Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Có một bia ký Chăm quý hiếm của Gia Lai ít người biết đến

Ngô Xuân Hiền - 19:21, 21/04/2025

Từ trước đến nay, Gia Lai chỉ được biết đến với hai bia ký Chăm là bia Drang Lai (C43, thị xã Ayun Pa) và bia Tư Lương (C237, huyện Đăk Pơ). Tuy nhiên, còn một bia ký khác ít được biết đến: bia C42, nằm sau lưng tượng thần Shiva cưỡi bò tại tháp Drang Lai. Hiện, bia này được trưng bày tại Bảo tàng Mỹ thuật Boston (Hoa Kỳ). Tư liệu từ Viện Nghiên cứu Thế giới Cổ đại – Đại học New York cung cấp nhiều thông tin quý giá về tấm bia này.

                  

Bia ký C42 - Bảo tàng Mỹ thuật Boston - Hoa Kỳ
Bia ký C42 - Bảo tàng Mỹ thuật Boston - Hoa Kỳ

Cuộc “phiêu lưu” của bia ký C42

Bia ký C42 được người Pháp phát hiện vào đầu thế kỷ XX tại khu đền Drang Lai, Cheo Reo (nay là thị xã Ayun Pa, tỉnh Gia Lai, khi đó thuộc tỉnh Phú Yên). Bia nằm phía sau tượng thần Shiva cưỡi bò, sau đó được chuyển đến tháp Yang Mum, cũng trong khu vực Cheo Reo, nên có lúc được gọi là bia ký Yang Mum.

Văn khắc này lần đầu được linh mục J-B. Guerlach đề cập trong báo cáo của Viện Viễn Đông Bác Cổ năm 1901, dựa theo ghi chép của một “người An Nam”. Năm 1902, nhà nghiên cứu Stenger khảo sát lại, và đến năm 1909, H. Parmentier mô tả kỹ hơn, gọi đây là “Văn khắc Cheo Reo”.

Năm 1927, bia được đưa về Bảo tàng Tourane (nay là Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng). Không rõ tấm bia rời bảo tàng khi nào và bằng cách nào, nhưng nhiều khả năng vào giai đoạn giữa Thế chiến II và trước năm 1975. Đến năm 1986, bia C42 xuất hiện tại Bảo tàng Mỹ thuật Boston (Hoa Kỳ), mang mã số acc.nr.986.331.

Nội dung bia ký C42

Bia ký C42 bằng đá, cao 57cm, nặng khoảng 60kg, khắc 14 dòng chữ Chăm cổ. Bản dịch hoàn chỉnh đầu tiên do Giáo sư Arlo Griffiths thực hiện năm 2012, dựa trên ảnh do Bảo tàng Mỹ thuật Boston cung cấp và bản rập từ Viện Viễn Đông Bác Cổ. Bản dịch tiếng Anh được công bố trên tạp chí HAL Open Science năm 2019.

Tượng thần Shiva cưỡi bò - Bảo tàng Mỹ thuật Boston - Hoa Kỳ
Tượng thần Shiva cưỡi bò - Bảo tàng Mỹ thuật Boston - Hoa Kỳ

Bia được lập vào năm Saka 1331 (tương ứng 1409–1410), sớm hơn bia Drang Lai (C43, Saka 1357 – 1435-1436) và bia Tư Lương (C237, Saka 1360 - 1438-1439). Cả ba bia đều thuộc thời trị vì của vua Vira Bhadravarmadeva, người Việt gọi là Ba Đích Lại.

Ba tấm bia ký này cung cấp nhiều tư liệu quý giá về lịch sử Tây Nguyên, đặc biệt là Gia Lai. Tất cả đều nhắc đến thành phố Nauk Glaun Vijaya - trong đó “Ṅauk Glaun” nghĩa là vùng cao, “Vijaya” là kinh thành Đồ Bàn (nay thuộc An Nhơn, Bình Định). Nauk Glaun Vijaya chính là vùng thượng nguyên của kinh đô Vijaya, tức Tây Nguyên ngày nay.

Ngay từ thời còn là thái tử, Vira Bhadravarmadeva đã được vua cha Jaya Simhavarman giao cai quản khu vực này. Ông cho xây dựng cung điện và đền thờ Samrddhipura tại đây - địa danh được nhắc đến trong cả bia C42 và bia Tư Lương.

