Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Tìm lại sức sống cho nhạc cụ độc đáo của đồng bào XTiêng

PV - 10:08, 24/06/2021

Cồng chiêng, kèn sừng trâu là hai nhạc cụ truyền thống được đồng bào dân tộc XTiêng ở Bình Phước coi như vật “gia bảo” linh thiêng nhất, có giá trị lớn trong gia đình và cũng là bản sắc văn hóa của cộng đồng. Một thực tế đáng báo động hiện nay là, kèn sừng trâu và cồng chiêng nói của người XTiêng đang đứng trước nguy cơ mai một dần theo thời gian.

Đồng bào dân tộc XTiêng biểu diễn cồng chiêng trong lễ hội.
Đồng bào dân tộc XTiêng biểu diễn cồng chiêng trong lễ hội.

Cồng chiêng của người XTiêng có nhiều nét độc đáo riêng về tính năng nhạc khí, biên chế số lượng, phương pháp diễn tấu và nhất là sự phối hợp biểu diễn giữa cồng chiêng và kèn sừng trâu. Một vài thập niên gần đây, ở Bình Phước xảy ra tình trạng “chảy máu” cồng chiêng.

Nguyên nhân là do sự giao lưu giữa các nền văn hóa hiện đại đã tác động sâu sắc tới nền văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số (DTTS). Mặt khác, một số đối tượng xấu lợi dụng tín ngưỡng của một bộ phận người dân để lôi kéo, xúi giục đồng bào bán hết cồng chiêng, hủy bỏ lễ hội. Thêm vào đó là những người buôn bán đồ cổ từ các nơi về buôn làng dụ dỗ đồng bào bán cồng chiêng để “đầu nậu” kiếm lời.

Trưởng phòng Dân tộc huyện Bù Gia Mập Điểu Kiêng chia sẻ, ngoài sự tác động của những yếu tố khách quan thì một bộ phận đồng bào có cuộc sống khó khăn, trình độ dân trí thấp cho nên nhiều gia đình đã đem bán cồng chiêng để giải quyết nhu cầu trước mắt. Mặt khác, các lễ hội văn hóa dân gian của người XTiêng đang bị mai một cũng làm ảnh hưởng đến không gian diễn tấu của cồng chiêng…

Để ngăn chặn nạn “chảy máu” và sự mai một các lễ hội truyền thống lâu đời của người XTiêng, nhiều năm nay, tỉnh Bình Phước và ngành văn hóa đã có các chính sách cho những gia đình, những người gìn giữ cồng chiêng. Đồng thời mở nhiều lớp đào tạo bồi dưỡng cho lớp trẻ học các kỹ thuật đánh và chỉnh chiêng, góp phần phát triển không gian văn hóa cồng chiêng, tạo điều kiện để các em tiếp nối truyền thống của cha ông, ý thức được sứ mệnh gìn giữ văn hóa dân tộc.

Theo Phó Giám đốc Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Bình Phước Đỗ Minh Trung, trong những năm gần đây, tỉnh đã có nhiều chính sách quan tâm đến việc xây dựng lại văn hóa cồng chiêng của người XTiêng. Trong các ngày hội đại đoàn kết dân tộc ở các khu dân cư, tỉnh đều khuyến khích biểu diễn cồng chiêng. Hay trong các đợt liên hoan văn hóa, thể thao các dân tộc cấp huyện, cấp tỉnh luôn có phần thi tài biểu diễn cồng chiêng.

Một trong những nhạc cụ gắn liền với cồng chiêng ở Bình Phước là kèn sừng trâu. Không ai còn nhớ rõ kèn sừng trâu xuất hiện từ khi nào, chỉ biết từ xưa rất xưa, tộc người XTiêng trên đất Bình Phước đã biết dùng sừng trâu để chế tác ra tiếng kèn diễn tả nhiều cung bậc cảm xúc.

Khác với tù và, lỗ thanh âm kèn sừng trâu của người XTiêng được khoét ở ngay giữa sừng. Chỉ với ngọn lửa và con dao côi, người XTiêng đã chế tác được chiếc kèn sừng trâu mang nhiều cung bậc, thang âm khác nhau. Để âm thanh của chiếc kèn vang lên như tiếng suối, thanh thoát như tiếng chim, ngân vang như tiếng voi rừng, người chế tác phải hơ sừng trâu trên ngọn lửa, sau đó dùng dao côi gọt giũa thật chính xác, tỉ mỉ. Phần lưỡi gà của chiếc kèn được chế tác bằng thanh tre gai lâu năm để vừa bảo đảm dẻo dai, vừa mềm mại nhằm tạo ra độ rung của thang âm. Vật liệu có chức năng kết nối sừng trâu với thanh tre để giữ hơi được người XTiêng dùng sáp ong đất rừng pha với một số phụ chất tự nhiên khác.

Nghệ nhân Điểu Hoi, một trong số ít người biết chế tác kèn sừng trâu ở thôn Đắc Á, xã Bù Gia Mập, huyện Bù Gia Mập cho biết, bộ kèn sừng trâu có sáu cái cho nên để làm được bộ kèn, người chế tác phải sưu tầm vài năm hoặc lâu hơn. Chưa hết, người chế tác loại nhạc cụ này phải am tường từng cung bậc thang âm của tiếng cồng, tiếng chiêng. Bởi mỗi bộ kèn sừng trâu đều dựa trên nền tảng thang âm của tiếng cồng chiêng. Do vậy, mỗi bộ kèn sừng trâu chỉ tương thích và dùng đúng cho một bộ cồng hoặc một bộ chiêng.

Theo Nghệ sĩ Nhân dân Phi Long và nhạc sĩ Kpa Y lăng, người XTiêng dùng đôi tay của mình để chặn, ngắt tiếng cồng đã là một nét riêng độc đáo. Đặc biệt, khi người XTiêng kết hợp cồng chiêng với kèn sừng trâu để diễn tấu thì không có sự độc đáo nào bằng. Sự độc đáo của chiêng và kèn sừng trâu là khi biểu diễn cùng nhau, một người phải cùng lúc sử dụng cả hai nhạc cụ này. Tay thì đánh chiêng còn kèn sừng trâu thì được đeo trên đầu, miệng ngậm vào lỗ hơi để thổi và cứ tay đánh bài chiêng nào thì miệng lại thổi bài chiêng đó, nhịp điệu và tiết tấu phải rất nhịp nhàng với nhau. Đây là nét khác biệt giàu tính nhân văn trong nghệ thuật diễn xướng cồng chiêng giữa người XTiêng với các tộc người khác trên cao nguyên.

Tâm huyết về các loại nhạc cụ truyền thống cũng như thấy được nguy cơ mai một của tiếng kèn sừng trâu, Trưởng đoàn Ca múa nhạc dân tộc tỉnh Bình Phước Vũ Ngọc Lương cho biết thêm: “Toàn tỉnh Bình Phước hiện nay chỉ có duy nhất đội cồng chiêng của xã Phú Nghĩa biết sử dụng song hành cồng chiêng với kèn sừng trâu như một thực thể của nhạc cụ. Và cả tỉnh hiện nay chỉ còn duy nhất nghệ nhân Điểu Hoi ở thôn Đắc Á, xã Bù Gia Mập biết chế tác kèn sừng trâu và am hiểu tận tường nghệ thuật cồng chiêng.

Nếu không sớm xây dựng các chính sách bảo tồn thì trong tương lai gần, chúng ta không bao giờ nghe được tiếng kèn sừng trâu song tấu cùng với cồng chiêng”.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Tin nổi bật trang chủ
Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Không chỉ chuyển tải chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Báo Dân tộc và Phát triển còn cập nhật những thông tin về các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, bảo vệ môi trường…. Với nội dung đa dạng, phong phú, Báo Dân tộc và Phát triển đã trở thành người bạn đồng hành của đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín, chức sắc, chức việc nắm bắt thông tin kịp thời, hiệu quả và chính xác để phát huy tốt vai trò là “cánh tay nối dài” ở cơ sở trong tuyên truyền chính sách dân tộc, tôn giáo.
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Sắc màu 54 - An Yên - 18:01, 20/06/2025
Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Gương sáng - Nguyễn Văn Chiến - 18:00, 20/06/2025
Ông Ksor Ní (tên thường gọi là Ama H’Nhan) là một trong những trí thức đầu tiên người Gia Rai đi theo cách mạng. Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách, trong đó có cương vị Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của tỉnh Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất. Ông cũng là thân sinh của ông Ksor Phước, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Tin tức - Thuỳ Như - 17:58, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Cao Bằng, Tỉnh uỷ Cao Bằng đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025); trao Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam” của Hội Nhà báo Việt Nam; tặng Bằng khen cho các tập thể, cá nhân có nhiều thành tích trong công tác thông tin, tuyên truyền trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Tin tức - Thiên An - 17:35, 20/06/2025
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình có địa chỉ tại Lô Đ7, KCN Khánh Phú, xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình - SĐT: 02293 762 825
Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Tin tức - Tào Đạt - 16:49, 20/06/2025
Ngày 20/6, Thành ủy, HĐND, UBND TP. Cần Thơ tổ chức họp mặt Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025); tổng kết Giải Báo chí Phan Ngọc Hiển TP. Cần Thơ lần thứ 19 (2024 - 2025) và Tôn vinh các nhà báo tiêu biểu.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Chính sách Dân tộc - Duy Chí - 16:26, 20/06/2025
Các gia đình là những điển hình về sự năng động trong lao động sản xuất, xây dựng gia đình hạnh phúc, kinh tế ổn định, lại tích cực tham gia các phòng trào văn hóa xã hội, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo đảm an ninh chính trị địa phương; cũng như nhiều gia đình có con em là học sinh, sinh viên xuất sắc; tham gia bộ máy chính quyền địa phương, có người trở thành lãnh đạo tổ chức chính trị…
Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Xã hội - Mỹ Dung - 16:11, 20/06/2025
Giữa núi rừng trùng điệp của Ba Chẽ, Bình Liêu,Tiên Yên... nơi những con dốc nối tiếp nhau như chẳng có điểm dừng vẫn có những bước chân đều đặn, bền bỉ của những “phóng viên vùng cao”. Không chỉ đưa tin, họ là những người kể chuyện bản làng bằng cả trái tim nhiệt huyết.
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Phóng sự - Quỳnh Trâm - 16:01, 20/06/2025
Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Trang địa phương - Ngọc Chí - 15:38, 20/06/2025
Tỉnh ủy Kon Tum vừa ban hành Nghị quyết số 30-NQ/TU về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, cán bộ nữ và cán bộ là người DTTS ở tỉnh Kon Tum giai đoạn 2025 - 2030 và tầm nhìn đến 2045.
Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Thời sự - Hoàng Quý - 15:27, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại buổi họp báo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Thứ trưởng Võ Văn Hưng đã công bố những kết quả quan trọng trong quá trình triển khai hai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giai đoạn 2021–2025: Chương trình xây dựng nông thôn mới và Chương trình giảm nghèo bền vững.