Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Ôi! Chapi...

PV - 14:54, 25/10/2018

Từ cao nguyên Đà Lạt, tôi hạ sơn, vượt rừng đến với vùng sâu chiến khu Anh Dũng xưa. Dừng chân tại palay (làng) của người Raglai ở vùng đất Ma Nới, Ninh Sơn (Ninh Thuận) khi không gian sơn cước đã sẫm màn sương chiều.

Bóng hai ngọn núi xa xa hằn in lên nền trời tím ngắt. Núi lớn Chơ Prông như người mẹ vững chãi và nhân hậu. Núi nhỏ Pơto Patí hiền hòa, cần mẫn giống hình dáng người cha. Theo dòng mẫu hệ, người Raglai nơi này vẫn xúc cảm về hai ngọn núi ngàn đời trên quê hương của mình như thế. Bóng núi như dáng người, tự nhiên, giản dị mà thẳm sâu. Từ đâu đó ở phía đại ngàn, hai dòng suối nhỏ Mơ Nhông và Tà Nôi nhập dòng về đây thành con suối mẹ Hà Dài chảy một dòng bình yên giữa các buôn làng. Suối Hà Dài đẹp như một nét sổ trong tranh thủy mặc, len dòng uốn lượn qua palay Hà Dài, palay Do…rồi dần trôi qua những cánh rừng hướng về phía biển lớn…

baodantoc_chapi Nghệ nhân Chammelé Âu luôn trăn trở, tâm huyết truyền cảm hứng và kiến thức về đàn Chapi cho thế hệ trẻ.

Tôi về đây, ngắm núi cao suối sâu và đi tìm nghe tiếng đàn Chapi, tìm giấc mơ mang hồn tiếng đàn tre của người Raglai. Tôi đi theo tiếng gọi tha thiết mà chàng du ca Tây Nguyên Y Moan từng rực cháy trong tình khúc của nhạc sỹ Trần Tiến. “Ôi Raglai những rừng cây ngọn núi mang tiếng đàn…Chapi…Ai yêu tự do yêu rừng xanh thì lên núi nghe đàn…Chapi…”. Y Moan đã thổi bùng “Giấc mơ Chapi” của Trần Tiến trong gần 20 năm, từ lúc ca khúc ra đời đến tận ngày anh giã từ cõi thế, giã từ tiếng hát trong buổi biểu diễn cuối cùng của cuộc đời mình. Trần Tiến kể lại: “Đó là một chuyến điền dã tại miền núi Ninh Thuận vào năm 1993. Khi đến vùng núi cao ở huyện Ninh Sơn, tôi đã gặp bên mái nhà sàn bình yên có đôi vợ chồng trạc tuổi tôi. Người chồng là bộ đội người Kinh phục viên ở lại rừng lấy vợ người Raglai. Họ sống giản dị, đơn sơ trong ngôi nhà sàn với tất cả vật dụng đều bằng tre nứa, trong đó có một nhạc cụ bằng tre, họ gọi là đàn Chapi. Lần đầu tiên nghe tiếng đàn Chapi, nghe câu chuyện về mối tình của họ, tôi mê mẩn và muốn mua bằng được cây đàn.

Nhưng vợ chồng người lính ấy không bán. Người chồng nói với tôi: “Nếu anh thích, tôi tặng. Hàng chục năm rồi tôi không dùng đến tiền.” Từ dòng xúc cảm dâng trào, Trần Tiến đã cho ra đời “Giấc mơ Chapi”, một tình khúc phiêu du. Lần đầu tiên, bài hát được cất lên là ở Pháp và Hà Lan, Trần Tiến đã hát trong chuyến lưu diễn cùng nhóm du ca Đồng Nội. Cây đàn Chapi đã được bạn bè trên thế giới biết đến…

* * *

Tôi về palay Raglai khi các buôn làng Raglai Ma Nới này bắt đầu vào tết ăn đầu lúa, sau lễ rước lúa nhập kho. Đó là tết đầu năm trong chuỗi nghi lễ nông nghiệp thể hiện niềm tin của đồng bào đối với cây lúa mà họ tôn vinh, gọi là Lúa Mẹ. Làng buôn cầu thần linh phù hộ cho mùa màng tốt tươi, cho cây lúa không bị ma quỷ quấy nhiễu. Anh bạn mới quen tên là Tanăng Thắng nhiệt tình dẫn tôi đi thăm buôn. Cả vùng Ma Nới nhà nào cũng rạo rực trong không khí cúng lúa. Nhà cửa đã được sửa sang tươm tất, bồ lúa đã đậy nắp, các kho lúa cũng đã được đóng kín.

