Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Đánh thức thanh âm của đá

PV - 15:16, 22/08/2022

Những thanh đá tưởng như vô tri, nhưng qua bàn tay chế tác của nghệ nhân đã ngân lên thanh âm của đá trong trẻo, lảnh lót như tiếng vang vọng của đại ngàn. Mỗi giai điệu của đàn đá chính là sự “ký âm” bằng trái tim, bằng truyền thống văn hóa dân tộc. Người góp phần đánh thức những thanh âm ấy, phải kể đến nhạc sĩ Nguyễn Phương Đông.

Chế tác đàn đá mất rất nhiều công sức
Chế tác đàn đá mất rất nhiều công sức

Thánh thót tiếng đại ngàn

Nằm khiêm tốn trong một góc nhà xưởng rộng lớn của Làng nghề Trường Sơn ở Cụm Công nghiệp Diên Phú, huyện Diên Khánh (Khánh Hòa), khu chế tác của Cơ sở đàn đá Phương Đông luôn rộn rã âm thanh. Tiếng đục chạm vào đá và âm thanh phát ra từ những thanh đá đủ hình thù, kích thước mang đầy tính nhạc.

Dừng tay đục, nhạc sĩ Nguyễn Phương Đông - chủ cơ sở lấy chiếc búa nhỏ gõ thử vào thanh đá vừa chế tác, âm thanh phát ra trong trẻo và ngân dài trong không gian. Thả nhanh chiếc búa xuống nền đất, hai tay phủi vào nhau cho bay bớt bụi đá, ông Đông cười nói: “May quá, chỉnh 3 thanh đá mới tìm được thanh có nốt si rõ nhất. Đây là thanh cuối cùng để hoàn thiện bộ đàn đá cỡ đại, thanh lớn nhất dài gần 1,5m”.

Thời gian gần đây, Cơ sở đàn đá Phương Đông phải làm việc liên tục, bởi số lượng đơn hàng đặt chế tác đàn đá liên tục tăng. Sau khi bàn giao 10 bộ đàn đá cho huyện Khánh Sơn, cơ sở lại bắt tay vào thực hiện 2 bộ đàn đá cỡ đại cho tỉnh Bình Phước và 5 bộ đàn đá tầm trung cho các cơ sở du lịch của các tỉnh lân cận.

Anh Phan Hữu Quân (thợ đục đá) chia sẻ: “Công việc nhiều, tiến độ gấp nhưng mà vui. Mỗi bộ đàn làm ra là sự phục dựng những giá trị cổ xưa của các tộc người trên đại ngàn. Số lượng đàn đá được đặt chế tác ngày càng nhiều cho thấy văn hóa truyền thống của dân tộc ngày càng được quan tâm hơn. Việc khôi phục lại những bộ nhạc cụ này như một cách để trả ơn ông cha, những người đã chế tác ra loại đàn độc đáo này”.

Bộ đàn đá “khủng” do ông Đông chế tác
Bộ đàn đá “khủng” do ông Đông chế tác

Khệ nệ đưa thanh đá vừa chỉnh sửa xong lên giá đỡ, nhạc sĩ Phương Đông bắt đầu thử đàn. Bàn tay người nhạc sĩ đã ngoài lục tuần nhẹ nhàng lướt búa trên những thanh đá đen làm vang lên những giai điệu. Ở âm vực cao, tiếng đàn đá thánh thót xa xăm. Ở âm vực trầm, đàn đá vang như tiếng dội của vách đá. Các thanh âm như tiếng của đại ngàn vang vọng. Mỗi nốt nhạc tấu lên như biểu hiện cho tiếng lòng của con người miền sơn cước, có âm vang trầm hùng của núi rừng, có tiếng róc rách của suối chảy…

Duyên nợ với đá

Đến nay, nhạc sĩ Nguyễn Phương Đông đã chế tác hơn 100 bộ đàn đá, mỗi bộ đều có những câu chuyện đầy cảm xúc. Từ một nhạc công được phân công chơi bộ đàn đá huyền thoại Khánh Sơn để báo cáo Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch), rồi những phiến “đá kêu” ấy đã bén duyên với ông lúc nào không hay.

