Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Có một bia ký Chăm quý hiếm của Gia Lai ít người biết đến

Ngô Xuân Hiền - 19:21, 21/04/2025

Từ trước đến nay, Gia Lai chỉ được biết đến với hai bia ký Chăm là bia Drang Lai (C43, thị xã Ayun Pa) và bia Tư Lương (C237, huyện Đăk Pơ). Tuy nhiên, còn một bia ký khác ít được biết đến: bia C42, nằm sau lưng tượng thần Shiva cưỡi bò tại tháp Drang Lai. Hiện, bia này được trưng bày tại Bảo tàng Mỹ thuật Boston (Hoa Kỳ). Tư liệu từ Viện Nghiên cứu Thế giới Cổ đại – Đại học New York cung cấp nhiều thông tin quý giá về tấm bia này.

                  

Bia ký C42 - Bảo tàng Mỹ thuật Boston - Hoa Kỳ
Bia ký C42 - Bảo tàng Mỹ thuật Boston - Hoa Kỳ

Cuộc “phiêu lưu” của bia ký C42

Bia ký C42 được người Pháp phát hiện vào đầu thế kỷ XX tại khu đền Drang Lai, Cheo Reo (nay là thị xã Ayun Pa, tỉnh Gia Lai, khi đó thuộc tỉnh Phú Yên). Bia nằm phía sau tượng thần Shiva cưỡi bò, sau đó được chuyển đến tháp Yang Mum, cũng trong khu vực Cheo Reo, nên có lúc được gọi là bia ký Yang Mum.

Văn khắc này lần đầu được linh mục J-B. Guerlach đề cập trong báo cáo của Viện Viễn Đông Bác Cổ năm 1901, dựa theo ghi chép của một “người An Nam”. Năm 1902, nhà nghiên cứu Stenger khảo sát lại, và đến năm 1909, H. Parmentier mô tả kỹ hơn, gọi đây là “Văn khắc Cheo Reo”.

Năm 1927, bia được đưa về Bảo tàng Tourane (nay là Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng). Không rõ tấm bia rời bảo tàng khi nào và bằng cách nào, nhưng nhiều khả năng vào giai đoạn giữa Thế chiến II và trước năm 1975. Đến năm 1986, bia C42 xuất hiện tại Bảo tàng Mỹ thuật Boston (Hoa Kỳ), mang mã số acc.nr.986.331.

Nội dung bia ký C42

Bia ký C42 bằng đá, cao 57cm, nặng khoảng 60kg, khắc 14 dòng chữ Chăm cổ. Bản dịch hoàn chỉnh đầu tiên do Giáo sư Arlo Griffiths thực hiện năm 2012, dựa trên ảnh do Bảo tàng Mỹ thuật Boston cung cấp và bản rập từ Viện Viễn Đông Bác Cổ. Bản dịch tiếng Anh được công bố trên tạp chí HAL Open Science năm 2019.

Tượng thần Shiva cưỡi bò - Bảo tàng Mỹ thuật Boston - Hoa Kỳ
Tượng thần Shiva cưỡi bò - Bảo tàng Mỹ thuật Boston - Hoa Kỳ

Bia được lập vào năm Saka 1331 (tương ứng 1409–1410), sớm hơn bia Drang Lai (C43, Saka 1357 – 1435-1436) và bia Tư Lương (C237, Saka 1360 - 1438-1439). Cả ba bia đều thuộc thời trị vì của vua Vira Bhadravarmadeva, người Việt gọi là Ba Đích Lại.

Ba tấm bia ký này cung cấp nhiều tư liệu quý giá về lịch sử Tây Nguyên, đặc biệt là Gia Lai. Tất cả đều nhắc đến thành phố Nauk Glaun Vijaya - trong đó “Ṅauk Glaun” nghĩa là vùng cao, “Vijaya” là kinh thành Đồ Bàn (nay thuộc An Nhơn, Bình Định). Nauk Glaun Vijaya chính là vùng thượng nguyên của kinh đô Vijaya, tức Tây Nguyên ngày nay.

Ngay từ thời còn là thái tử, Vira Bhadravarmadeva đã được vua cha Jaya Simhavarman giao cai quản khu vực này. Ông cho xây dựng cung điện và đền thờ Samrddhipura tại đây - địa danh được nhắc đến trong cả bia C42 và bia Tư Lương.

