Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Có một bia ký Chăm quý hiếm của Gia Lai ít người biết đến

Ngô Xuân Hiền - 19:21, 21/04/2025

Từ trước đến nay, Gia Lai chỉ được biết đến với hai bia ký Chăm là bia Drang Lai (C43, thị xã Ayun Pa) và bia Tư Lương (C237, huyện Đăk Pơ). Tuy nhiên, còn một bia ký khác ít được biết đến: bia C42, nằm sau lưng tượng thần Shiva cưỡi bò tại tháp Drang Lai. Hiện, bia này được trưng bày tại Bảo tàng Mỹ thuật Boston (Hoa Kỳ). Tư liệu từ Viện Nghiên cứu Thế giới Cổ đại – Đại học New York cung cấp nhiều thông tin quý giá về tấm bia này.

                  

Bia ký C42 - Bảo tàng Mỹ thuật Boston - Hoa Kỳ
Bia ký C42 - Bảo tàng Mỹ thuật Boston - Hoa Kỳ

Cuộc “phiêu lưu” của bia ký C42

Bia ký C42 được người Pháp phát hiện vào đầu thế kỷ XX tại khu đền Drang Lai, Cheo Reo (nay là thị xã Ayun Pa, tỉnh Gia Lai, khi đó thuộc tỉnh Phú Yên). Bia nằm phía sau tượng thần Shiva cưỡi bò, sau đó được chuyển đến tháp Yang Mum, cũng trong khu vực Cheo Reo, nên có lúc được gọi là bia ký Yang Mum.

Văn khắc này lần đầu được linh mục J-B. Guerlach đề cập trong báo cáo của Viện Viễn Đông Bác Cổ năm 1901, dựa theo ghi chép của một “người An Nam”. Năm 1902, nhà nghiên cứu Stenger khảo sát lại, và đến năm 1909, H. Parmentier mô tả kỹ hơn, gọi đây là “Văn khắc Cheo Reo”.

Năm 1927, bia được đưa về Bảo tàng Tourane (nay là Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng). Không rõ tấm bia rời bảo tàng khi nào và bằng cách nào, nhưng nhiều khả năng vào giai đoạn giữa Thế chiến II và trước năm 1975. Đến năm 1986, bia C42 xuất hiện tại Bảo tàng Mỹ thuật Boston (Hoa Kỳ), mang mã số acc.nr.986.331.

Nội dung bia ký C42

Bia ký C42 bằng đá, cao 57cm, nặng khoảng 60kg, khắc 14 dòng chữ Chăm cổ. Bản dịch hoàn chỉnh đầu tiên do Giáo sư Arlo Griffiths thực hiện năm 2012, dựa trên ảnh do Bảo tàng Mỹ thuật Boston cung cấp và bản rập từ Viện Viễn Đông Bác Cổ. Bản dịch tiếng Anh được công bố trên tạp chí HAL Open Science năm 2019.

Tượng thần Shiva cưỡi bò - Bảo tàng Mỹ thuật Boston - Hoa Kỳ
Tượng thần Shiva cưỡi bò - Bảo tàng Mỹ thuật Boston - Hoa Kỳ

Bia được lập vào năm Saka 1331 (tương ứng 1409–1410), sớm hơn bia Drang Lai (C43, Saka 1357 – 1435-1436) và bia Tư Lương (C237, Saka 1360 - 1438-1439). Cả ba bia đều thuộc thời trị vì của vua Vira Bhadravarmadeva, người Việt gọi là Ba Đích Lại.

Ba tấm bia ký này cung cấp nhiều tư liệu quý giá về lịch sử Tây Nguyên, đặc biệt là Gia Lai. Tất cả đều nhắc đến thành phố Nauk Glaun Vijaya - trong đó “Ṅauk Glaun” nghĩa là vùng cao, “Vijaya” là kinh thành Đồ Bàn (nay thuộc An Nhơn, Bình Định). Nauk Glaun Vijaya chính là vùng thượng nguyên của kinh đô Vijaya, tức Tây Nguyên ngày nay.

Ngay từ thời còn là thái tử, Vira Bhadravarmadeva đã được vua cha Jaya Simhavarman giao cai quản khu vực này. Ông cho xây dựng cung điện và đền thờ Samrddhipura tại đây - địa danh được nhắc đến trong cả bia C42 và bia Tư Lương.

Bản rập bia ký C42 của Viện Viễn Đông Bác Cổ
Bản rập bia ký C42 của Viện Viễn Đông Bác Cổ
Bức ảnh trong báo cáo của Parmentier năm 1909 chụp tháp Yang Mum
Bức ảnh trong báo cáo của Parmentier năm 1909 chụp tháp Yang Mum

Cùng với tháp Yang Prong (Đắk Lắk), các tháp Drang Lai, Yang Mum (Gia Lai), Kon Klor (Kon Tum) từng được các học giả Pháp thống kê, miêu tả kỹ lưỡng; nhiều phát hiện gần đây như: phế tích tháp Rong Yang (tháp Phú Thọ) ở TP. Pleiku, tháp Bang Keng ở Krông Pa, hay một tháp Chăm tại làng người Gia Rai ở huyện Oyadav (tỉnh Ratanakiri, Campuchia, cách cửa khẩu Lệ Thanh khoảng 10km)… tiếp tục cho thấy dấu ấn đậm nét của văn hóa Chăm cổ tại khu vực Tây Nguyên và vùng phụ cận.

Nhờ công nghệ số, chúng ta mới tiếp cận được những thông tin quý giá về bia ký C42 - một hiện vật Chăm hiếm hoi có nguồn gốc từ Gia Lai nhưng ít người biết đến. Đây là tư liệu lịch sử “quý hơn vàng” cần được các nhà nghiên cứu và cơ quan chức năng tiếp tục làm rõ, quảng bá rộng rãi, và xa hơn là xúc tiến lộ trình “hồi hương cổ vật” để một ngày không xa, người dân trong nước có thể chiêm ngưỡng hiện vật này ngay tại quê hương.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Tin nổi bật trang chủ
Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Không chỉ chuyển tải chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Báo Dân tộc và Phát triển còn cập nhật những thông tin về các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, bảo vệ môi trường…. Với nội dung đa dạng, phong phú, Báo Dân tộc và Phát triển đã trở thành người bạn đồng hành của đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín, chức sắc, chức việc nắm bắt thông tin kịp thời, hiệu quả và chính xác để phát huy tốt vai trò là “cánh tay nối dài” ở cơ sở trong tuyên truyền chính sách dân tộc, tôn giáo.
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Sắc màu 54 - An Yên - 18:01, 20/06/2025
Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Gương sáng - Nguyễn Văn Chiến - 18:00, 20/06/2025
Ông Ksor Ní (tên thường gọi là Ama H’Nhan) là một trong những trí thức đầu tiên người Gia Rai đi theo cách mạng. Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách, trong đó có cương vị Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của tỉnh Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất. Ông cũng là thân sinh của ông Ksor Phước, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Tin tức - Thuỳ Như - 17:58, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Cao Bằng, Tỉnh uỷ Cao Bằng đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025); trao Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam” của Hội Nhà báo Việt Nam; tặng Bằng khen cho các tập thể, cá nhân có nhiều thành tích trong công tác thông tin, tuyên truyền trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Tin tức - Thiên An - 17:35, 20/06/2025
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình có địa chỉ tại Lô Đ7, KCN Khánh Phú, xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình - SĐT: 02293 762 825
Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Tin tức - Tào Đạt - 16:49, 20/06/2025
Ngày 20/6, Thành ủy, HĐND, UBND TP. Cần Thơ tổ chức họp mặt Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025); tổng kết Giải Báo chí Phan Ngọc Hiển TP. Cần Thơ lần thứ 19 (2024 - 2025) và Tôn vinh các nhà báo tiêu biểu.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Chính sách Dân tộc - Duy Chí - 16:26, 20/06/2025
Các gia đình là những điển hình về sự năng động trong lao động sản xuất, xây dựng gia đình hạnh phúc, kinh tế ổn định, lại tích cực tham gia các phòng trào văn hóa xã hội, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo đảm an ninh chính trị địa phương; cũng như nhiều gia đình có con em là học sinh, sinh viên xuất sắc; tham gia bộ máy chính quyền địa phương, có người trở thành lãnh đạo tổ chức chính trị…
Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Xã hội - Mỹ Dung - 16:11, 20/06/2025
Giữa núi rừng trùng điệp của Ba Chẽ, Bình Liêu,Tiên Yên... nơi những con dốc nối tiếp nhau như chẳng có điểm dừng vẫn có những bước chân đều đặn, bền bỉ của những “phóng viên vùng cao”. Không chỉ đưa tin, họ là những người kể chuyện bản làng bằng cả trái tim nhiệt huyết.
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Phóng sự - Quỳnh Trâm - 16:01, 20/06/2025
Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Trang địa phương - Ngọc Chí - 15:38, 20/06/2025
Tỉnh ủy Kon Tum vừa ban hành Nghị quyết số 30-NQ/TU về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, cán bộ nữ và cán bộ là người DTTS ở tỉnh Kon Tum giai đoạn 2025 - 2030 và tầm nhìn đến 2045.
Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Thời sự - Hoàng Quý - 15:27, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại buổi họp báo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Thứ trưởng Võ Văn Hưng đã công bố những kết quả quan trọng trong quá trình triển khai hai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giai đoạn 2021–2025: Chương trình xây dựng nông thôn mới và Chương trình giảm nghèo bền vững.