Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Vẻ đẹp tâm hồn của dân tộc Tày qua tục ngữ, thành ngữ

PV - 15:13, 22/08/2022

Cũng như nhiều dân tộc khác, dân tộc Tày có đời sống văn hóa phong phú với những câu tục ngữ, thành ngữ phản ánh nhận thức và quan niệm của nhân dân về lao động, về các hiện tượng thiên nhiên, về ứng xử, đạo đức… bằng ngôn ngữ hiện thực, súc tích, sinh động, giàu tính hình tượng. Kho tàng đó tiêu biểu cho lời ăn tiếng nói và là tài sản tinh thần chung của dân tộc Tày.

Bản sắc dân tộc Tày được phát huy thông qua trang phục truyền thống
Bản sắc dân tộc Tày được phát huy thông qua trang phục truyền thống

Tục ngữ về lao động sản xuất nảy sinh trong quá trình đấu tranh với thiên nhiên của người dân lao động. Đó là những kinh nghiệm lâu đời và có tính chất tập thể rút ra trong quá trình quan sát các hiện tượng thiên nhiên, quá trình dùng sức người biến cải thiên nhiên, quá trình xây dựng kỹ thuật sản xuất. Những kinh nghiệm này được đúc kết, dần dần được phổ biến rộng rãi và trở thành tri thức về khoa học tự nhiên của người dân lao động.

Lao động nông nghiệp phụ thuộc rất nhiều vào điều kiện thời tiết, khí hậu. Trong lao động sản xuất, người dân luôn chú ý nhận xét, theo dõi các hiện tượng thời tiết, do vậy tục ngữ nói về các hiện tượng thời tiết thể hiện óc nhận xét tinh tế của người dân: Quằng lếch le noòng, quằng thoòng le lẹng (vòng vầng trăng màu xám sắt là mưa, vòng vầng trăng màu sáng đồng là nắng). Hay quan sát thiên nhiên: Phầy mẩy khiềng le đét, phầy mẩy héc le pjân (khi thấy lửa cháy lẹm phần muội đen bám ở kiềng là trời sẽ nắng, khi thấy lửa cháy lẹm ở trôn chảo là trời mưa); Thoong Phung khước le lẹng, Thoong Cánh khước le noòng (khi thác Thoong Phung gào réo thì trời sẽ khô hạn, khi nghe thác Thoong Cánh gào réo thì sẽ có mưa lũ. Hai thác này đều nằm trên sông Quây Sơn); Mật thay xáy chuyên rằng, noòng thuốm khằn nặm qua (khi thấy kiến chuyển tổ thì trời sắp mưa to).

Trong quá trình sản xuất từ đời nọ sang đời kia, người dân tích lũy được nhiều kinh nghiệm về quy luật diễn biến của thời tiết, tổng hợp được tương đối chính xác tình hình khí hậu trong cả năm. Những kinh nghiệm này có nhiều điểm phù hợp với lý luận khoa học, có tác dụng nhất định trong việc đấu tranh với thiên tai để đảm bảo sản xuất có hiệu quả. Slíp co lả bấu tấng hả co thua (mười cây trồng muộn không bằng năm cây trồng sớm, vì trồng sớm kịp thời vụ năng suất sẽ cao hơn). Hay nói về kinh nghiệm và kỹ thuật trồng trọt: Nặm dú cốc lưu niên bấu tấng nặm thượng thiên lồng áp (nước là cần thiết nhất trong sản xuất, nhưng nước mưa là tốt nhất cho sản xuất); Mác phầy út rù đăng lồng chả (quả dâu da đút lọt lỗ mũi thì gieo mạ). Hoặc câu: Nựa bươn chiêng bấu phảy/Khẩy bươn hả bấu nòn (thịt tháng Giêng không tiết kiệm/Ốm đau trong tháng Năm không nằm), ý nói tháng Giêng là tháng đã thu hoạch xong mùa vụ sản xuất trong năm, thời gian nhàn rỗi hơn và cũng là dịp Tết, các món ăn được chuẩn bị nhiều và tốt hơn; tháng Năm là tháng tập trung sản xuất vụ mùa, thời gian không rảnh rỗi, khi ốm đau phải liệu tính đi làm kẻo chậm mùa vụ. Quai chướng chả/vả chướng nà (khôn chăm mạ/dại chăm lúa).

Tục ngữ, thành ngữ phản ánh một số nét chính điều kiện, phương thức lao động và một số đặc điểm của đời sống, bên cạnh đó còn phản ánh những đặc điểm sinh hoạt xã hội và gia đình, sinh hoạt vật chất và tinh thần của người Tày. Có nhiều câu phản ánh những tập tục sinh hoạt hằng ngày về mọi mặt (ăn, ở, mặc, cưới xin, ma chay, hội hè…): Nà bười đuổi chả/Lục mả đuổi nồm (Lúa tốt vì mạ/Con lớn vì sữa mẹ); Khửn đông thắc phjạ, dương nà thư bai (lên rẫy thì mang dao, đi ruộng thì mang cuốc. Đáng chú ý, có nhiều câu mang lối nói ẩn dụ, có tác dụng truyền cảm và thuyết phục mạnh mẽ để nói lên những tư tưởng thâm trầm, những khái quát rộng rãi: phjạ khồm bấu lau đẳm đảy (dao sắc không gọt được chuôi); hăn mò phằng mạ cụng phằng (thấy bò hứng ngựa cũng hứng), câu này có ý chê bai người thiếu chín chắn, thấy người khác làm mình cũng làm theo bất kể việc đó đúng hay sai và có hợp với mình hay không.