Bản rập bia ký C42 của Viện Viễn Đông Bác Cổ
Bản rập bia ký C42 của Viện Viễn Đông Bác Cổ
Bức ảnh trong báo cáo của Parmentier năm 1909 chụp tháp Yang Mum
Bức ảnh trong báo cáo của Parmentier năm 1909 chụp tháp Yang Mum

Cùng với tháp Yang Prong (Đắk Lắk), các tháp Drang Lai, Yang Mum (Gia Lai), Kon Klor (Kon Tum) từng được các học giả Pháp thống kê, miêu tả kỹ lưỡng; nhiều phát hiện gần đây như: phế tích tháp Rong Yang (tháp Phú Thọ) ở TP. Pleiku, tháp Bang Keng ở Krông Pa, hay một tháp Chăm tại làng người Gia Rai ở huyện Oyadav (tỉnh Ratanakiri, Campuchia, cách cửa khẩu Lệ Thanh khoảng 10km)… tiếp tục cho thấy dấu ấn đậm nét của văn hóa Chăm cổ tại khu vực Tây Nguyên và vùng phụ cận.

Nhờ công nghệ số, chúng ta mới tiếp cận được những thông tin quý giá về bia ký C42 - một hiện vật Chăm hiếm hoi có nguồn gốc từ Gia Lai nhưng ít người biết đến. Đây là tư liệu lịch sử “quý hơn vàng” cần được các nhà nghiên cứu và cơ quan chức năng tiếp tục làm rõ, quảng bá rộng rãi, và xa hơn là xúc tiến lộ trình “hồi hương cổ vật” để một ngày không xa, người dân trong nước có thể chiêm ngưỡng hiện vật này ngay tại quê hương.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Việt Nam vươn lên trở thành điểm đến hàng đầu của du khách Trung Quốc

Việt Nam vươn lên trở thành điểm đến hàng đầu của du khách Trung Quốc

Theo Bloomberg, tính đến tháng 8, Việt Nam đã ghi nhận kỷ lục gần 14 triệu lượt khách quốc tế trong năm 2025, trong đó du khách từ Trung Quốc tăng 44% so với cùng kỳ năm trước. Sự bùng nổ của Việt Nam là một phần của quá trình tái cơ cấu lớn trong ngành Du lịch trị giá hàng tỷ USD của Đông Nam Á.
Tin nổi bật trang chủ
Lan tỏa bản sắc, củng cố sức mạnh đại đoàn kết các dân tộc, tôn giáo

Lan tỏa bản sắc, củng cố sức mạnh đại đoàn kết các dân tộc, tôn giáo

Với trách nhiệm chính trị, Bộ Dân tộc và Tôn giáo đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao trong khuôn khổ Triển lãm Quốc gia “80 năm Hành trình Độc lập - Tự do - Hạnh phúc”. Bộ Dân tộc và Tôn giáo vinh dự được nhận Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ cho tập thể có thành tích xuất sắc.
Xã đảo Nhơn Châu tuyên truyền về biển, đảo và chống khai thác IUU cho ngư dân

Xã đảo Nhơn Châu tuyên truyền về biển, đảo và chống khai thác IUU cho ngư dân

Xã hội - Ngọc Thu - 22:33, 16/09/2025
Ngày 16/9, Đồn Biên phòng Nhơn Châu chủ trì phối hợp với Hải đội Biên phòng 2 và UBND xã Nhơn Châu (Gia Lai) tổ chức kiểm tra, kiểm soát trên vùng biển xã đảo Nhơn Châu.
Chính thức sửa đổi, bổ sung một số nội dung trong Chương trình giáo dục phổ thông

Chính thức sửa đổi, bổ sung một số nội dung trong Chương trình giáo dục phổ thông

Giáo dục - Minh Nhật - 22:19, 16/09/2025
Bộ Giáo dục và Đào tạo vừa ban hành Thông tư số 17/2025/TT-BGDĐT sửa đổi, bổ sung một số nội dung trong Chương trình giáo dục phổ thông ban hành kèm theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDDT ngày 26/12/2018 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo.
Việt Nam vươn lên trở thành điểm đến hàng đầu của du khách Trung Quốc

Việt Nam vươn lên trở thành điểm đến hàng đầu của du khách Trung Quốc

Du lịch - Minh Nhật - 21:55, 16/09/2025
Theo Bloomberg, tính đến tháng 8, Việt Nam đã ghi nhận kỷ lục gần 14 triệu lượt khách quốc tế trong năm 2025, trong đó du khách từ Trung Quốc tăng 44% so với cùng kỳ năm trước. Sự bùng nổ của Việt Nam là một phần của quá trình tái cơ cấu lớn trong ngành Du lịch trị giá hàng tỷ USD của Đông Nam Á.
Tổng Bí thư Tô Lâm: Mỗi gia đình là một tế bào học tập, mỗi người dân là một công dân học tập suốt đời

Tổng Bí thư Tô Lâm: Mỗi gia đình là một tế bào học tập, mỗi người dân là một công dân học tập suốt đời

Thời sự - PV - 21:50, 16/09/2025
Chiều 16/9, tại Trụ sở Trung ương Đảng, Tổng Bí thư Tô Lâm đã chủ trì buổi gặp mặt Ban Thường vụ Trung ương Hội Khuyến học Việt Nam.
Lãnh đạo thành phố Cần Thơ thăm, tặng quà nhân dịp lễ Sene Dolta của đồng bào Khmer

