Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Vẻ đẹp tâm hồn của dân tộc Tày qua tục ngữ, thành ngữ

PV - 15:13, 22/08/2022

Cũng như nhiều dân tộc khác, dân tộc Tày có đời sống văn hóa phong phú với những câu tục ngữ, thành ngữ phản ánh nhận thức và quan niệm của nhân dân về lao động, về các hiện tượng thiên nhiên, về ứng xử, đạo đức… bằng ngôn ngữ hiện thực, súc tích, sinh động, giàu tính hình tượng. Kho tàng đó tiêu biểu cho lời ăn tiếng nói và là tài sản tinh thần chung của dân tộc Tày.

Bản sắc dân tộc Tày được phát huy thông qua trang phục truyền thống
Bản sắc dân tộc Tày được phát huy thông qua trang phục truyền thống

Tục ngữ về lao động sản xuất nảy sinh trong quá trình đấu tranh với thiên nhiên của người dân lao động. Đó là những kinh nghiệm lâu đời và có tính chất tập thể rút ra trong quá trình quan sát các hiện tượng thiên nhiên, quá trình dùng sức người biến cải thiên nhiên, quá trình xây dựng kỹ thuật sản xuất. Những kinh nghiệm này được đúc kết, dần dần được phổ biến rộng rãi và trở thành tri thức về khoa học tự nhiên của người dân lao động.

Lao động nông nghiệp phụ thuộc rất nhiều vào điều kiện thời tiết, khí hậu. Trong lao động sản xuất, người dân luôn chú ý nhận xét, theo dõi các hiện tượng thời tiết, do vậy tục ngữ nói về các hiện tượng thời tiết thể hiện óc nhận xét tinh tế của người dân: Quằng lếch le noòng, quằng thoòng le lẹng (vòng vầng trăng màu xám sắt là mưa, vòng vầng trăng màu sáng đồng là nắng). Hay quan sát thiên nhiên: Phầy mẩy khiềng le đét, phầy mẩy héc le pjân (khi thấy lửa cháy lẹm phần muội đen bám ở kiềng là trời sẽ nắng, khi thấy lửa cháy lẹm ở trôn chảo là trời mưa); Thoong Phung khước le lẹng, Thoong Cánh khước le noòng (khi thác Thoong Phung gào réo thì trời sẽ khô hạn, khi nghe thác Thoong Cánh gào réo thì sẽ có mưa lũ. Hai thác này đều nằm trên sông Quây Sơn); Mật thay xáy chuyên rằng, noòng thuốm khằn nặm qua (khi thấy kiến chuyển tổ thì trời sắp mưa to).

Trong quá trình sản xuất từ đời nọ sang đời kia, người dân tích lũy được nhiều kinh nghiệm về quy luật diễn biến của thời tiết, tổng hợp được tương đối chính xác tình hình khí hậu trong cả năm. Những kinh nghiệm này có nhiều điểm phù hợp với lý luận khoa học, có tác dụng nhất định trong việc đấu tranh với thiên tai để đảm bảo sản xuất có hiệu quả. Slíp co lả bấu tấng hả co thua (mười cây trồng muộn không bằng năm cây trồng sớm, vì trồng sớm kịp thời vụ năng suất sẽ cao hơn). Hay nói về kinh nghiệm và kỹ thuật trồng trọt: Nặm dú cốc lưu niên bấu tấng nặm thượng thiên lồng áp (nước là cần thiết nhất trong sản xuất, nhưng nước mưa là tốt nhất cho sản xuất); Mác phầy út rù đăng lồng chả (quả dâu da đút lọt lỗ mũi thì gieo mạ). Hoặc câu: Nựa bươn chiêng bấu phảy/Khẩy bươn hả bấu nòn (thịt tháng Giêng không tiết kiệm/Ốm đau trong tháng Năm không nằm), ý nói tháng Giêng là tháng đã thu hoạch xong mùa vụ sản xuất trong năm, thời gian nhàn rỗi hơn và cũng là dịp Tết, các món ăn được chuẩn bị nhiều và tốt hơn; tháng Năm là tháng tập trung sản xuất vụ mùa, thời gian không rảnh rỗi, khi ốm đau phải liệu tính đi làm kẻo chậm mùa vụ. Quai chướng chả/vả chướng nà (khôn chăm mạ/dại chăm lúa).

Tục ngữ, thành ngữ phản ánh một số nét chính điều kiện, phương thức lao động và một số đặc điểm của đời sống, bên cạnh đó còn phản ánh những đặc điểm sinh hoạt xã hội và gia đình, sinh hoạt vật chất và tinh thần của người Tày. Có nhiều câu phản ánh những tập tục sinh hoạt hằng ngày về mọi mặt (ăn, ở, mặc, cưới xin, ma chay, hội hè…): Nà bười đuổi chả/Lục mả đuổi nồm (Lúa tốt vì mạ/Con lớn vì sữa mẹ); Khửn đông thắc phjạ, dương nà thư bai (lên rẫy thì mang dao, đi ruộng thì mang cuốc. Đáng chú ý, có nhiều câu mang lối nói ẩn dụ, có tác dụng truyền cảm và thuyết phục mạnh mẽ để nói lên những tư tưởng thâm trầm, những khái quát rộng rãi: phjạ khồm bấu lau đẳm đảy (dao sắc không gọt được chuôi); hăn mò phằng mạ cụng phằng (thấy bò hứng ngựa cũng hứng), câu này có ý chê bai người thiếu chín chắn, thấy người khác làm mình cũng làm theo bất kể việc đó đúng hay sai và có hợp với mình hay không.