Nếu người trí thức thời xưa thường dùng các lời lẽ của thánh hiền để làm chỗ dựa cho ý kiến của mình thì nhân dân lao động dùng những câu tục ngữ, thành ngữ để khẳng định những điều nhận xét, giải thích hoặc khuyên răn theo thế giới quan và nhân sinh quan của mình: Phạ bấu slống ngần, bân bấu slống cúa (trời đất không cho tiền bạc, của cải); Ngần sèn dú tẩư tôm vô sổ, cần rầư mì công khỏ đảy kin (tiền nong của cải ở dưới đất thì nhiều vô kể, ai chăm chỉ chịu khó làm thì được ăn); Pỏ hẩư nà tẩư rườn, đây hơn pỏ hẩư hóm ngần pẻng (bố mẹ cho đám ruộng tốt hơn việc bố mẹ cho một hòm tiền bạc); Cúa tin mừng nặm bó, cúa pỏ mẻ nặm noòng (của cải mình tự làm ra thì có mãi như nước mỏ thường xuyên chảy ra, của cải của bố mẹ thì như nước lũ ập về rồi cạn hết); Tua cáy tốp pích slam pày dắng khăn (con gà vỗ cánh ba lần mới gáy), ý nói trước khi nói ra phải suy nghĩ kỹ; Hết ngày kin bấu lẹo, khột khẻo kin bấu đo (thật thà ăn không hết, gian giảo ăn đâu no).

Đặc biệt, có những câu mới xuất hiện khẳng định tư tưởng tốt đẹp, trong đó nổi bật lên mối quan hệ (biết ơn) giữa lãnh tụ và quần chúng: Kin mác nhằng chứ cốc chứ co/Nhân dân chứ Bảc Hồ mại mại (ăn quả còn nhớ gốc nhớ cây, nhân dân nhớ Bác Hồ mãi mãi).

Tục ngữ, thành ngữ của dân tộc Tày phản ánh khá đầy đủ những đức tính của nhân dân lao động như cần cù, kiên trì, tinh thần lạc quan, óc thực tế, ý thức cao về cái đẹp của tâm hồn, về danh dự, nết thật thà…, vừa tổng kết những kinh nghiệm sống vừa thể hiện lý tưởng sống, có giá trị giáo dục sâu sắc, bao hàm những phần tinh hoa nhất của tính cách dân tộc, truyền thống dân tộc Tày./.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin nổi bật trang chủ
Thủ tướng: Chính phủ dưới sự lãnh đạo của Đảng, 80 năm hành trình vì nước, vì dân

Thủ tướng: Chính phủ dưới sự lãnh đạo của Đảng, 80 năm hành trình vì nước, vì dân

Thời sự - PV - 1 giờ trước
Sáng 20/8, Lễ kỷ niệm 80 năm thành lập Chính phủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (28/8/1945 - 28/8/2025) được long trọng tổ chức tại Hà Nội. Đây là lần đầu tiên Chính phủ tổ chức kỷ niệm ngày thành lập.
Gia Lai: Xây dựng xã biên giới Ia Púch vững mạnh toàn diện

Gia Lai: Xây dựng xã biên giới Ia Púch vững mạnh toàn diện

Tin tức - Ngọc Thu - 2 giờ trước
Là xã biên giới nằm ở phía Tây của tỉnh Gia Lai, Ia Púch có gần 8,8 km đường biên giới tiếp giáp với Vương quốc Campuchia. Thời gian qua, xã Ia Púch đã tập trung phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống Nhân dân, thực hiện đạt chỉ tiêu đã được tỉnh định hướng và cụ thể hóa trong Nghị quyết của Đại hội.
Đặc khu Thổ Châu đặt mục tiêu xây dựng phên giậu tiền tiêu vững vàng và bứt phá kinh tế biển

Đặc khu Thổ Châu đặt mục tiêu xây dựng phên giậu tiền tiêu vững vàng và bứt phá kinh tế biển

Tin tức - Tào Đạt - 2 giờ trước
Trong 2 ngày 19 và 20/8, Đảng bộ Đặc khu Thổ Châu (tỉnh An Giang) đã tổ chức Đại hội lần thứ I, nhiệm kỳ 2025 - 2030. Đại tá Nguyễn Văn Ngành, Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy, Chỉ huy trưởng Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh dự và chỉ đạo Đại hội.
Thanh Hóa: Công bố khẩn cấp sạt lở bờ hữu suối Son đoạn qua bản Sa Ná