“Chapi à? Ờ, cả vùng Raglai Ma Nới này chỉ còn Chamale Âu biết làm đàn và biết gảy Chapi thôi…” Đến nhà Chamale Âu nằm giữa palay Do lúc trời đã nhá nhem. Con gái ông bảo rằng, ama (bố) đi cúng đầu lúa bên nhà bà dì Tathia Thị Nga ở palay Hà Dài. Theo chân Tanăng Thắng, tôi lại đến palay Hà Dài để tìm một trong những nghệ nhân Chapi cuối cùng. Câu chuyện cây đàn Chapi bắt đầu sau khi thần linh đã ứng nghiệm lời khấn Yàng của Chamale Âu về tình yêu Lúa Mẹ…

Chamale Âu mang cây đàn ra. Cây đàn Chapi, nhạc cụ giản dị của người Raglai, ai nghèo cũng có. Chỉ đơn giản là một ống tre, hai đầu có mấu, dài khoảng 40cm, có 8 giây, 4 phím bao quanh ống tre. Lên cao hay xuống thấp cao độ là nhờ 16 “con ngựa” chêm ở các đầu dây. Người chơi đàn gảy vào phím, hộp cộng hưởng là ống tre được úp một đầu vào bụng. Khác với nét vui vẻ thoáng đầu gặp gỡ, ngắm cây đàn trầm ngâm, Chamale Âu nói: “Bây giờ cũng chẳng có mấy thằng con trai đủ ham đi tìm ống tre gai này nữa. Cũng chẳng còn mấy đứa biết gảy Chapi…”

Nghệ nhân Chamalé Âu biểu diễn đàn Chapi. Nghệ nhân Chamalé Âu biểu diễn đàn Chapi.

Tre làm đàn phải là ống tre gai tròn, vỏ bóng và mỏng, mọc trên những đồi cao, vì mọc dưới thấp rễ uống nhiều nước tiếng kêu sẽ không thanh. Chamale Âu kể rằng, muốn tìm được cây tre làm đàn, ông đã phải đợi đến gần hai năm trời. Khi tìm được bụi tre ưng ý, thân tre còn xanh, đánh dấu để đó. Đợi hơn một năm sau khi vỏ tre chuyển màu vàng thì dùng rựa vạt ngang thân, đốn thành lóng mang về. Còn phải gác trên chái bếp khoảng 3-4 tháng cho ống tre thật khô, thật dai, thật bền mới hạ xuống làm đàn…

Chamale Âu ở tuổi ngoại lục tuần. “Già biết làm đàn và gảy đàn từ bao giờ?” “Cũng không nhớ nữa! Từ nhỏ, nghe hoài đàn Chapi, mê lắm. Mê thì học gảy, học làm. Ông cậu Chamale Lơ thấy mình ham Chapi, dạy cho, dạy bằng cách gảy cho nghe và làm cho xem. Tập gảy lâu thành nhớ, thành quen, rồi thì làm được cả đàn nữa. Thế đấy, mê Chapi từ nhỏ tới giờ!...” Chamale Âu cười một cách hồn nhiên. Rồi hứng lên, ông ôm đàn Chapi và gảy. Điệu “Con ếch” vang lên như báo những cơn mưa đầu mùa, gọi nhau lên nương trồng tỉa. Điệu “Con chim” báo cho nhau khoảng thời gian trong ngày. Điệu “Thở than” như chia sẻ những nỗi niềm buồn khổ. Điệu “Em ở lại anh về” nói lời giã biệt sau trắng đêm hò hẹn nơi suối vắng, rừng sâu. Rồi đến “Con gái lúa”, “Con trai bắp” cũng chỉ đơn giản là những tâm sự từ đáy lòng người Raglai yêu quý hạt lúa, hạt bắp như chính con trai, con gái của mình.