Nhớ lại chuyện xưa, nhạc sĩ Phương Đông kể: “Năm 1979, đàn đá Khánh Sơn được phát hiện, tôi và nghệ sĩ Hải Đường, sau này có thêm Nghệ sĩ Nhân dân Đỗ Lộc là những người đầu tiên được phân công tập, biểu diễn đàn đá. Sau này, tỉnh thành lập đoàn ca múa nhạc dân tộc. Tôi được cử làm Phó Trưởng đoàn nên bắt đầu đi tìm kiếm đá để làm bộ đàn đá biểu diễn cho đoàn”.

"Đàn đá là nhạc cụ độc đáo, lâu đời của đồng bào DTTS Raglay ở Khánh Sơn. Tuy nhiên, theo thời gian, nhạc cụ là hồn cốt, báu vật, biểu tượng của người Raglay đang ngày càng mai một. Vì vậy, năm 2020, UBND huyện Khánh Sơn đã triển khai kế hoạch bảo tồn, khôi phục và nâng cao giá trị đàn đá Khánh Sơn, đưa đàn đá trở về với buôn làng. Trong thời gian tới, bên cạnh việc tiếp tục triển khai các nội dung về bảo tồn, phục dựng đàn đá Khánh Sơn, hàng năm, huyện sẽ tổ chức các cuộc thi, biểu diễn, giao lưu đàn đá trong toàn huyện, thậm chí là với các địa phương khác".

Ông Nguyễn Văn Nhuận Chủ tịch UBND huyện Khánh Sơn

Bắt đầu từ đó, đàn đá từ “duyên” đã trở thành “nghiệp” vận vào người nhạc công chuyên chơi đàn bầu. Ông Đông không nhớ đôi chân mình đã đi qua bao con suối sâu, bao nhiêu khe núi, lật giở không biết bao nhiêu hòn đá chỉ để tìm được phiến đá có âm thanh tương hợp trong một bộ đàn. Nhạc sĩ Nguyễn Phương Đông hồi tưởng: “Những năm đầu tìm kiếm nguồn đá ở Khánh Hòa, đến Ninh Thuận rồi sang cả Phú Yên cũng không được. Lúc đó nản lòng, tưởng như đã thất bại, thế rồi trời thương, tôi tìm được nguồn đá đen rồi bắt đầu chế tác”.

Để tìm kiếm đủ các phiến đá cho bộ đàn không dễ dàng. Hai tháng, ba tháng cũng có thể một năm, hai năm… Không chỉ vậy, để có được âm thanh phù hợp trong một tổ hợp đàn đá, những phiến đá còn phải gọt giũa, chế tác nhiều lần. Nhiều phiến đá, lúc đầu có thanh âm rõ ràng nhưng sau nhiều lần chế tác, các thớ đá bị tách rời, từ viên đá kêu lại trở thành đá câm.

“Đá làm đàn thường có hai loại, đều có nguồn gốc là nham thạch phun trào. Đàn của các tỉnh khác được làm từ đá đen (đá sừng), còn duy nhất đàn đá Khánh Sơn là đá Rhyolit Porphyre. Đá có tiếng kêu hay nhất được tìm thấy chủ yếu ở Dốc Gạo (thị trấn Tô Hạp, huyện Khánh Sơn). Đây chính là nét độc đáo tạo nên sự khác biệt cho đàn đá Khánh Sơn với các bộ đàn đá những địa phương khác”, ông Đông chia sẻ.