Lãnh đạo thành phố Cần Thơ thăm, tặng quà nhân dịp lễ Sene Dolta của đồng bào Khmer

Xã hội - Tào Đạt - 21:50, 16/09/2025
Chiều 16/9, Thành ủy Cần Thơ đã tổ chức nhiều đoàn công tác đến thăm hỏi, tặng quà đồng bào dân tộc Khmer nhân dịp lễ Sene Dolta năm 2025.
Rực rỡ sắc đỏ cờ Tổ quốc ở xã vùng cao Ngọk Réo

Rực rỡ sắc đỏ cờ Tổ quốc ở xã vùng cao Ngọk Réo

Cùng với cả nước kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, Đảng bộ xã Ngọk Réo, tỉnh Quảng Ngãi đã phát động nhiều phong trào thi đua yêu nước. Trong đó, công trình “Đường cờ Tổ quốc” do Đoàn Thanh niên xã thực hiện đã tạo nên sức lan tỏa mạnh mẽ trong cán bộ, đảng viên và đồng bào DTTS nơi đây. Hơn 100 lá cờ Tổ quốc rực rỡ trên trục đường chính dẫn vào trung tâm xã không chỉ tạo điểm nhấn cho cảnh quan khu dân cư Nông thôn mới vùng đồng bào DTTS, mà còn thể hiện niềm tự hào, khát vọng vươn lên của vùng đất còn nhiều khó khăn.
Tiếp tục rà soát hộ gia đình đang ở nhà tạm, nhà dột nát để hỗ trợ kịp thời

Tiếp tục rà soát hộ gia đình đang ở nhà tạm, nhà dột nát để hỗ trợ kịp thời

Xã hội - Lê Hường - 21:37, 16/09/2025
Ngày 16/9, Ban Chỉ đạo triển khai xóa nhà tạm, nhà dột nát trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk tổ chức Hội nghị tổng kết chương trình xóa nhà tạm, nhà dột nát trên địa bàn tỉnh năm 2025.
Báo chí đồng hành vì quyền tham chính của người khuyết tật

Báo chí đồng hành vì quyền tham chính của người khuyết tật

Tin tức - Hồng Phúc - 21:33, 16/09/2025
Trong 2 ngày từ 16-17/9, Báo Điện tử Tiếng nói Việt Nam (VOV) phối hợp với Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP – Việt Nam) và Trung tâm Nghiên cứu và Hành động vì sự phát triển hòa nhập tổ chức Tập huấn báo chí “Kỹ năng đưa tin về quyền tham chính của người khuyết tật”.
Thủ tướng nêu 6 mong muốn, kỳ vọng với cộng đồng doanh nghiệp, khu vực kinh tế tư nhân

Thủ tướng nêu 6 mong muốn, kỳ vọng với cộng đồng doanh nghiệp, khu vực kinh tế tư nhân

Thời sự - PV - 21:23, 16/09/2025
Chiều 16/9, phát biểu tại phiên Đối thoại cấp cao của Diễn đàn Kinh tế tư nhân Việt Nam (VPSF) năm 2025 có chủ đề "Khai phóng tiềm năng - Kiến tạo tương lai Việt", Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính tặng 16 chữ "Tự hào - Yêu nước - Trí tuệ - Nhân văn - Đạo đức - Phát triển - Đột phá" và khẳng định: "Chính phủ đồng hành, các bộ đổi mới, hạ tầng thông suốt, thể chế kiến tạo, doanh nghiệp tiên phong, Việt Nam phát triển".
VFF và VPF điều chỉnh suất lên, xuống hạng tại V.League mùa giải 2025 - 2026

VFF và VPF điều chỉnh suất lên, xuống hạng tại V.League mùa giải 2025 - 2026

Thể thao - Hoàng Minh - 19:32, 16/09/2025
Liên đoàn Bóng đá Việt Nam (VFF) và Công ty Cổ phần Bóng đá chuyên nghiệp Việt Nam (VPF) vừa thống nhất phương án thay đổi số lượng suất lên, xuống hạng ở các giải đấu chuyên nghiệp quốc gia, bắt đầu áp dụng từ mùa giải V.League 2025 - 2026.
UEFA Champions League 2025: Thể thức thi đấu mới chính thức áp dụng

UEFA Champions League 2025: Thể thức thi đấu mới chính thức áp dụng

Thể thao - Hoàng Minh - 14:32, 16/09/2025
Từ mùa giải 2024/2025, UEFA Champions League - sân chơi danh giá nhất cấp câu lạc bộ châu Âu, đã bước sang một kỷ nguyên mới, với sự thay đổi mang tính lịch sử về thể thức thi đấu. Những đổi mới này tiếp tục được duy trì cho mùa giải 2025/2026, nhằm tăng tính cạnh tranh, sự hấp dẫn và cơ hội cho nhiều đội bóng hơn.