Chamale Âu lại thong thả giới thiệu cây đàn. Đây là dây mẹ, đây là dây cha, đây dây con trai, đây dây con gái. Dây cha thì cao, dây mẹ thì trầm, dây con lớn thanh, dây con út nhỏ. Ông hát lên ngôn ngữ Raglai theo tiếng đàn Chapi trầm bổng: “Hỡi bắp trắng con trai của mẹ/ Hãy để cho mẹ được bình an, no đủ/ Hỡi bắp trắng con trai của mẹ/ Đừng để nước muốn đổ, nồi muốn nghiêng…” Tiếng đàn Chapi, điệu nhạc Chapi chính là lòng người Raglai, hồn người Raglai. Như Chamale Âu đó, đang hồi cố về ngày xưa, về những kỷ niệm buồn vui của đời mình qua tiếng Chapi. Ông không nói gì về những giấc mơ của mình, nhưng trong hồn ông, trong ánh mắt ông đang bỏng cháy những giấc mơ về một miền xa thẳm trong ký ức…

Trong ánh mắt người đàn ông Raglai ẩn chứa nỗi cô đơn khôn tả. Dù trong nhà treo đầy những chứng nhận, những bằng khen, những danh hiệu của tỉnh, của Trung ương sau những lần ông ôm Chapi, Mã la, kèn Kà tẹc rời palay đi diễn tận Đà Lạt, Phú Yên, Thủ đô Hà Nội nhưng Chamale Âu lại buồn. “Đi diễn nhiều nhưng ama chẳng vui đâu, vì cả vùng Ma Nới này chẳng có đứa nhỏ nào biết làm đàn, gảy đàn Chapi nữa.” Ông lẩm nhẩm tiếp: “Vùng Phước Bình chỉ còn Chamale Phong, vùng Phước Thành còn Chamale Liếp, ở Ma Nới Này chỉ còn mỗi ama…Nhưng các ama đều mờ mắt, run tay cả rồi. Bọn trẻ chỉ thích nhạc xập xình. Ama kêu mấy đứa trong palay tới dạy Chapi mà chẳng có đứa nào thèm học…” Ông buồn, tôi hiểu, vì tình yêu Chapi, tình yêu Raglai bỏng cháy trong ông đang thôi thúc ông níu giữ những gì đang nguy cơ vụt mất. Ông lo, cuộc đời mình liệu có đủ dài để kịp truyền lại những ngón đàn Chapi, truyền lại những báu vật từ thưở ông bà…

* * *

Rời ngôi nhà sàn giữa palay Hà Dài, tôi mang theo vọng âm tiếng Chapi trầm bổng cùng với giấc mơ của nghệ nhân Chamale Âu. Còn đâu những tháng ngày Chapi theo người Raglai lên rừng, lên rẫy để khi buồn, khi vui cũng bập bùng tiếng đàn. Còn đâu Chapi trong tay những người con trai gảy điệu nhớ thương chờ đợi người yêu bên bờ suối vắng. Để rồi, “Ở nơi ấy tôi đã thấy trên ngọn núi cao/ Có hai người, chỉ có hai người yêu nhau/ Họ đã sống không mùa đông không mùa nắng mưa/ Chỉ có một mùa, chỉ có một mùa yêu nhau…” Chapi, chỉ còn là giấc mơ. Chỉ còn là một giấc mơ nao lòng như hồn người đi tìm tiếng đàn trong sương khói hoang hoải miền sơn cước chiều nay…

UÔNG THÁI BIỂU

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Khám phá nghề chạm bạc của người Nùng Dín ở Tuyên Quang