Trong 5 năm đầu lội rừng tìm đá, ông Đông đã trải qua nhiều trận sốt rét rừng. Hậu quả là ông phải đi hết bệnh viện này đến bệnh viện khác mới có thể chữa dứt điểm những cơn sốt rét triền miên. Vậy nhưng, duyên nghiệp với đá đã vận vào người đàn ông sinh năm 1960, nên sau những trận sốt rét, ông lại tiếp tục hành trình rong ruổi trên khắp núi rừng Khánh Sơn, Khánh Vĩnh để đi tìm thanh âm của đá. Hơn 30 năm qua, cứ nghe tin có nguồn đá kêu là ông lại tất tả vào rừng hết tuần này đến tháng nọ…

Để tiếng đàn đá ngân mãi

Tuy bao nhiêu năm dành trọn tâm huyết cho đàn đá, song đến nay, ước vọng lớn nhất của nhạc sĩ Nguyễn Phương Đông không chỉ ở việc chế tác thêm hàng trăm bộ thạch cầm, mà khao khát nhất chính là các thế hệ trẻ người Raglay biết chơi đàn đá. Bởi trong các lễ hội như cúng lúa mới, bỏ mả… đều có sự hiện diện của đàn đá cùng với mã la. Được biết, toàn bộ những nghiên cứu liên quan đến đàn đá của nhạc sĩ Nguyễn Phương Đông sẽ được in thành sách. Từ đó, giúp thế hệ sau dễ dàng tiếp cận với đàn đá, có tư liệu phục vụ công tác bảo tồn và phát huy giá trị của đàn đá.

Mới đây, huyện Khánh Sơn đã đặt ông chế tác 10 bộ đàn đá để nâng tổng số bộ đàn đá trên địa bàn huyện lên 12 bộ. Ngay sau đó, ông cùng một số nghệ sĩ khác đã đứng lớp đào tạo cho 30 người biết chơi đàn đá để có lớp kế cận.

 Em Bo Bo Thị Thu Trang biểu diễn đàn đá tại Đêm hội Raglay trong Lễ hội trái cây Khánh Sơn năm 2022
Em Bo Bo Thị Thu Trang biểu diễn đàn đá tại Đêm hội Raglay trong Lễ hội trái cây Khánh Sơn năm 2022

Tại Lễ hội trái cây Khánh Sơn năm 2022 vừa qua, trong Đêm hội Raglay lung linh, huyền ảo giữa thung lũng Tô Hạp, hòa với tiếng mã la vang vọng, tiếng cồng chiêng trầm hùng, hàng nghìn người dân, du khách được lắng nghe tiếng thánh thót của đàn đá Khánh Sơn. Trên sân khấu, những thiếu nữ người Raglay thoăn thoắt đôi tay, thuần thục trên những thanh đàn đá. Đó chính là những hạt mầm được kỳ vọng cho sự bảo tồn, phát huy đàn đá Khánh Sơn.

Em Bo Bo Thị Thu Trang, học sinh lớp 10 Trường THPT Khánh Sơn, 1 trong 30 học viên được đào tạo chơi đàn đá tâm sự: “Là người Raglay, được tham gia lớp đào tạo đàn đá, em hiểu rõ hơn kiến thức về đàn đá. Đây là cơ hội để em học hỏi cách chơi loại nhạc cụ của dân tộc mình. Sau này, chúng em sẽ dùng tiếng đàn đá để phục vụ du lịch và quảng bá văn hóa của người Raglay tới du khách trong và ngoài nước. Đồng thời, lưu truyền vốn văn hóa cổ truyền của dân tộc”.

Chia tay nhạc sĩ Nguyễn Phương Đông, giữa không gian ồn ào của phố phường, chúng tôi cảm nhận dường như vẫn vang vọng thanh âm của đá, vẹn nguyên tiếng của núi rừng như gió núi đại ngàn vẫn thổi qua những miền ký ức, như nước từ dòng Tô Hạp vẫn dùng dằng chảy ngược về phía Tây miền sơn cước. Nhạc sĩ Nguyễn Phương Đông vẫn lặng lẽ với những bản du ca của cuộc đời mình, với đàn đá, với thứ âm nhạc đầy mê đắm của vùng cao. Đó cũng là cách ông giữ gìn vốn quý của văn hóa dân tộc để lại cho mai sau, không phải chỉ riêng mình.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Kon Tum: Dự án 6, góp phần bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS

Kon Tum: Dự án 6, góp phần bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS

Nhằm bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các DTTS gắn với phát triển du lịch, tỉnh Kon Tum đã triển khai có hiệu quả Dự án 6, thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021-2030, giai đoạn I: Từ năm 2021 - 2025 (Chương trình MTQG 1719).
Tin nổi bật trang chủ
Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Không chỉ chuyển tải chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Báo Dân tộc và Phát triển còn cập nhật những thông tin về các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, bảo vệ môi trường…. Với nội dung đa dạng, phong phú, Báo Dân tộc và Phát triển đã trở thành người bạn đồng hành của đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín, chức sắc, chức việc nắm bắt thông tin kịp thời, hiệu quả và chính xác để phát huy tốt vai trò là “cánh tay nối dài” ở cơ sở trong tuyên truyền chính sách dân tộc, tôn giáo.
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Sắc màu 54 - An Yên - 18:01, 20/06/2025
Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Gương sáng - Nguyễn Văn Chiến - 18:00, 20/06/2025
Ông Ksor Ní (tên thường gọi là Ama H’Nhan) là một trong những trí thức đầu tiên người Gia Rai đi theo cách mạng. Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách, trong đó có cương vị Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của tỉnh Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất. Ông cũng là thân sinh của ông Ksor Phước, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Tin tức - Thuỳ Như - 17:58, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Cao Bằng, Tỉnh uỷ Cao Bằng đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025); trao Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam” của Hội Nhà báo Việt Nam; tặng Bằng khen cho các tập thể, cá nhân có nhiều thành tích trong công tác thông tin, tuyên truyền trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Tin tức - Thiên An - 17:35, 20/06/2025
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình có địa chỉ tại Lô Đ7, KCN Khánh Phú, xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình - SĐT: 02293 762 825
Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Tin tức - Tào Đạt - 16:49, 20/06/2025
Ngày 20/6, Thành ủy, HĐND, UBND TP. Cần Thơ tổ chức họp mặt Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025); tổng kết Giải Báo chí Phan Ngọc Hiển TP. Cần Thơ lần thứ 19 (2024 - 2025) và Tôn vinh các nhà báo tiêu biểu.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Chính sách Dân tộc - Duy Chí - 16:26, 20/06/2025
Các gia đình là những điển hình về sự năng động trong lao động sản xuất, xây dựng gia đình hạnh phúc, kinh tế ổn định, lại tích cực tham gia các phòng trào văn hóa xã hội, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo đảm an ninh chính trị địa phương; cũng như nhiều gia đình có con em là học sinh, sinh viên xuất sắc; tham gia bộ máy chính quyền địa phương, có người trở thành lãnh đạo tổ chức chính trị…
Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Xã hội - Mỹ Dung - 16:11, 20/06/2025
Giữa núi rừng trùng điệp của Ba Chẽ, Bình Liêu,Tiên Yên... nơi những con dốc nối tiếp nhau như chẳng có điểm dừng vẫn có những bước chân đều đặn, bền bỉ của những “phóng viên vùng cao”. Không chỉ đưa tin, họ là những người kể chuyện bản làng bằng cả trái tim nhiệt huyết.
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Phóng sự - Quỳnh Trâm - 16:01, 20/06/2025
Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Trang địa phương - Ngọc Chí - 15:38, 20/06/2025
Tỉnh ủy Kon Tum vừa ban hành Nghị quyết số 30-NQ/TU về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, cán bộ nữ và cán bộ là người DTTS ở tỉnh Kon Tum giai đoạn 2025 - 2030 và tầm nhìn đến 2045.
Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Thời sự - Hoàng Quý - 15:27, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại buổi họp báo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Thứ trưởng Võ Văn Hưng đã công bố những kết quả quan trọng trong quá trình triển khai hai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giai đoạn 2021–2025: Chương trình xây dựng nông thôn mới và Chương trình giảm nghèo bền vững.