Bản rập bia ký C42 của Viện Viễn Đông Bác Cổ
Bản rập bia ký C42 của Viện Viễn Đông Bác Cổ
Bức ảnh trong báo cáo của Parmentier năm 1909 chụp tháp Yang Mum
Bức ảnh trong báo cáo của Parmentier năm 1909 chụp tháp Yang Mum

Cùng với tháp Yang Prong (Đắk Lắk), các tháp Drang Lai, Yang Mum (Gia Lai), Kon Klor (Kon Tum) từng được các học giả Pháp thống kê, miêu tả kỹ lưỡng; nhiều phát hiện gần đây như: phế tích tháp Rong Yang (tháp Phú Thọ) ở TP. Pleiku, tháp Bang Keng ở Krông Pa, hay một tháp Chăm tại làng người Gia Rai ở huyện Oyadav (tỉnh Ratanakiri, Campuchia, cách cửa khẩu Lệ Thanh khoảng 10km)… tiếp tục cho thấy dấu ấn đậm nét của văn hóa Chăm cổ tại khu vực Tây Nguyên và vùng phụ cận.

Nhờ công nghệ số, chúng ta mới tiếp cận được những thông tin quý giá về bia ký C42 - một hiện vật Chăm hiếm hoi có nguồn gốc từ Gia Lai nhưng ít người biết đến. Đây là tư liệu lịch sử “quý hơn vàng” cần được các nhà nghiên cứu và cơ quan chức năng tiếp tục làm rõ, quảng bá rộng rãi, và xa hơn là xúc tiến lộ trình “hồi hương cổ vật” để một ngày không xa, người dân trong nước có thể chiêm ngưỡng hiện vật này ngay tại quê hương.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Doanh thu du lịch của các địa phương Tây Nam Bộ tăng bất ngờ

Doanh thu du lịch của các địa phương Tây Nam Bộ tăng bất ngờ

Dịp lễ Quốc khánh 2/9 năm nay, khu vực Tây Nam Bộ ghi nhận sự phục hồi mạnh mẽ của ngành Du lịch, với lượng khách tăng cao và doanh thu ấn tượng. Trong đó, An Giang là địa phương dẫn đầu ở khu vực, kế đến là Cần Thơ, thấp nhất là Đồng Tháp.
Tin nổi bật trang chủ
Lâm Đồng: Triển khai hiệu quả Chương trình phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi

Lâm Đồng: Triển khai hiệu quả Chương trình phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi

Dân tộc - Tôn giáo - Mai Hương - 2 giờ trước
Thực hiện Chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) và miền núi giai đoạn 2021–2030, trong đó giai đoạn I từ năm 2021 đến năm 2025 (sau đây gọi là Chương trình MTQG 1719), Đắk Nông (cũ) sau hợp nhất tỉnh Lâm Đồng đã đạt được nhiều kết quả thiết thực, từng bước nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho người dân vùng đồng bào DTTS, tạo tiền đề quan trọng cho phát triển bền vững.
Nơi

Nơi "phôi thai" chữ Quốc ngữ

Dân tộc - Tôn giáo - T.Nhân-N.Triều - 2 giờ trước
Với những tài liệu lịch sử và di tích để lại, vùng đất Nước Mặn thuộc thôn An Hòa, xã Tuy Phước Bắc (Gia Lai) là nơi được nhiều nhà nghiên cứu công nhận có ảnh hưởng quan trọng, chủ đạo trong giai đoạn phôi thai hình thành chữ Quốc ngữ đầu thế kỷ XVII. Bên cạnh đó, tiểu chủng viện Làng Sông, thôn Quảng Vân, xã Tuy Phước cũng được xem là xưởng in chữ Quốc ngữ đầu tiên.
Doanh thu du lịch của các địa phương Tây Nam Bộ tăng bất ngờ

Doanh thu du lịch của các địa phương Tây Nam Bộ tăng bất ngờ

Du lịch - Tào Đạt - 2 giờ trước
Dịp lễ Quốc khánh 2/9 năm nay, khu vực Tây Nam Bộ ghi nhận sự phục hồi mạnh mẽ của ngành Du lịch, với lượng khách tăng cao và doanh thu ấn tượng. Trong đó, An Giang là địa phương dẫn đầu ở khu vực, kế đến là Cần Thơ, thấp nhất là Đồng Tháp.
Cà Mau dành trên 942 tỷ đồng để thực hiện dạy 2 buổi/ngày

Cà Mau dành trên 942 tỷ đồng để thực hiện dạy 2 buổi/ngày

Giáo dục - Tào Đạt - 3 giờ trước
Tỉnh Cà Mau ban hành Đề án Tổ chức dạy 2 buổi/ngày, bán trú đối với cấp học mầm non và phổ thông công lập trên địa bàn tỉnh. Tổng kinh phí thực hiện trên 942 tỷ đồng.
Top 10 thương vụ chuyển nhượng đắt giá nhất mùa Hè 2025: Kỷ lục mới thuộc về Liverpool

Top 10 thương vụ chuyển nhượng đắt giá nhất mùa Hè 2025: Kỷ lục mới thuộc về Liverpool

