Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Nói lý, hát lý – Di sản văn hóa phi vật thể độc đáo của người Cơ Tu

PV - 15:17, 09/01/2021

Cư ngụ dưới chân dãy Trường Sơn hùng vĩ, đồng bào dân tộc Cơ Tu ở huyện Đông Giang (tỉnh Quảng Nam) sở hữu kho tàng di sản văn hóa đa dạng và phong phú gồm: Không gian văn hóa làng, các phong tục tập quán, múa Tâng tung za zá, kiến trúc Gươl, dệt thổ cẩm…

Cục Di sản thẩm định nghệ thuật nói lý, hát lý tại thôn Đhrông, xã Tà Lù, Đông Giang. Ảnh: baoquangnam.vn
Cục Di sản thẩm định nghệ thuật nói lý, hát lý tại thôn Đhrông, xã Tà Lù, Đông Giang. Ảnh: baoquangnam.vn

Đặc biệt, nghệ thuật nói lý, hát lý của đồng bào Cơ Tu lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác là một trong những sản phẩm văn hóa phi vật thể đặc trưng, tài sản vô giá, nền tảng tinh thần của cộng đồng, đã được Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào năm 2015.

Trong ngôi Gươl với những nét kiến trúc độc đáo, bề thế, làm nơi sinh hoạt cộng đồng, được bao quanh bởi núi rừng hùng vĩ, già làng Bling Bloó, xã Sông Kôn, huyện Đông Giang, chia sẻ: Nghệ thuật nói lý, hát lý của người Cơ Tu là hình thức ứng khẩu, sử dụng vào mục đích sinh hoạt văn hóa, văn nghệ trong đời sống tinh thần của đồng bào Cơ Tu từ xưa đến nay. Nói lý, hát lý của người Cơ Tu không nhất thiết phải dùng triết lý để mổ xẻ, phân tích sự việc hiện tượng xung quanh. Cái “lý” ở đây là dùng hình tượng ẩn dụ, nhân hóa, ví cái này để hiểu nghĩa cái kia. Vì thế nói lý, hát lý luôn kích thích người nghe, giúp người nghe hiểu câu chuyện một cách cặn kẽ, chí tình và đồng cảm với nhau để chia sẻ niềm vui, nỗi buồn trong cuộc sống hằng ngày.

Nói về nghệ thuật nói lý, hát lý độc đáo của người Cơ Tu, “cây đại thụ" giữa núi rừng Trường Sơn - nghệ nhân Y Kông ở xã Ba, huyện Đông Giang, phân tích: Nghệ thuật nói lý, hát lý của người Cơ Tu độc đáo ở chỗ ví cái này để hiểu nghĩa cái kia. Để nói về người con gái đẹp, nết na, siêng năng và có giọng hát hay, người Cơ Tu thường lấy hình ảnh của hoa thơm đang độ hàm tiếu và tiếng chim hót ngân nga, trong trẻo của buổi ban mai giữa đại ngàn để tôn vinh vẻ đẹp của người con gái ấy. Còn muốn nói về vẻ đẹp cường tráng, rộng lớn, bao la như gió núi, mưa ngàn của người con trai, người Cơ Tu lấy cái “lý” mạnh mẽ như cây gỗ lim, gỗ dổi hay hổ rừng, voi rừng để gắn với người con trai. Để phê phán thói hư tật xấu, cần phải sửa chữa, người Cơ Tu thường sử dụng những thứ hư hại trong cây trồng, vật nuôi, như cây bị bệnh dẫn đến mục nát, con vật bị chết lâu ngày hôi thối, con người cần tránh xa để khỏi bị lây nhiễm bệnh.

Nghệ nhân Y Kông nhấn mạnh, nói lý, hát lý có những cách thể hiện khác nhau, ý tứ riêng của nó. Do vậy, không thể ai cũng nói lý, hát lý hay và giải thích đúng nghĩa để hiểu nhau được. Điều đó cho thấy muốn nói lý, hát lý đạt ở trình độ cao phải khổ luyện học hỏi, tích lũy kinh nghiệm sống và kinh nghiệm của cha ông đi trước để lại...

