Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Men say câu lượn hà lều

Thanh Thắng - 19:23, 23/02/2022

Trong kho tàng văn hoá của đồng bào các dân tộc vùng cao, hát dân ca giao duyên luôn chứa đựng nhiều giá trị văn hoá tinh thần đặc sắc. Trong vô vàn các làn điệu dân ca làm say đắm lòng người phải kể đến hà lều - một hình thức hát giao duyên mang đậm bản sắc của người Tày - Nùng.

Hát hà lều là nhịp cầu se duyên đôi lứa tại các hội xuân
Hát hà lều là nhịp cầu se duyên đôi lứa tại các hội xuân

Hà lều có những nét rất gần gũi với quan họ Bắc Ninh. Hà lều thường được cất lên trong các cuộc vui, nhưng được hát phổ biến nhất là vào tháng Giêng, tháng Hai - mùa của hát hội và cũng là mùa của nam thanh nữ tú hoa lòng thắm đỏ, muốn được tỏ tình, trao duyên.

Nhà văn Chu Sĩ Liên, người con của đất mía Quảng Hòa (Cao Bằng) chia sẻ: “Có thể tự hào rằng, quê tôi là một trong những cái nôi của hà lều. Từ thửa tóc còn để chỏm, ngày ngày ngồi trên lưng trâu và “bước ngã bước trơn” trên con đường làng tới trường cấp I Cách Linh, tôi đã được nghe giai điệu hà lều ngọt ngào, da diết của các anh, các chị quê tôi. Họ lượn trong những phút nhàn tản, chuyện trò bên chén trà, chén rượu, hoặc lượn trong giờ giải lao của buổi gặt mùa, thu đỗ tương để xua tan cái mệt nhọc và cũng là để bày tỏ niềm vui của dân làng trước mùa màng bội thu. Thậm chí đang một mình lên nương, lên rẫy hoặc vào rừng hái củi, họ cũng ì ì … à lều … à đới để đỡ phút quạnh hiu, vắng vẻ. Và dường như khi ấy, núi rừng cũng xào xạc lá, lay động sẻ chia…”

Được cùng nhà văn Chu Sĩ Liên về thăm quê cũ, chứng kiến tận mắt, nghe tận tai những câu hát hà lều mượt mà, thắm cảm, mới hay, mới tỏ nét đẹp của ngôn ngữ vùng cao, ngôn ngữ ý nhị, kín đáo của lớp lớp người Tày, Nùng bồi đắp qua bao thế hệ. Chúng tôi được trò chuyện cùng các nghệ nhân Nông Văn Huyên, Hoàng Văn Dương, Đàm Thị Rằn... ở xóm Tà Lạn (xã Hồng Đại, huyện Quảng Hòa), các nghệ nhân chia sẻ, trải qua nhiều giai đoạn thăng trầm, đến nay hà lều vẫn là một làn điệu dân ca trữ tình được yêu thích của người Tày-Nùng ở Cao Bằng. Người ta hát hà lều vào lúc đi chợ phiên hay trai gái gặp nhau để tỏ tình, cũng có khi hát trong buổi cất nhà mới hoặc trong đám cưới, hát trong tiệc rượu. Âm điệu của hà lều da diết, quyến luyến đến nao lòng. Ai đã bước vào cuộc hát thì không thể dứt ra, ai đã ngồi nghe thì không thể rời đi. Người hát càng lâu càng ngọt giọng, người nghe càng lâu càng bùi tai. Dường như cả rừng núi, đất trời cũng say theo tiếng hát.

Cuộc hát Hà Lều của các nghệ nhân người Tày Cao Bằng
Cuộc hát hà lều của các nghệ nhân người Tày Cao Bằng

Trong ngày hội mùa xuân khi hát hà lều, bên nam bên nữ tự chọn chỗ thích hợp để đứng hát. Hai bên chọn chỗ đứng không được gần nhau quá mà cũng không xa nhau quá bởi đứng gần sẽ không nghe được độ vang ngân của giọng, còn đứng xa quá sẽ không bắt được nhịp hát của nhau. Nơi đứng hát lý tưởng nhất là dưới một bóng cây hay bên một tảng đá để cho bên kia khi thấy khi không. Trong lúc hát cũng có khi bên nam hay bên nữ cần chuyển bè, chuyển giọng mà bảo nhau để bên kia không nghe được tiếng. Bởi có những lúc đang lượn vui thì bất chợt người con gái lại chuyển sang lượn thách đố hoặc người con trai lượn tỏ tình thì người con gái lượn trêu rồi châm chọc.