Thanh Hóa: Công bố khẩn cấp sạt lở bờ hữu suối Son đoạn qua bản Sa Ná

Tin tức - Quỳnh Trâm - 2 giờ trước
Cuộc sống của 78 hộ gia đình với 350 nhân khẩu bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi tình trạng sạt lở bờ hữu suối Son, đoạn qua bản Sa Ná, xã Na Mèo, tỉnh Thanh Hóa.
Gia Lai: Phát hiện 40.000 sản phẩm giả nhãn hiệu nổi tiếng

Gia Lai: Phát hiện 40.000 sản phẩm giả nhãn hiệu nổi tiếng

Pháp luật - T.Nhân - H.Trường - 2 giờ trước
Lực lượng chức năng tỉnh Gia Lai vừa phát hiện và xử lý vụ buôn bán hàng giả với hơn 40.000 sản phẩm tiêu dùng nhái nhiều nhãn hiệu nổi tiếng.
Nỗi lo từ những cây cầu treo dân sinh

Nỗi lo từ những cây cầu treo dân sinh

Để thuận tiện cho việc đi lại và vận chuyển nông sản, từ nhiều năm trước, người dân thôn Kon Vi Vàng, xã Đắk Kôi, tỉnh Quảng Ngãi đã tự làm một cây cầu treo dài hơn 50m vượt sông Đăk Snghé. Sau nhiều năm sử dụng, cây cầu treo đã xuống cấp nghiêm trọng, nhiều tấm ván mặt cầu đã bị mục nát. Mặc dù biết là không an toàn, nhưng người dân vẫn qua lại hằng ngày, bất chấp những cảnh báo của chính quyền về an toàn.
Phiên chợ 0 đồng ấm lòng đồng bào Xơ Đăng

Phiên chợ 0 đồng ấm lòng đồng bào Xơ Đăng

Xã hội - Ngọc Chí - 2 giờ trước
Sáng 20/8, UBND xã Tu Mơ Rông, tỉnh Quảng Ngãi tổ chức khánh thành Chợ trung tâm xã và Phiên chợ 0 đồng với nhiều phần quà tặng cho đồng bào Xơ Đăng. Đây là công trình được đầu tư từ nguồn vốn Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, giai đoạn I: Từ năm 2021 - 2025 (Chương trình MTQG 1719).
U23 Australia lần đầu đăng quang AFF Cup nữ 2025

U23 Australia lần đầu đăng quang AFF Cup nữ 2025

Thể thao - Hoàng Minh - 5 giờ trước
Tối 19/8, trên sân Lạch Tray (Hải Phòng), Đội tuyển U23 Australia đã vượt qua Myanmar với tỷ số tối thiểu 1-0 để chính thức trở thành nhà vô địch AFF Cup nữ 2025. Đây là lần đầu tiên U23 Australia bước lên bục cao nhất của giải đấu, đồng thời cũng là lần thứ hai bóng đá nữ Australia giành chức vô địch sau lần đầu vào năm 2008.
Đội tuyển nữ Việt Nam vượt qua Thái Lan, giành Huy chương Đồng AFF Cup 2025

Đội tuyển nữ Việt Nam vượt qua Thái Lan, giành Huy chương Đồng AFF Cup 2025

Thể thao - Hoàng Minh - 21:21, 19/08/2025
Chiều 19/8, trên sân vận động Lạch Tray (Hải Phòng), Đội tuyển nữ Việt Nam đã xuất sắc đánh bại Thái Lan với tỷ số 3-1, qua đó khép lại hành trình tại Giải vô địch bóng đá nữ Đông Nam Á - AFF Cup 2025 với tấm Huy chương Đồng.
Lào Cai khởi công dự án phục vụ xây dựng đường sắt tốc độ cao Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng

Lào Cai khởi công dự án phục vụ xây dựng đường sắt tốc độ cao Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng

Kinh tế - Trọng Bảo - 19:01, 19/08/2025
Ngày 19/8, tỉnh Lào Cai đã tổ chức khởi công dự án san gạt mặt bằng và hạ tầng kỹ thuật khu Bản Qua, phục vụ xây dựng tuyến đường sắt tốc độ cao Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng. Đây là 1 trong 6 công trình, dự án trọng điểm được tỉnh Lào Cai đồng loạt khởi công chào mừng 80 năm Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
Cầu Mã Đà đã được khởi công xây dựng

Cầu Mã Đà đã được khởi công xây dựng

Tin tức - Duy Chí - 17:54, 19/08/2025
Sau nhiều lần kiến nghị và được sự chấp thuận chủ trương của Thủ tướng Chính phủ, ngày 19/8, UBND tỉnh Đồng Nai đã làm Lễ động thổ, khởi công xây dựng cầu Mã Đà nối liền Bình Phước cũ với Đồng Nai, hòa vào mạng lưới giao thông quốc gia, rút ngắn khoảng cách từ Tây Nguyên đến sân bay, cảng biển.