Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Nói lý, hát lý – Di sản văn hóa phi vật thể độc đáo của người Cơ Tu

PV - 15:17, 09/01/2021

Cư ngụ dưới chân dãy Trường Sơn hùng vĩ, đồng bào dân tộc Cơ Tu ở huyện Đông Giang (tỉnh Quảng Nam) sở hữu kho tàng di sản văn hóa đa dạng và phong phú gồm: Không gian văn hóa làng, các phong tục tập quán, múa Tâng tung za zá, kiến trúc Gươl, dệt thổ cẩm…

Cục Di sản thẩm định nghệ thuật nói lý, hát lý tại thôn Đhrông, xã Tà Lù, Đông Giang. Ảnh: baoquangnam.vn
Cục Di sản thẩm định nghệ thuật nói lý, hát lý tại thôn Đhrông, xã Tà Lù, Đông Giang. Ảnh: baoquangnam.vn

Đặc biệt, nghệ thuật nói lý, hát lý của đồng bào Cơ Tu lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác là một trong những sản phẩm văn hóa phi vật thể đặc trưng, tài sản vô giá, nền tảng tinh thần của cộng đồng, đã được Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào năm 2015.

Trong ngôi Gươl với những nét kiến trúc độc đáo, bề thế, làm nơi sinh hoạt cộng đồng, được bao quanh bởi núi rừng hùng vĩ, già làng Bling Bloó, xã Sông Kôn, huyện Đông Giang, chia sẻ: Nghệ thuật nói lý, hát lý của người Cơ Tu là hình thức ứng khẩu, sử dụng vào mục đích sinh hoạt văn hóa, văn nghệ trong đời sống tinh thần của đồng bào Cơ Tu từ xưa đến nay. Nói lý, hát lý của người Cơ Tu không nhất thiết phải dùng triết lý để mổ xẻ, phân tích sự việc hiện tượng xung quanh. Cái “lý” ở đây là dùng hình tượng ẩn dụ, nhân hóa, ví cái này để hiểu nghĩa cái kia. Vì thế nói lý, hát lý luôn kích thích người nghe, giúp người nghe hiểu câu chuyện một cách cặn kẽ, chí tình và đồng cảm với nhau để chia sẻ niềm vui, nỗi buồn trong cuộc sống hằng ngày.

Nói về nghệ thuật nói lý, hát lý độc đáo của người Cơ Tu, “cây đại thụ" giữa núi rừng Trường Sơn - nghệ nhân Y Kông ở xã Ba, huyện Đông Giang, phân tích: Nghệ thuật nói lý, hát lý của người Cơ Tu độc đáo ở chỗ ví cái này để hiểu nghĩa cái kia. Để nói về người con gái đẹp, nết na, siêng năng và có giọng hát hay, người Cơ Tu thường lấy hình ảnh của hoa thơm đang độ hàm tiếu và tiếng chim hót ngân nga, trong trẻo của buổi ban mai giữa đại ngàn để tôn vinh vẻ đẹp của người con gái ấy. Còn muốn nói về vẻ đẹp cường tráng, rộng lớn, bao la như gió núi, mưa ngàn của người con trai, người Cơ Tu lấy cái “lý” mạnh mẽ như cây gỗ lim, gỗ dổi hay hổ rừng, voi rừng để gắn với người con trai. Để phê phán thói hư tật xấu, cần phải sửa chữa, người Cơ Tu thường sử dụng những thứ hư hại trong cây trồng, vật nuôi, như cây bị bệnh dẫn đến mục nát, con vật bị chết lâu ngày hôi thối, con người cần tránh xa để khỏi bị lây nhiễm bệnh.

Nghệ nhân Y Kông nhấn mạnh, nói lý, hát lý có những cách thể hiện khác nhau, ý tứ riêng của nó. Do vậy, không thể ai cũng nói lý, hát lý hay và giải thích đúng nghĩa để hiểu nhau được. Điều đó cho thấy muốn nói lý, hát lý đạt ở trình độ cao phải khổ luyện học hỏi, tích lũy kinh nghiệm sống và kinh nghiệm của cha ông đi trước để lại...