Gắn bó nhiều năm với văn hóa của đồng bào Cơ Tu, Trưởng phòng Văn hóa – Thông tin huyện Đông Giang Nguyễn Văn Lê chia sẻ: Huyện Đông Giang có 11 xã, thị trấn với 40 thôn. Dân số của huyện hơn 27.000 người, gồm 16 thành phần dân tộc anh em sinh sống, trong đó người Cơ Tu chiếm gần 77%. Để bảo tồn, phát huy giá trị các di sản văn hóa vật thể, phi vật thể trên địa bàn, huyện đang thực hiện Đề án bảo tồn và phát huy các giá trị truyền thống tộc người Cơ Tu, hàng năm xây dựng kế hoạch triển khai phát triển kinh tế-xã hội gắn liền với công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa phi vật thể.

Riêng với nghệ thuật nói lý, hát lý, vì độ khó và nét độc đáo của loại hình nghệ thuật này, Phòng Văn hóa và Thông tin huyện đã phối hợp với Ủy ban nhân dân các xã, thị trấn thành lập các Câu lạc bộ nghệ thuật hoạt động thường xuyên và tổ chức những lớp truyền giảng, ghi âm, biên soạn lại những lời hát lý hay, ý nghĩa nhất. Nhiều năm qua, huyện Đông Giang đã thành lập và duy trì hoạt động 6 Câu lạc bộ nói lý, hát lý với gần 200 thành viên tại xã Ba, xã Arooi, xã Sông Kôn, thị trấn Prao, xã Tư, Trường Trung học phổ thông Quang Trung.

Các câu lạc bộ thường xuyên sinh hoạt và tổ chức học tập ý nghĩa, nguồn gốc của nghệ thuật nói lý, hát lý theo một cách truyền thống nhất để lớp trẻ học tập. Các thế hệ “gạo cội” như các nghệ nhân Bling Bloó (xã Sông Kôn), Y Kông (xã Ba), A Rất Bưi (xã Arooi), Ating Đhân (thị trấn Prao), Đinh Văn Thép (xã Tư), Ploong Jưi (xã ATing) được huy động để truyền đạt cho lớp trẻ nhận thức sâu sắc giá trị của nghệ thuật nói lý, hát lý của dân tộc mình, từ đó góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc Cơ Tu ngày càng đa dạng, phong phú hơn.

Tuy nhiên, trước tác động của nhiều yếu tố, một bộ phận không nhỏ thế hệ trẻ đồng bào dân tộc Cơ tu không thật sự mặn mà với nghệ thuật nói lý, hát lý của dân tộc mình. Để bảo tồn và phát huy nghệ thuật nói lý, hát lý, huyện Đông Giang đang thực hiện đồng thời các giải pháp như vận động những người dân am hiểu về nghệ thuật nói lý, hát lý tiếp tục tham gia sinh hoạt và giảng dạy tại các câu lạc bộ; nhân rộng mô hình nghệ thuật này vào các trường Trung học cơ sở, Trung học phổ thông trên địa bàn huyện, nhằm giúp các em hiểu rõ hơn về nguồn gốc, ý nghĩa của loại hình nghệ thuật này để cùng nhau lưu giữ và phát triển tốt hơn.

Mặt khác, huyện tiếp tục đưa loại hình nghệ thuật này vào du lịch cộng đồng để vừa bảo tồn, phát huy, vừa tạo thu nhập cho đồng bào. Đồng thời, huyện xây dựng hồ sơ đề nghị ngành chức năng công nhận Nghệ nhân ưu tú theo Nghị định 62/2014/NĐ-CP của Chính phủ về xét tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú trong lĩnh vực văn hóa phi vật thể đối với các nghệ nhân dân gian, các già làng có uy tín và am hiểu sâu sắc về nghệ thuật nói lý, hát lý nhằm ghi nhận công lao của đội ngũ này. Đây chính là những giải pháp tốt nhất để bảo tồn và phát huy nghệ thuật nói lý, hát lý độc đáo của cộng đồng dân tộc Cơ Tu trong cuộc sống hiện đại, Trưởng phòng Văn hóa – Thông tin huyện Đông Giang Nguyễn Văn Lê nhấn mạnh.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Tin nổi bật trang chủ
Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Không chỉ chuyển tải chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Báo Dân tộc và Phát triển còn cập nhật những thông tin về các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, bảo vệ môi trường…. Với nội dung đa dạng, phong phú, Báo Dân tộc và Phát triển đã trở thành người bạn đồng hành của đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín, chức sắc, chức việc nắm bắt thông tin kịp thời, hiệu quả và chính xác để phát huy tốt vai trò là “cánh tay nối dài” ở cơ sở trong tuyên truyền chính sách dân tộc, tôn giáo.
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Sắc màu 54 - An Yên - 18:01, 20/06/2025
Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Gương sáng - Nguyễn Văn Chiến - 18:00, 20/06/2025
Ông Ksor Ní (tên thường gọi là Ama H’Nhan) là một trong những trí thức đầu tiên người Gia Rai đi theo cách mạng. Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách, trong đó có cương vị Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của tỉnh Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất. Ông cũng là thân sinh của ông Ksor Phước, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Tin tức - Thuỳ Như - 17:58, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Cao Bằng, Tỉnh uỷ Cao Bằng đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025); trao Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam” của Hội Nhà báo Việt Nam; tặng Bằng khen cho các tập thể, cá nhân có nhiều thành tích trong công tác thông tin, tuyên truyền trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Tin tức - Thiên An - 17:35, 20/06/2025
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình có địa chỉ tại Lô Đ7, KCN Khánh Phú, xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình - SĐT: 02293 762 825
Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Tin tức - Tào Đạt - 16:49, 20/06/2025
Ngày 20/6, Thành ủy, HĐND, UBND TP. Cần Thơ tổ chức họp mặt Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025); tổng kết Giải Báo chí Phan Ngọc Hiển TP. Cần Thơ lần thứ 19 (2024 - 2025) và Tôn vinh các nhà báo tiêu biểu.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Chính sách Dân tộc - Duy Chí - 16:26, 20/06/2025
Các gia đình là những điển hình về sự năng động trong lao động sản xuất, xây dựng gia đình hạnh phúc, kinh tế ổn định, lại tích cực tham gia các phòng trào văn hóa xã hội, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo đảm an ninh chính trị địa phương; cũng như nhiều gia đình có con em là học sinh, sinh viên xuất sắc; tham gia bộ máy chính quyền địa phương, có người trở thành lãnh đạo tổ chức chính trị…
Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Xã hội - Mỹ Dung - 16:11, 20/06/2025
Giữa núi rừng trùng điệp của Ba Chẽ, Bình Liêu,Tiên Yên... nơi những con dốc nối tiếp nhau như chẳng có điểm dừng vẫn có những bước chân đều đặn, bền bỉ của những “phóng viên vùng cao”. Không chỉ đưa tin, họ là những người kể chuyện bản làng bằng cả trái tim nhiệt huyết.
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Phóng sự - Quỳnh Trâm - 16:01, 20/06/2025
Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Trang địa phương - Ngọc Chí - 15:38, 20/06/2025
Tỉnh ủy Kon Tum vừa ban hành Nghị quyết số 30-NQ/TU về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, cán bộ nữ và cán bộ là người DTTS ở tỉnh Kon Tum giai đoạn 2025 - 2030 và tầm nhìn đến 2045.
Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Thời sự - Hoàng Quý - 15:27, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại buổi họp báo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Thứ trưởng Võ Văn Hưng đã công bố những kết quả quan trọng trong quá trình triển khai hai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giai đoạn 2021–2025: Chương trình xây dựng nông thôn mới và Chương trình giảm nghèo bền vững.