Khám phá nghề chạm bạc của người Nùng Dín ở Tuyên Quang

Nghề chạm khắc bạc của người Nùng Dín (một nhóm địa phương của dân tộc Nùng) xã Pờ Ly Ngài, tỉnh Tuyên Quang là một trong những nét đặc trưng về văn hóa truyền thống. Năm 2019, nghề chạm bạc tại đây đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Tin nổi bật trang chủ
Hà Tĩnh: Khởi công xây dựng nhà “3 cứng” cho 7 hộ dân tộc Chứt

Hà Tĩnh: Khởi công xây dựng nhà “3 cứng” cho 7 hộ dân tộc Chứt

Dân tộc - Tôn giáo - Khánh Ngân - 21:50, 07/09/2025
Hôm nay 7/9, tại bản Rào Tre, UBND xã Phúc Trạch (Hà Tĩnh) đã tổ chức lễ khởi công xây dựng 7 căn nhà “3 cứng” cho đồng bào dân tộc Chứt.
Quy định mới nhất về đối tượng được miễn, giảm, hỗ trợ học phí từ năm học 2025 - 2026

Quy định mới nhất về đối tượng được miễn, giảm, hỗ trợ học phí từ năm học 2025 - 2026

Giáo dục - Minh Nhật - 20:03, 07/09/2025
Theo Nghị định số 238/2025/NĐ-CP, ngoài các nhóm được miễn học phí, nhiều học sinh, sinh viên thuộc ngành nghệ thuật đặc thù, nghề nặng nhọc, độc hại hoặc sống ở vùng đặc biệt khó khăn sẽ được giảm từ 50% đến 70% học phí từ năm học 2025-2026.
Nga tuyên bố vaccine chống ung thư đã sẵn sàng sử dụng

Nga tuyên bố vaccine chống ung thư đã sẵn sàng sử dụng

Sức khỏe - Minh Nhật - 15:20, 07/09/2025
Người đứng đầu Cơ quan Y tế và Sinh học Liên bang Nga (FMBA), cựu Bộ trưởng Bộ Y tế Veronika Skvortsova tuyên bố, vaccine chống ung thư của Nga đã vượt qua các thử nghiệm tiền lâm sàng, đồng nghĩa với việc sẵn sàng để sử dụng và cơ quan đang chờ Bộ Y tế cấp phép sử dụng lâm sàng. FMBA đã đệ đơn lên Bộ Y tế.
Tổng Bí thư Tô Lâm trao Huân chương Lao động hạng Nhất tặng Đài Truyền hình Việt Nam

Tổng Bí thư Tô Lâm trao Huân chương Lao động hạng Nhất tặng Đài Truyền hình Việt Nam

Thời sự - PV - 14:20, 07/09/2025
Sáng 7/9, tại Nhà hát Hồ Gươm (Hà Nội), Đài Truyền hình Việt Nam (VTV) long trọng tổ chức Lễ kỷ niệm 55 năm ngày phát sóng chương trình truyền hình đầu tiên, đón nhận Huân chương Lao động hạng Nhất và Lễ ra mắt, phát sóng chính thức kênh truyền hình đối ngoại quốc gia - Vietnam Today. Tổng Bí thư Tô Lâm tới dự và phát biểu tại buổi lễ.
Thủ tướng:

Thủ tướng: "Tiếng nói Việt Nam" luôn vang xa, bay cao, tạo động lực, truyền cảm hứng cho các thế hệ

Thời sự - PV - 13:40, 07/09/2025
Sáng 7/9, tại Hà Nội, Thủ tướng Phạm Minh Chính dự và phát biểu tại lễ kỷ niệm 80 năm ngày thành lập (7/9/1945-7/9/2025) và đón nhận Huân chương Hồ Chí Minh (lần thứ ba) của Đài Tiếng nói Việt Nam (VOV).
Rực rỡ sắc đỏ cờ Tổ quốc ở xã vùng cao Ngọk Réo