Gắn bó nhiều năm với văn hóa của đồng bào Cơ Tu, Trưởng phòng Văn hóa – Thông tin huyện Đông Giang Nguyễn Văn Lê chia sẻ: Huyện Đông Giang có 11 xã, thị trấn với 40 thôn. Dân số của huyện hơn 27.000 người, gồm 16 thành phần dân tộc anh em sinh sống, trong đó người Cơ Tu chiếm gần 77%. Để bảo tồn, phát huy giá trị các di sản văn hóa vật thể, phi vật thể trên địa bàn, huyện đang thực hiện Đề án bảo tồn và phát huy các giá trị truyền thống tộc người Cơ Tu, hàng năm xây dựng kế hoạch triển khai phát triển kinh tế-xã hội gắn liền với công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa phi vật thể.

Riêng với nghệ thuật nói lý, hát lý, vì độ khó và nét độc đáo của loại hình nghệ thuật này, Phòng Văn hóa và Thông tin huyện đã phối hợp với Ủy ban nhân dân các xã, thị trấn thành lập các Câu lạc bộ nghệ thuật hoạt động thường xuyên và tổ chức những lớp truyền giảng, ghi âm, biên soạn lại những lời hát lý hay, ý nghĩa nhất. Nhiều năm qua, huyện Đông Giang đã thành lập và duy trì hoạt động 6 Câu lạc bộ nói lý, hát lý với gần 200 thành viên tại xã Ba, xã Arooi, xã Sông Kôn, thị trấn Prao, xã Tư, Trường Trung học phổ thông Quang Trung.

Các câu lạc bộ thường xuyên sinh hoạt và tổ chức học tập ý nghĩa, nguồn gốc của nghệ thuật nói lý, hát lý theo một cách truyền thống nhất để lớp trẻ học tập. Các thế hệ “gạo cội” như các nghệ nhân Bling Bloó (xã Sông Kôn), Y Kông (xã Ba), A Rất Bưi (xã Arooi), Ating Đhân (thị trấn Prao), Đinh Văn Thép (xã Tư), Ploong Jưi (xã ATing) được huy động để truyền đạt cho lớp trẻ nhận thức sâu sắc giá trị của nghệ thuật nói lý, hát lý của dân tộc mình, từ đó góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc Cơ Tu ngày càng đa dạng, phong phú hơn.

Tuy nhiên, trước tác động của nhiều yếu tố, một bộ phận không nhỏ thế hệ trẻ đồng bào dân tộc Cơ tu không thật sự mặn mà với nghệ thuật nói lý, hát lý của dân tộc mình. Để bảo tồn và phát huy nghệ thuật nói lý, hát lý, huyện Đông Giang đang thực hiện đồng thời các giải pháp như vận động những người dân am hiểu về nghệ thuật nói lý, hát lý tiếp tục tham gia sinh hoạt và giảng dạy tại các câu lạc bộ; nhân rộng mô hình nghệ thuật này vào các trường Trung học cơ sở, Trung học phổ thông trên địa bàn huyện, nhằm giúp các em hiểu rõ hơn về nguồn gốc, ý nghĩa của loại hình nghệ thuật này để cùng nhau lưu giữ và phát triển tốt hơn.

Mặt khác, huyện tiếp tục đưa loại hình nghệ thuật này vào du lịch cộng đồng để vừa bảo tồn, phát huy, vừa tạo thu nhập cho đồng bào. Đồng thời, huyện xây dựng hồ sơ đề nghị ngành chức năng công nhận Nghệ nhân ưu tú theo Nghị định 62/2014/NĐ-CP của Chính phủ về xét tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú trong lĩnh vực văn hóa phi vật thể đối với các nghệ nhân dân gian, các già làng có uy tín và am hiểu sâu sắc về nghệ thuật nói lý, hát lý nhằm ghi nhận công lao của đội ngũ này. Đây chính là những giải pháp tốt nhất để bảo tồn và phát huy nghệ thuật nói lý, hát lý độc đáo của cộng đồng dân tộc Cơ Tu trong cuộc sống hiện đại, Trưởng phòng Văn hóa – Thông tin huyện Đông Giang Nguyễn Văn Lê nhấn mạnh.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Lâm Đồng: Triển khai mô hình văn hóa truyền thống gắn với phát triển du lịch

Lâm Đồng: Triển khai mô hình văn hóa truyền thống gắn với phát triển du lịch

Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Lâm Đồng vừa ban hành kế hoạch xây dựng mô hình sinh hoạt văn hóa truyền thống gắn với phát triển du lịch của đồng bào dân tộc thiểu số tại các xã trong tỉnh. Từ tháng 9 đến 12/2025, mô hình sẽ được triển khai tại các xã Lạc Dương, Bảo Lâm 3 và Đạ Tẻh 3.
Tin nổi bật trang chủ
Bền Chí Thịnh với ước mơ nâng tầm giá trị sản phẩm dược liệu

Bền Chí Thịnh với ước mơ nâng tầm giá trị sản phẩm dược liệu

Tốt nghiệp đại học, nhưng anh Bền Chí Thịnh (dân tộc Xơ Đăng), ở phường Kon Tum, tỉnh Quảng Ngãi lại chọn cho mình một hướng đi riêng, đó là trở về quê hương khởi nghiệp và hiện thực hóa ước mơ nâng tầm giá trị các sản phẩm dược liệu của địa phương. Sau nhiều năm gây dựng, hiện anh là Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty Cổ phần Kora Group, với doanh thu hằng tháng 500 - 800 triệu đồng.
“Hoạt động của chính quyền xã đòi hỏi phải gần dân hơn, sát dân hơn”

“Hoạt động của chính quyền xã đòi hỏi phải gần dân hơn, sát dân hơn”

Trang địa phương - Mỹ Dung - 4 giờ trước
Đó là nhấn mạnh của Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh trong chuyến kiếm tra tình hình hoạt động bộ máy chính quyền địa phương 2 cấp và kết quả phát triển kinh tế - xã hội tại hai xã vùng cao Lục Hồn và Hoành Mô (tỉnh Quảng Ninh) ngày 18/9.
Ông Hồ Thanh Thủy được chỉ định giữ chức Phó Bí thư Tỉnh ủy Cà Mau

Ông Hồ Thanh Thủy được chỉ định giữ chức Phó Bí thư Tỉnh ủy Cà Mau

Thời sự - Tào Đạt - 4 giờ trước
Quyết định của Ban Bí thư Trung ương Đảng chuẩn y ông Hồ Thanh Thủy, Trưởng ban Tổ chức Tỉnh ủy chỉ định giữ chức Phó Bí thư Tỉnh ủy Cà Mau.
Lâm Đồng: Triển khai mô hình văn hóa truyền thống gắn với phát triển du lịch

Lâm Đồng: Triển khai mô hình văn hóa truyền thống gắn với phát triển du lịch

Tin tức - Nguyễn Hoàn - 5 giờ trước
Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Lâm Đồng vừa ban hành kế hoạch xây dựng mô hình sinh hoạt văn hóa truyền thống gắn với phát triển du lịch của đồng bào dân tộc thiểu số tại các xã trong tỉnh. Từ tháng 9 đến 12/2025, mô hình sẽ được triển khai tại các xã Lạc Dương, Bảo Lâm 3 và Đạ Tẻh 3.
Hơn 300 cán bộ Hải Phòng sẽ đi làm việc hàng ngày bằng tàu hỏa

Hơn 300 cán bộ Hải Phòng sẽ đi làm việc hàng ngày bằng tàu hỏa

Tin tức - Minh Nhật - 5 giờ trước
Từ ngày 22/9, khoảng 300 viên chức, người lao động, cán bộ, công chức Hải Phòng sẽ đi làm bằng tàu hỏa.
Chính sách đối với 5 nhóm đối tượng chịu sự tác động do sắp xếp tổ chức bộ máy, đơn vị hành chính các cấp

Chính sách đối với 5 nhóm đối tượng chịu sự tác động do sắp xếp tổ chức bộ máy, đơn vị hành chính các cấp

Thời sự - PV - 5 giờ trước
Ngày 17/9/2025, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 07/2025/NQ-CP, có hiệu lực thi hành kể từ ngày 17/9/2025 về chính sách, chế độ đối với đối tượng chịu sự tác động do thực hiện sắp xếp tổ chức bộ máy, đơn vị hành chính các cấp theo Kết luận số 183-KL/TW ngày 1/8/2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư.
Rực rỡ sắc đỏ cờ Tổ quốc ở xã vùng cao Ngọk Réo

Rực rỡ sắc đỏ cờ Tổ quốc ở xã vùng cao Ngọk Réo

Cùng với cả nước kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, Đảng bộ xã Ngọk Réo, tỉnh Quảng Ngãi đã phát động nhiều phong trào thi đua yêu nước. Trong đó, công trình “Đường cờ Tổ quốc” do Đoàn Thanh niên xã thực hiện đã tạo nên sức lan tỏa mạnh mẽ trong cán bộ, đảng viên và đồng bào DTTS nơi đây. Hơn 100 lá cờ Tổ quốc rực rỡ trên trục đường chính dẫn vào trung tâm xã không chỉ tạo điểm nhấn cho cảnh quan khu dân cư Nông thôn mới vùng đồng bào DTTS, mà còn thể hiện niềm tự hào, khát vọng vươn lên của vùng đất còn nhiều khó khăn.
Định hình vai trò lực lượng khuyến nông trong mô hình chính quyền địa phương 2 cấp

Định hình vai trò lực lượng khuyến nông trong mô hình chính quyền địa phương 2 cấp

Khoa học - Công nghệ - Hoàng Minh - 6 giờ trước
Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp cùng UBND tỉnh An Giang vừa tổ chức Hội nghị đánh giá hiệu quả hoạt động khuyến nông, khuyến nông cộng đồng trong thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp tại các tỉnh vùng Đồng bằng sông Cửu Long.
Quảng Ninh hướng tới sản phẩm du lịch độc bản

Quảng Ninh hướng tới sản phẩm du lịch độc bản

Du lịch - Mỹ Dung - 6 giờ trước
Nhằm hiện thực hóa mục tiêu bảo tồn và phát huy giá trị của hai Di sản thế giới là Vịnh Hạ Long và Khu di tích danh thắng Yên Tử, ngày 18/9, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Quảng Ninh đã phối hợp cùng Công ty CP Phát triển Tùng Lâm tổ chức chương trình tọa đàm du lịch với chủ đề "Một hành trình - Hai di sản".
Sơn La: Lan tỏa nét đẹp văn hóa dân tộc Thái cho thế hệ trẻ

Sơn La: Lan tỏa nét đẹp văn hóa dân tộc Thái cho thế hệ trẻ

Trang địa phương - Minh Nhật - 6 giờ trước
Bảo tàng và Thư viện tỉnh Sơn La vừa qua đã tổ chức hoạt động giáo dục trải nghiệm với chủ đề “Văn hóa dân tộc Thái ở Sơn La”, nhằm quảng bá, giới thiệu giá trị văn hóa truyền thống dân tộc Thái tỉnh Sơn La đến đông đảo công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ.
Lào Cai: Sớm có giải pháp bảo đảm an toàn cho các hộ dân thôn Lồ Cố Chin

Lào Cai: Sớm có giải pháp bảo đảm an toàn cho các hộ dân thôn Lồ Cố Chin

Xã hội - Trọng Bảo - 6 giờ trước
Thời gian gần đây, hàng chục hộ dân ở thôn Lồ Cố Chin, xã Pha Long, tỉnh Lào Cai luôn sống trong sự bất an khi ngọn núi phía sau thôn xuất hiện vết nứt lớn có nguy cơ sạt lở bất cứ lúc nào.
Lan tỏa kiến thức, tình yêu của giới trẻ với biển đảo quê hương

Lan tỏa kiến thức, tình yêu của giới trẻ với biển đảo quê hương

Giáo dục - Minh Thế - 6 giờ trước
Ngày 18/9, Trung tâm Đào tạo và Bồi dưỡng Nghiệp vụ Cảnh sát biển phối hợp với UBND xã Bình Minh, Hà Nội và các trường trung học cơ sở trên địa bàn đã tổ chức thành công cuộc thi ý nghĩa mang tên “Em yêu biển, đảo quê hương”.