Bà Đàm Thị Rằn hồi tưởng lại những ngày xưa cũ, cách đây hơn 40 năm, khi các ông bà vẫn còn đương sức trẻ, những chuyến đi chợ xa đều là những ngày hội hà lều. Trai gái mến nhau không cần cần đến hội đông người, chỉ lặng lẽ chờ ở ven đường, gặp người vừa ý thì buông câu hát gọi, ướm thử lòng bạn, bạn ưng sẽ hát đáp. Cứ như vậy, từng đôi, từng cặp hình thành hội hát, hát mê mải để thử lòng, thử tài đối phương. Qua câu hát hà lều, tâm tình, tâm tính con người đều bộc lộ ra. Nhiều cặp đôi ưng nhau, hợp ý nên vợ nên chồng từ các cuộc hát đối hà lều.

Buổi sinh hoạt thường kỳ của những người yêu thích hà lều
Buổi sinh hoạt thường kỳ của những người yêu thích hà lều

Đối với hà lều, mới nghe tưởng chừng đơn giản, nhưng hát để được nhiều người khen hay thì không dễ chút nào. Cái khó của hát hà lều chính là người có giọng hát đẹp, mê hồn nhưng cũng phải là người ứng tác giỏi. Chất liệu từ câu hát không chỉ lưu trong sách, trong lời truyền dạy mà còn được chắt lọc từ cuộc sống hàng ngày, từ chính hoàn cảnh cụ thể mà thi tài ứng đối. Đây chính là một nét đặc thù của hà lều so với nhiều làn điệu dân ca khác.

Một đặc điểm nữa, lượn hà lều thường sử dụng câu thơ song thất, âm tiết thứ năm của câu thứ hai được gieo vần vào âm tiết cuối của câu đầu. Chính cách gieo vần đó tạo nên đặc trưng của hà lều là hát song ca mà tạo hai bè cao thấp trong câu hát, song vẫn bảo đảm ăn nhập với nhau, hòa quyện, nhuần nhuyễn như cùng diễn tả cái tâm đắc từ nơi sâu thẳm của tâm hồn. Cái tinh túy, chắt lọc làm mê hồn người nghe của hà lều chính là lối nói tượng trưng, ví von bằng hình ảnh. Hà lều như sợi chỉ kết nối giữa thế hệ này qua thế hệ khác, là sợi tơ hồng se duyên, đồng thời cũng là mạch nguồn liên kết những tâm hồn đồng điệu, cùng đắm say điệu hát giao duyên.

Đến với Cao Bằng, về với những lễ hội xuân ngày nay, trong các phiên chợ xuân vùng cao biên giới, trai gái Tày - Nùng vẫn mang bên mình điệu hát hà lều để hòa mình vào điệu hát giao duyên. Dẫu chỉ trong ngày xuân thắm, nhưng với chất ngọt trong câu hát, hà lều vẫn mãi là làn điệu dân ca kết nối văn hóa người bản địa, gắn kết cộng đồng, để ai một lần đến với lễ hội xuân, được nghe một lần câu lượn hà lều, khi về lòng sẽ lưu luyến mãi không thôi. 


Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin nổi bật trang chủ
Ủy ban Dân tộc và tỉnh Đồng Nai trao hỗ trợ làm nhà ở cho đồng bào DTTS nghèo tại tỉnh Hà Giang và Tuyên Quang

Ủy ban Dân tộc và tỉnh Đồng Nai trao hỗ trợ làm nhà ở cho đồng bào DTTS nghèo tại tỉnh Hà Giang và Tuyên Quang

Vừa qua, tại tỉnh Hà Giang và tỉnh Tuyên Quang, Đoàn công tác của Ủy ban Dân tộc và tỉnh Đồng Nai do Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh ủy Đồng Nai Nguyễn Hồng Lĩnh và Ủy viên dự khuyết Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Thứ trưởng, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc Y Vinh Tơr làm Trưởng đoàn đã đến thăm, làm việc, trao hỗ trợ kinh phí làm nhà ở cho đồng bào DTTS nghèo tỉnh Hà Giang, Tuyên Quang. Tham gia Đoàn công tác có lãnh đạo Báo Dân tộc và Phát triển (UBDT) và lãnh đạo một số sở, ban, ngành tỉnh Đồng Nai.
Thủ tướng: Phải biến niềm tự hào về di sản văn hóa Huế thành nguồn lực phát triển

Thủ tướng: Phải biến niềm tự hào về di sản văn hóa Huế thành nguồn lực phát triển

Thời sự - PV - 20:18, 25/03/2023
Chiều ngày 25/3, Thủ tướng Phạm Minh Chính và đoàn công tác đã làm việc với Ban Thường vụ Tỉnh ủy Thừa Thiên Huế, đánh giá tình hình, kết quả phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh thời gian qua và đề ra phương hướng, nhiệm vụ thời gian tới, giải quyết một số kiến nghị của tỉnh.
Vấn đề - Sự kiện (Tuần 12/2023): Giữ mạch nguồn di sản

Vấn đề - Sự kiện (Tuần 12/2023): Giữ mạch nguồn di sản

Media - BDT - 18:30, 25/03/2023
Di sản văn hóa phi vật thể là sự kết tinh của những tập quán, kỹ năng, tri thức dân gian được lưu truyền từ đời này sang đời khác. Giống như dòng chảy ngầm kết nối các thế hệ, di sản văn hóa phi vật thể không chỉ được các cộng đồng bảo tồn, gìn giữ mà còn phát huy giá trị và tái sáng tạo để phù hợp với hoàn cảnh xã hội cũng như nhu cầu của con người trong từng thời kỳ. Trong Chuyên mục tuần này sẽ tìm hiểu về việc giữ mạch nguồn di sản ở nước ta.
Chủ tịch nước dự họp mặt truyền thống cựu cán bộ Đoàn Thanh niên các thời kỳ

Chủ tịch nước dự họp mặt truyền thống cựu cán bộ Đoàn Thanh niên các thời kỳ

Thời sự - PV - 17:58, 25/03/2023
Nhân dịp kỷ niệm 92 năm Ngày thành lập Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh (26/3/1931-26/3/2023), sáng 25/3, tại Hà Nội, Ban Liên lạc cựu cán bộ Đoàn Thanh niên Việt Nam tổ chức họp mặt truyền thống cựu cán bộ Đoàn Thanh niên các thời kỳ.
Thủ tướng kiểm tra tiến độ cầu vượt cửa biển Thuận An; thăm Bảo tàng Cổ vật cung đình Huế

Thủ tướng kiểm tra tiến độ cầu vượt cửa biển Thuận An; thăm Bảo tàng Cổ vật cung đình Huế

Thời sự - PV - 17:56, 25/03/2023
Chiều 25/3, trong chương trình làm việc tại tỉnh Thừa Thiên Huế, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã đi kiểm tra tiến độ xây dựng cầu qua cửa biển Thuận An và dự án tuyến đường bộ ven biển qua tỉnh.
Trà hoa cúc - Công dụng thần kỳ cho sức khỏe con người

Trà hoa cúc - Công dụng thần kỳ cho sức khỏe con người

Media - Hoàng Quý - 16:22, 25/03/2023
Trà hoa cúc là một loại trà thảo mộc khô, có thành phần chính từ hoa cúc khô, đây là một thảo mộc quý có rất nhiều tác dụng như thanh nhiệt, giải độc, kháng khuẩn, giảm nhiệt, cảm cúm, hỗ trợ an thần, giúp ngủ ngon, giảm đau đầu mệt mỏi, giảm mỡ máu... Sau đây các bạn hãy cùng tìm hiểu công dụng của trà hoa cúc với sức khỏe của con người nhé.
Vấn đề - Sự kiện (Tuần 12/2023): Giữ mạch nguồn di sản

Vấn đề - Sự kiện (Tuần 12/2023): Giữ mạch nguồn di sản

Di sản văn hóa phi vật thể là sự kết tinh của những tập quán, kỹ năng, tri thức dân gian được lưu truyền từ đời này sang đời khác. Giống như dòng chảy ngầm kết nối các thế hệ, di sản văn hóa phi vật thể không chỉ được các cộng đồng bảo tồn, gìn giữ mà còn phát huy giá trị và tái sáng tạo để phù hợp với hoàn cảnh xã hội cũng như nhu cầu của con người trong từng thời kỳ. Trong Chuyên mục tuần này sẽ tìm hiểu về việc giữ mạch nguồn di sản ở nước ta.
Giờ Trái đất năm 2023: Tiết kiệm điện - Thành thói quen

Giờ Trái đất năm 2023: Tiết kiệm điện - Thành thói quen

Môi trường sống - PV - 15:54, 25/03/2023
Sự kiện tắt đèn trong vòng một giờ hưởng ứng Chiến dịch Giờ Trái đất năm 2023 diễn ra từ 20h30 đến 21h30, Thứ Bảy, ngày 25/3/2023 với thông điệp “Tiết kiệm điện - thành thói quen”, nhấn mạnh vào tính cấp bách của hành động.
Nghệ An: Sắc diện mới nơi những huyện nghèo 30a xứ Nghệ

Nghệ An: Sắc diện mới nơi những huyện nghèo 30a xứ Nghệ

Công tác Dân tộc - Nguyễn Thanh - 14:49, 25/03/2023
Nghệ An có 3 huyện nằm trong danh sách huyện nghèo 30a của cả nước là Kỳ Sơn, Tương Dương và Quế Phong. Sau nhiều năm triển khai các Chương trình MTQG, trong đó có Chương trình xây dựng NTM... những bản làng nơi đây hiện ra với vẻ tươi mới, bình yên và no ấm. Những gam màu ấy khác xa so với trí nhớ của nhiều người sau bao năm chưa trở lại vùng đất nghèo bậc nhất cả nước.
Bình Dương: Khởi động - Kết nối - Phát triển mới

Bình Dương: Khởi động - Kết nối - Phát triển mới

Thời sự - Lê Vũ - 13:54, 25/03/2023
Đây là chủ đề sự kiện đánh dấu cho sự phát triển của tỉnh Bình Dương trong hơn 25 năm qua, với thành quả đột phá về cơ sở hạ tầng được đầu tư đồng bộ, chính sách thông thoáng, cởi mở, tư duy phát triển không ngừng đổi mới sáng tạo... vừa được UBND tỉnh tổ chức sáng 25/3.
Phát hiện hang động nguyên sơ dài hơn 3,3 km ở Quảng Bình

Phát hiện hang động nguyên sơ dài hơn 3,3 km ở Quảng Bình

Du lịch - Hồng Phúc - 13:33, 25/03/2023
Hiệp hội Hang động Hoàng Gia Anh phát hiện hệ thống hang động còn nguyên sơ với tổng chiều dài 3.349 m tại Quảng Bình.
Ngành nghề nào Hot, ngành nghề nào sẽ biến mất trong tương lai?

Ngành nghề nào Hot, ngành nghề nào sẽ biến mất trong tương lai?

Nghề nghiệp - Việc làm - P.V - 12:44, 25/03/2023
Lựa chọn ngành nghề nào để có tương lai sau này mà phù hợp với bản thân mình đang là nỗi băn khoăn đối với các em học sinh lớp 12 cũng như phụ huynh. Ông Ngô Minh Tuấn - Người sáng lập Trường huấn luyện Doanh nhân CEO Việt Nam Global đã có trao đổi về vấn đề này.