Rực rỡ sắc đỏ cờ Tổ quốc ở xã vùng cao Ngọk Réo

Cùng với cả nước kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, Đảng bộ xã Ngọk Réo, tỉnh Quảng Ngãi đã phát động nhiều phong trào thi đua yêu nước. Trong đó, công trình “Đường cờ Tổ quốc” do Đoàn Thanh niên xã thực hiện đã tạo nên sức lan tỏa mạnh mẽ trong cán bộ, đảng viên và đồng bào DTTS nơi đây. Hơn 100 lá cờ Tổ quốc rực rỡ trên trục đường chính dẫn vào trung tâm xã không chỉ tạo điểm nhấn cho cảnh quan khu dân cư Nông thôn mới vùng đồng bào DTTS, mà còn thể hiện niềm tự hào, khát vọng vươn lên của vùng đất còn nhiều khó khăn.
Tỷ lệ người béo phì của người Việt gia tăng thuộc nhóm nhanh nhất Đông Nam Á

Tỷ lệ người béo phì của người Việt gia tăng thuộc nhóm nhanh nhất Đông Nam Á

Sức khỏe - Minh Nhật - 12:20, 07/09/2025
Theo Phó trưởng khoa Điều trị kỹ thuật cao, tại Việt Nam ThS.BS Nguyễn Thị Quỳnh Mai, tỷ lệ béo phì hiện rơi vào khoảng 20-25%. Con số này tuy chưa cao bằng một số quốc gia trong khu vực như Thái Lan, Malaysia, nhưng tốc độ gia tăng lại thuộc nhóm nhanh nhất Đông Nam Á.
Cán bộ, Nhân dân chung tay sửa chữa đường liên xã xuống cấp gần 10 năm

Cán bộ, Nhân dân chung tay sửa chữa đường liên xã xuống cấp gần 10 năm

Xã hội - Ngọc Chí - 11:17, 07/09/2025
Đường liên xã, từ xã Đăk Môn đi xã Đăk Long (ĐH 85), tỉnh Quảng Ngãi đã xuống cấp gần 10 năm nay nhưng chưa được đầu tư nâng cấp. Trước thực trạng này, cán bộ và Nhân dân xã Đăk Môn đã ra quân sửa chữa lại tuyến đường.
Bão số 7 mạnh cấp 9, nhiều tỉnh miền Bắc sẽ có mưa giông

Bão số 7 mạnh cấp 9, nhiều tỉnh miền Bắc sẽ có mưa giông

Tin tức - Minh Nhật - 11:15, 07/09/2025
Theo thông tin từ Trung tâm Dự báo khí tượng thuỷ văn Quốc gia, trong những giờ qua, bão số 7 hầu như ít dịch chuyển. Sáng ngày 7/9, tâm bão ở khoảng 18,7°N-114,6°E, trên vùng biển phía Bắc Biển Đông. Sức gió mạnh nhất vùng gần tâm bão cấp 9 (75-88km/h), giật cấp 11.
U23 Việt Nam thắng nhọc U23 Singapore, giữ vững ngôi đầu bảng C vòng loại U23 châu Á 2026

U23 Việt Nam thắng nhọc U23 Singapore, giữ vững ngôi đầu bảng C vòng loại U23 châu Á 2026

Thể thao - Giải trí - Hoàng Minh - 09:24, 07/09/2025
Đội tuyển U23 Việt Nam vừa giành chiến thắng tối thiểu 1-0 trước U23 Singapore ở lượt trận thứ hai bảng C, vòng loại U23 châu Á 2026. Bàn thắng duy nhất của trận đấu được ghi bởi tiền đạo Lê Văn Thuận ở phút 79, giúp thầy trò HLV Kim Sang Sik tiếp tục dẫn đầu bảng với 6 điểm tuyệt đối
Gia Lai tăng cường công chức, viên chức về “gỡ vướng” cho các xã khó khăn

Gia Lai tăng cường công chức, viên chức về “gỡ vướng” cho các xã khó khăn

Xã hội - T.Nhân - H.Trường - 21:35, 06/09/2025
Ngày 3/9, UBND tỉnh Gia Lai có quyết định điều động, tăng cường một số công chức, viên chức từ các sở, ngành về công tác tại các xã phía Tây của tỉnh, nhằm hỗ trợ, tháo gỡ khó khăn, xử lý các vấn đề phát sinh trong quá trình vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp.