Nhà trình tường ở chòm hộ Nà Rẻo, xóm Tam Hợp, xã Thành Công, huyện Nguyên Bình, tỉnh Cao BằngỞ vùng cao, khí hậu lạnh, khắc nghiệt, ngôi nhà trình tường của đồng bào Dao tiền được coi là giải pháp nhằm dung hòa thiên nhiên, khí hậu với ưu điểm là mát mẻ vào mùa Hè, ấm áp vào mùa Đông. Điều đặc biệt ở nhà trình tường là lớp tường đất nện rất dày, không có cột hoặc cọc trụ nào bên trong nhưng vẫn tạo được sự chắc chắn, chống lại kẻ gian và thú dữ. Theo năm tháng, những ngôi nhà này cũng dần được thay đổi cho phù hợp với sinh hoạt, lao động sản xuất thường ngày, song vẫn giữ được nét đặc trưng truyền thống.
Nhìn từ xa, nhóm hộ gia đình ở chòm Nà Rẻo, xóm Tam Hợp, xã Thành Công, huyện Nguyên Bình đẹp như một bức tranh. Nổi bật giữa màu xanh ngát của núi rừng, cỏ cây là những lá cờ đỏ sao vàng tươi thắm tung bay bên nếp nhà trình tường đơn sơ, cổ kính. Bà Bàn Thị Chông (89 tuổi, người Dao tiền) chia sẻ, ngôi nhà của bà đã 60 năm tuổi. Nhìn bề ngoài, kiến trúc nhà trình tường khá đơn giản nhưng khi làm thì lại hết sức kỳ công.
Nhà trình tường được lợp ngói âm dươngĐể làm được nhà trình tường, khâu chọn đất rất quan trọng. Người Dao tiền thường chọn bãi đất bằng phẳng hoặc thoai thoải theo triền đồi núi để dựng nhà; hướng nhà phải có tầm nhìn khoáng đạt, rộng mở. Sau khi chọn được ngày lành tháng tốt, chủ nhà khởi công san nền, kê móng, trình tường nhà. Móng nhà được đào sâu khoảng 1m rồi kè bằng đá kết hợp với chất kết dính là đất trộn nhuyễn lên cao hơn mặt sân khoảng 40 - 60 cm.
Công đoạn công phu nhất là trình tường nhà. Vật liệu chính là đất sét, đất cao lanh hay đất thịt dưới chân núi đá vôi đã được lọc hết các tạp chất như cỏ rác, rễ cây. Để có được bức tường đất dày, người ta phải làm những khuôn bằng gỗ rồi dồn đất vào dùng chày gỗ nện thật chặt. Thanh niên trai tráng dùng chày gỗ thay nhau giã đến khi đất đạt độ kết dính với nhau, lúc tháo khuôn ra đất không rơi mới đạt chuẩn. Cứ thế đợi lớp này khô lại dỡ khuôn chồng lên lớp khác theo chiều cao và độ dài của tường nhà đã định. Trong quá trình hoàn thiện, mọi người lấy vồ gỗ đập vào thành các bức tường cả ở phía trong và phía ngoài làm cho mặt tường thật phẳng và mịn, sau đó mới lấy gỗ làm khung nhà và phân chia các phòng. Mái nhà được lợp bằng ngói âm dương theo kết cấu sấp - ngửa đan xen.
Nét độc đáo trong kiến trúc ngôi nhà trình tường tương đối thống nhất theo một khuôn mẫu, dù to hay nhỏ đều phải có ba gian, hai cửa, gồm: một cửa chính giữa nhà và một cửa phụ ở đầu hồi nhà bên trái, hoặc bên phải để đi ra chuồng trâu, chuồng lợn phía sau. Ngoài ra, còn làm thêm 2 cửa sổ ở bên trái, bên phải lối ra vào và 1 cửa sổ ở gian bếp giúp ngôi nhà thông thoáng hơn. Hai bên đầu hồi xây vòm hình vòng cung, ngoài cửa xây nhiều cột bằng gạch chắc chắn. Ba gian nhà được sắp xếp: gian bên trái dùng để đặt buồng ngủ của gia chủ; gian bên phải là buồng ngủ của con cái; gian giữa bên trên đặt bàn thờ tổ tiên, bên dưới là một bộ bàn ghế truyền thống dùng để tiếp khách. Bên trong nhà còn làm thêm một bức tường phụ cũng bằng đất nện chạy song song với tường chính. Sau bức tường phụ này là khu vực bếp.
Đồng bào Dao tiền bên nếp nhà trình tường đơn sơ, cổ kínhVới sự khéo léo, điêu luyện cùng sức mạnh đoàn kết cộng đồng, những ngôi nhà trình tường của người Dao tiền xóm Tam Hợp, xã Thành Công, huyện Nguyên Bình vẫn giữ nguyên vẻ đẹp đơn sơ, mộc mạc, vững chãi dù trải qua bao nắng mưa, biến cố. Không gian làng bản thoáng mát, tĩnh lặng, yên bình; cảnh sắc thiên nhiên đầy thơ mộng, rạo rực sức sống.
Để khai thác tiềm năng du lịch, thu hút khách đến tham quan, huyện Nguyên Bình đã cải tạo, sửa chữa khu nhà trình tường tại nhóm hộ Nà Rẻo. Đồng thời, vận động Nhân dân chỉnh trang, sắp xếp gọn gàng nhà cửa, vệ sinh sạch sẽ đường làng, ngõ xóm. Qua đó, tạo điểm dừng chân thú vị cho du khách trên hành trình khám phá bản sắc văn hóa và cuộc sống thuần hậu của đồng bào dân tộc vùng cao.
Trong điều kiện lạnh giá, sương mù dày đặc, độ ẩm cao, ngôi nhà trình tường được coi là giải pháp nhằm dung hòa thiên nhiên, khí hậu với ưu điểm là mát mẻ vào mùa Hè, ấm áp vào mùa Đông. Điều đặc biệt ở nhà trình tường là lớp tường đất nện rất dày, không có cột hoặc cọc trụ nào bên trong nhưng vẫn tạo được sự chắc chắn, chống lại kẻ gian và thú dữ.