Thể thao - Hoàng Quý - 3 giờ trước
Thị trường chuyển nhượng mùa Hè 2025 đã khép lại với hàng loạt thương vụ đình đám, đánh dấu một mùa Hè sôi động bậc nhất trong lịch sử bóng đá châu Âu. Những kỷ lục mới được thiết lập, trong đó nổi bật nhất là Liverpool, khi họ liên tục chi những khoản tiền khổng lồ để tái thiết lực lượng. Dưới đây là 10 bản hợp đồng có giá trị cao nhất trên thị trường chuyển nhượng năm nay.
Rực rỡ sắc đỏ cờ Tổ quốc ở xã vùng cao Ngọk Réo

Rực rỡ sắc đỏ cờ Tổ quốc ở xã vùng cao Ngọk Réo

Cùng với cả nước kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, Đảng bộ xã Ngọk Réo, tỉnh Quảng Ngãi đã phát động nhiều phong trào thi đua yêu nước. Trong đó, công trình “Đường cờ Tổ quốc” do Đoàn Thanh niên xã thực hiện đã tạo nên sức lan tỏa mạnh mẽ trong cán bộ, đảng viên và đồng bào DTTS nơi đây. Hơn 100 lá cờ Tổ quốc rực rỡ trên trục đường chính dẫn vào trung tâm xã không chỉ tạo điểm nhấn cho cảnh quan khu dân cư Nông thôn mới vùng đồng bào DTTS, mà còn thể hiện niềm tự hào, khát vọng vươn lên của vùng đất còn nhiều khó khăn.
Xuyên lễ giúp dân khắc phục hậu quả mưa lũ, tu sửa trường lớp để kịp ngày khai trường

Xuyên lễ giúp dân khắc phục hậu quả mưa lũ, tu sửa trường lớp để kịp ngày khai trường

Tin tức - Quỳnh Trâm - 3 giờ trước
Ngày khai giảng cận kề, trường lớp vùng lũ ngổn ngang bùn đất, bàn ghế hư hỏng. Gần 100 cán bộ, chiến sĩ Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh Thanh Hóa đã hành quân về địa phương, xuyên suốt kỳ nghỉ lễ Quốc khánh để giúp dân dọn dẹp bùn đất, tu sửa trường lớp, sẵn sàng cho năm học mới.
U23 Việt Nam khởi đầu thuận lợi tại vòng loại U23 châu Á 2026

U23 Việt Nam khởi đầu thuận lợi tại vòng loại U23 châu Á 2026

Thể thao - Hoàng Minh - 3 giờ trước
Đội tuyển U23 Việt Nam vừa giành chiến thắng 2-0 trước U23 Bangladesh trong trận ra quân bảng C, vòng loại U23 châu Á 2026. Kết quả này giúp thầy trò HLV Kim Sang-sik có khởi đầu suôn sẻ, tạm thời dẫn đầu bảng đấu.
Quảng Ngãi gấp rút chuẩn bị các điều kiện xây dựng trường học ở các xã biên giới

Quảng Ngãi gấp rút chuẩn bị các điều kiện xây dựng trường học ở các xã biên giới

Giáo dục - Ngọc Chí - 4 giờ trước
Thực hiện chủ trương của Bộ Chính trị về đầu tư xây dựng trường học cho các xã biên giới, tỉnh Quảng Ngãi có kế hoạch xây dựng 5 trường phổ thông dân tộc nội trú liên cấp tại các xã biên giới và hoàn thành trước năm 2027. Đây được xem là “chìa khóa” để tháo gỡ những khó khăn về cơ sở vật chất, tạo điều kiện thuận lợi cho các trường ở vùng biên giới nâng cao chất lượng giáo dục.
Tiễn 1.257 cán bộ, chiến sĩ hoàn thành nhiệm vụ diễu binh, diễu hành A80

Tiễn 1.257 cán bộ, chiến sĩ hoàn thành nhiệm vụ diễu binh, diễu hành A80

Tin tức - Minh Anh - 5 giờ trước
Ngày 3/9 tại Ga Hà Nội, hàng trăm người dân đến động viên và chia tay các lực lượng diễu binh sau khi hoàn thành nhiệm vụ tại Lễ kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công và Quốc khánh 2/9 (A80).
Luân phiên, điều động bác sĩ về trạm y tế xã đảm bảo các dịch vụ y tế tại tuyến cơ sở

Luân phiên, điều động bác sĩ về trạm y tế xã đảm bảo các dịch vụ y tế tại tuyến cơ sở

Sức khỏe - Minh Nhật - 17:57, 03/09/2025
Bộ Y tế vừa có văn bản gửi Ủy ban Nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương; Sở Y tế tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương về việc luân phiên, luân chuyển, điều động cán bộ về tuyến xã.