Công tác bảo tồn và phát triển tiếng nói, chữ viết của các dân tộc thiểu số hiện đang được Bộ Giáo dục và Đào tạo đặc biệt quan tâm và đẩy mạnh triển khai trên phạm vi cả nướcNgày 27 tháng 01 năm 2022, Chính phủ đã ban hành Quyết định số 142/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình “Nâng cao chất lượng dạy học các môn tiếng dân tộc thiểu số trong chương trình giáo dục phổ thông giai đoạn 2021–2030”. Đây là một định hướng chiến lược nhằm bảo tồn và phát triển ngôn ngữ của các dân tộc thiểu số, đồng thời nâng cao chất lượng giáo dục vùng đồng bào dân tộc thiểu số trên phạm vi cả nước.
Theo Quyết định này, các bộ, ngành Trung ương và chính quyền địa phương được phân công rõ ràng trách nhiệm phối hợp tổ chức thực hiện chương trình. Bộ Giáo dục và Đào tạo giữ vai trò chủ trì trong việc xây dựng kế hoạch tổng thể, tổ chức triển khai và giám sát toàn bộ quá trình thực hiện. Đây là một bước tiến quan trọng khẳng định cam kết của Nhà nước trong việc bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc thông qua giáo dục, tạo nền tảng cho sự phát triển bền vững và toàn diện vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.
Theo đó, ngay từ năm học 2021–2022, tiếng dân tộc thiểu số đã được đưa vào dạy học ở cấp tiểu học theo Chương trình Giáo dục phổ thông mới 2018. Nhiều ngôn ngữ dân tộc đã được Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành tài liệu dạy học, như: Mông, Ê Đê, Ba Na, Chăm, Khmer, Thái... Các tài liệu này được biên soạn phù hợp với từng vùng miền, trên nguyên tắc tôn trọng ngôn ngữ bản địa và dễ tiếp cận với học sinh.
Công tác bảo tồn và phát triển tiếng nói, chữ viết của các dân tộc thiểu số hiện đang được Bộ Giáo dục và Đào tạo đặc biệt quan tâm và đẩy mạnh triển khai trên phạm vi cả nước. Tính đến thời điểm hiện tại, đã có 6 ngôn ngữ dân tộc thiểu số được đưa vào giảng dạy chính thức trong hệ thống trường phổ thông tại 22 tỉnh thành, chủ yếu thuộc các vùng miền núi phía Bắc, Tây Nguyên và Tây Nam Bộ. Sáu ngôn ngữ đó bao gồm: Khmer, Chăm, Ê Đê, Jrai, Bahnar và Mông, với tổng cộng 535 trường phổ thông đang triển khai giảng dạy và gần 118.000 học sinh theo học.
Tại nhiều địa phương như Sơn La, Đắk Lắk, Lào Cai, Trà Vinh, chương trình dạy học tiếng dân tộc được triển khai bài bản, thu hút hàng ngàn học sinh DTTS tham giaTại nhiều địa phương như Sơn La, Đắk Lắk, Lào Cai, Trà Vinh, chương trình dạy học tiếng dân tộc được triển khai bài bản, thu hút hàng ngàn học sinh DTTS tham gia. Việc học tiếng mẹ đẻ không chỉ giúp học sinh hiểu nhanh, nhớ lâu hơn khi tiếp cận các môn học khác, mà quan trọng hơn, giúp các em hình thành lòng tự hào về dân tộc mình, vượt qua mặc cảm và chủ động hội nhập. Nhiều địa phương còn chủ động đào tạo, tuyển dụng giáo viên là người DTTS để giảng dạy tiếng dân tộc, tạo nên sự gần gũi và chất lượng trong dạy – học.
Bên cạnh việc triển khai chính thức, một số ngôn ngữ khác cũng đang được đưa vào dạy thử nghiệm tại 16 tỉnh, với quy mô thử nghiệm lên tới hàng chục nghìn học sinh. Đáng chú ý, còn có 8 thứ tiếng dân tộc thiểu số khác như: Hoa, Thái, Cơ Tu, Tà Ôi, Pa Cô, Bru Vân Kiều, Stiêng và Chăm, đang được tổ chức giảng dạy dành riêng cho đối tượng là cán bộ, công chức, viên chức tại 28 tỉnh trên toàn quốc.
Ở nhiều địa phương, nhờ có sự đầu tư của chương trình, việc dạy, học tiếng dân tộc đã có bước chuyển thực chất. Đội ngũ giáo viên được bồi dưỡng bài bản; tài liệu giảng dạy được biên soạn riêng theo phương ngữ; học sinh không chỉ học để biết nói, viết, mà còn hiểu về lịch sử, truyền thống dân tộc mình. Qua đó, ý thức tự hào dân tộc trong thế hệ trẻ được khơi dậy một cách tự nhiên. Điều này cho thấy một nỗ lực đồng bộ trong việc gìn giữ, phục hồi và phát huy giá trị văn hóa ngôn ngữ của các dân tộc trong bối cảnh hội nhập và phát triển hiện nay.
Không dừng lại trong phạm vi trường học, hiệu ứng tích cực từ Dự án 6 Chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi còn lan tỏa mạnh mẽ ra đời sống văn hóa cộng đồng. Nhiều địa phương đã chủ động tổ chức các hội thi kể chuyện, ngâm thơ, hát dân ca bằng tiếng dân tộc; khuyến khích sáng tác văn học dân gian, làm phim tài liệu, truyền thông cộng đồng bằng tiếng mẹ đẻ. Nhờ đó, tiếng nói của các tộc người không chỉ tồn tại trong sách giáo khoa hay lớp học, mà còn hiện diện sinh động trong lễ hội, trong không gian văn hóa làng bản, trên sóng truyền thông đại chúng, và quan trọng hơn cả – trong tư duy và sáng tạo của thế hệ trẻ.
Bên cạnh việc triển khai chính thức, một số ngôn ngữ khác cũng đang được đưa vào dạy thử nghiệm tại 16 tỉnhChẳng hạn, ở tỉnh Đắk Nông, tiếng Mnông đã được đưa lên sóng phát thanh – truyền hình địa phương như một kênh gìn giữ văn hóa bản địa. Còn tại Sóc Trăng, tiếng Khmer được đưa vào giảng dạy từ lớp 1 đến lớp 5 cho học sinh người Khmer. Những nỗ lực ấy đang góp phần thiết thực vào việc bảo vệ bản sắc văn hóa và nâng cao sự tự tôn dân tộc trong cộng đồng người thiểu số, từ đó củng cố nền tảng bền vững cho phát triển lâu dài.
Một cộng đồng không thể phát triển toàn diện nếu bị mất đi tiếng mẹ đẻ của mình. Vì vậy, việc bảo vệ và phát triển ngôn ngữ dân tộc chính là bảo vệ chiều sâu và sự toàn vẹn văn hóa. Từ đó có thể thấy, chính sách bảo tồn ngôn ngữ trong Chương trình Mục tiêu quốc gia là một bước đi mang tính nền tảng cho sự phát triển bền vững vùng DTTS và miền núi.