờ đây có căn nhà này đúng ngôi nhà trong mơ của gia đình”, anh Bùi Văn Sơn, thôn Xóm Giáo, xã Đầm Hà (Quảng Ninh) xúc động nói khi nhận bàn giao ngôi nhà mới.
Gần 18.000 con lợn bị tiêu hủy: Dịch tả lợn châu Phi lan rộng tại Tuyên Quang

Gần 18.000 con lợn bị tiêu hủy: Dịch tả lợn châu Phi lan rộng tại Tuyên Quang

Kinh tế - Vũ Mừng - 3 giờ trước
Từ ngày 5 đến 28/7, tại tỉnh Tuyên Quang dịch tả lợn châu Phi lan ra 77/124 xã, khiến gần 18.000 con lợn, hơn 1.000 tấn thịt bị tiêu hủy gây thiệt hại nặng nề, ảnh hưởng tới sinh kế người dân và an toàn môi trường.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Môn Tin học sẽ được đưa vào chương trình bắt buộc tại các trường dự bị đại học

Môn Tin học sẽ được đưa vào chương trình bắt buộc tại các trường dự bị đại học

Giáo dục dân tộc - PV - 3 giờ trước
Dự thảo Thông tư bổ sung sửa đổi Thông tư số 44/2021/TT-BGDĐT ngày 31/12/2021 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo, môn Tin học sẽ thành môn bắt buộc trong chương trình bồi dưỡng kiến thức văn hóa của học sinh các trường dự bị đại học.
Thủ nhang ngôi đền ở xứ Thanh bị tạm giữ hình sự

Thủ nhang ngôi đền ở xứ Thanh bị tạm giữ hình sự

Pháp luật - Quỳnh Trâm - 4 giờ trước
Thủ nhang ngôi đền Am Tiên ở Thanh Hóa và 6 người khác đã bị Cơ quan Cảnh sát Điều tra Công an tỉnh Thanh Hóa tạm giữ hình sự.
Chương trình MTQG 1719: Trợ lực bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống

Chương trình MTQG 1719: Trợ lực bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống

Sắc màu 54 - Tào Đạt - 4 giờ trước
Việc triển khai Dự án 6 về “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các DTTS gắn với phát triển du lịch” thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, giai đoạn I: Từ 2021 - 2025 (Chương trình MTQG 1719), đã tạo cú hích mạnh mẽ trong công tác bảo tồn văn hóa, đồng thời mở ra hướng phát triển du lịch bền vững tại nhiều địa phương.
Biểu tượng sống của văn hóa người Tà Riềng

Biểu tượng sống của văn hóa người Tà Riềng

Sắc màu 54 - Hồng Phúc - Văn Sơn - 5 giờ trước
Trong hành trình gìn giữ những thanh âm truyền thống nơi xã vùng cao La Dêê, TP. Đà Nẵng, người Tà Riềng (một nhánh của dân tộc Gié Triêng) đã quen với hình ảnh thân thương của ông Brôl Vân - người đàn ông tóc bạc, dáng nhỏ nhắn nhưng tinh anh. Ông như một “biểu tượng sống” của văn hóa tộc người nơi miền biên viễn.
Thúc đẩy khát vọng phát triển ở vùng đồng bào DTTS

Thúc đẩy khát vọng phát triển ở vùng đồng bào DTTS

Dân tộc - Tôn giáo - Mạnh Cường - 5 giờ trước
Sau gần 5 năm triển khai thực hiện, Chương trình MTQG 1719 đang thúc đẩy tinh thần vươn lên xây dựng cuộc sống ổn định và ngày càng phát triển của đồng bào các DTTS trên những địa bàn khó khăn nhất của cả nước.