Bao giờ hết cảnh lập làng, dựng bản sau bão lũ?

Hễ mưa bão lại lo di tản

Một bản tin cảnh báo mưa lớn, một thông tin về áp thấp nhiệt đới, báo bão xa… cũng đủ để khiến người dân vùng nguy cơ cao, bất an và lo lắng. Nỗi lo ấy như lớn hơn, trở thành niềm canh cánh trong lòng, khi mưa bão đã trút xuống nhưng vẫn chưa di tản hết người, tài sản.

Ông Nguyễn Xuân Trường, Bí thư Đảng ủy xã Chiêu Lưu, tỉnh Nghệ An chia sẻ: Hiện đang có hàng trăm hộ dân vùng có nguy cơ sạt lở cao, ở các bản Lăn, Cù, Khe Nằn, Khe Tang, Hồng Tiến, Lưu Tiến và Xiêng Thù. Người dân thì bất an, chính quyền thì lo lắng. Trước mắt, mỗi khi có mưa bão, địa phương lại gấp rút di dân tránh trú rất vất vả, tốn kém.

Sơ tán trước mưa bão đã là câu chuyện không mới, nhưng cũng không bao giờ cũ ở những vùng có nguy cơ cao. Điều đáng nói, câu chuyện ấy càng đầy tính thời sự khi mà hậu quả của mưa bão để lại ở những vùng đất vừa kịp di tản, là rất nặng nề, tác động rất lớn đến đời sống kinh tế - xã hội của người dân.

Nhìn vào đợt mưa lũ đầu tháng 8 ở bản Háng Pu Xi, xã Xa Dung, tỉnh Điện Biên sẽ rõ phần nào. Nhận thấy tình hình nguy cấp, có nguy cơ đe dọa đến tính mạng của bà con, rạng sáng 1/8, Trưởng bản Mùa A Thi đã lao vào dòng lũ đêm, kêu gọi người dân nhanh chóng chạy nạn, cõng người già thoát thân, cứu bản Háng Pu Xi khỏi thảm họa kinh hoàng của trận lũ quét. Nhờ vậy, 90 nhân khẩu trong khu vực nguy hiểm đã thoát nạn. Có 5 ngôi nhà bị hư hỏng nặng, còn lại đã bị vùi lấp.

Biết bao bản làng miền núi đã từng chạy lũ, di tản tránh lũ. Và cũng sẽ có biết bao bản làng sắp sửa phải chạy lũ, tránh lũ như thế. Tự bao giờ, chạy lũ đã trở thành nỗi lo thường nhật của người dân miền núi, nhất là vùng có nguy cơ cao khi bước vào mùa mưa bão, để lại bao nỗi thảng thốt chưa bao giờ nguôi ngoai.

“Phá thế” tìm đất dựng bản sau mưa lũ

Khi mưa lũ diễn biến phức tạp, thì những cuộc mở đất tìm chốn dựng bản, dựng làng dường như lại tăng thêm khó khăn, thách thức. Đất tự nhiên thì rất rộng nhưng quỹ đất bằng phẳng, hoặc có thể dựng được nhà, lập được bản… thì lại thiếu nghiêm trọng.

Là địa phương chịu thiệt hại nặng nề về nhà ở trong đợt lũ quét, sạt lở đất vừa qua, xã Huổi Một, tỉnh Sơn La có 17 hộ bị sập đổ nhà hoàn toàn, 52 hộ phải di dời khẩn cấp. Chủ tịch UBND xã Huổi Một Lương Văn Vịnh cho biết: Địa phương đã rà soát, phối hợp với các đơn vị chức năng chuẩn bị địa điểm, san nền, tập kết, vận chuyển vật liệu xây dựng để làm nhà.

Quá trình khảo sát, tìm vị trí tái định cư rất khó khăn do phải tính toán kỹ lưỡng về sự tác động của thiên tai. Quỹ đất phù hợp để dựng nhà cho người dân là rất ít, đang gây nhiều khó khăn, trở ngại cho chính quyền địa phương.

Những cuộc mở đường tìm đất dựng bản, lập làng rồi sẽ kéo dài đến đâu. Nhiều chuyên gia cho rằng, ứng phó hiệu quả nhất với mưa bão, sạt lở là cách phòng tránh. Cụ thể, các địa phương cần nghiên cứu để tránh xây dựng các khu dân cư ở phía dưới các cửa suối hoặc vùng trũng, thung lũng giữa núi.

Đặc biệt, ở những vùng nguy cơ cao thì cần tính toán để xây dựng các khu tái định cư mới, tránh xa khu vực sạt lở, lũ quét. Nhưng điều này cần quỹ đất đảm bảo, cần kinh phí đủ lớn để thực hiện. Trong bối cảnh hiện nay, vấn đề trên không phải lúc nào cũng khả thi.

Nhìn vào các Dự án sắp xếp bố trí dân cư theo Dự án 2, Chương trình MTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn I (2021-2025) ở Nghệ An thì rõ. Khu tái định cư tại xã Bảo Nam triển khai gần xong đang đối mặt với tình trạng sạt lở, buộc đơn vị thi công phải dừng lại để điều chỉnh.

Hay như Dự án tái định cư vùng sạt lở cho người dân Huồi Pủng ở xã Hữu Khuông, bắt đầu hết niên độ giai đoạn 2021-2025 thì mới triển khai san nền. Còn trước đó, rất nhiều năm loay hoay với chuyển đổi mục đích sử dụng đất và đánh giá tác động môi trường.

Thiên tai không chờ những tính toán ứng phó của con người. Trong bối cảnh không có sự lựa chọn nào khác tốt hơn, vẫn phải sống ở các khu vực nguy cơ cao, dễ sạt lở… khi có dự báo mưa to, đặc biệt là mưa to liên tục nhiều ngày thì việc tìm chỗ tránh trú trước là biện pháp khả thi và tốt nhất có thể. Và câu chuyện tìm đất lập bản sau mưa lũ sẽ vẫn là điệp khúc chưa có hồi kết.