Nếu người trí thức thời xưa thường dùng các lời lẽ của thánh hiền để làm chỗ dựa cho ý kiến của mình thì nhân dân lao động dùng những câu tục ngữ, thành ngữ để khẳng định những điều nhận xét, giải thích hoặc khuyên răn theo thế giới quan và nhân sinh quan của mình: Phạ bấu slống ngần, bân bấu slống cúa (trời đất không cho tiền bạc, của cải); Ngần sèn dú tẩư tôm vô sổ, cần rầư mì công khỏ đảy kin (tiền nong của cải ở dưới đất thì nhiều vô kể, ai chăm chỉ chịu khó làm thì được ăn); Pỏ hẩư nà tẩư rườn, đây hơn pỏ hẩư hóm ngần pẻng (bố mẹ cho đám ruộng tốt hơn việc bố mẹ cho một hòm tiền bạc); Cúa tin mừng nặm bó, cúa pỏ mẻ nặm noòng (của cải mình tự làm ra thì có mãi như nước mỏ thường xuyên chảy ra, của cải của bố mẹ thì như nước lũ ập về rồi cạn hết); Tua cáy tốp pích slam pày dắng khăn (con gà vỗ cánh ba lần mới gáy), ý nói trước khi nói ra phải suy nghĩ kỹ; Hết ngày kin bấu lẹo, khột khẻo kin bấu đo (thật thà ăn không hết, gian giảo ăn đâu no).

Đặc biệt, có những câu mới xuất hiện khẳng định tư tưởng tốt đẹp, trong đó nổi bật lên mối quan hệ (biết ơn) giữa lãnh tụ và quần chúng: Kin mác nhằng chứ cốc chứ co/Nhân dân chứ Bảc Hồ mại mại (ăn quả còn nhớ gốc nhớ cây, nhân dân nhớ Bác Hồ mãi mãi).

Tục ngữ, thành ngữ của dân tộc Tày phản ánh khá đầy đủ những đức tính của nhân dân lao động như cần cù, kiên trì, tinh thần lạc quan, óc thực tế, ý thức cao về cái đẹp của tâm hồn, về danh dự, nết thật thà…, vừa tổng kết những kinh nghiệm sống vừa thể hiện lý tưởng sống, có giá trị giáo dục sâu sắc, bao hàm những phần tinh hoa nhất của tính cách dân tộc, truyền thống dân tộc Tày./.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Tinh hoa vùng Tây Bắc trên miền Cao nguyên trắng Bắc Hà

Tinh hoa vùng Tây Bắc trên miền Cao nguyên trắng Bắc Hà

Miền Cao nguyên trắng Bắc Hà không chỉ được biết đến với phong cảnh thiên nhiên tươi đẹp, hùng vĩ, nên thơ, mà còn được biết đến với nền văn hóa truyền thống đậm đà bản sắc dân tộc nguyên sơ, độc đáo, đặc sắc, nổi bật với văn hóa ẩm thực vô cùng phong phú và đa dạng, các nông sản đặc trưng, đặc hữu, các sản phẩm OCOP là những món quà lưu niệm ý nghĩa. Những tinh hoa đó đã được tập hợp, tái hiện trong Tuần lễ quảng bá thúc đẩy tiêu thụ sản phẩm vùng DTTS và miền núi, nhân Festival Cao nguyên trắng Bắc Hà mùa Hè 2023.
Tin nổi bật trang chủ
Bắc Giang: Hội thi các Tổ, mô hình truyền thông cộng đồng thay đổi

Bắc Giang: Hội thi các Tổ, mô hình truyền thông cộng đồng thay đổi "nếp nghĩ, cách làm"

Tin tức - Vân Khánh - 5 giờ trước
Nhằm nâng cao chất lượng sinh hoạt của các Tổ truyền thông cộng đồng và Chi hội Phụ nữ từng bước thay đổi nếp nghĩ, cách làm của phụ nữ DTTS, Hội Liên hiệp Phụ nữ (HLHPN) huyện Sơn Động (Bắc Giang) vừa tổ chức Hội thi các Tổ, mô hình truyền thông cộng đồng thay đổi "nếp nghĩ, cách làm" năm 2023.
Tinh hoa vùng Tây Bắc trên miền Cao nguyên trắng Bắc Hà

Tinh hoa vùng Tây Bắc trên miền Cao nguyên trắng Bắc Hà

Sản phẩm - Thị trường - Tráng Xuân Cường - 23:59, 08/06/2023
Miền Cao nguyên trắng Bắc Hà không chỉ được biết đến với phong cảnh thiên nhiên tươi đẹp, hùng vĩ, nên thơ, mà còn được biết đến với nền văn hóa truyền thống đậm đà bản sắc dân tộc nguyên sơ, độc đáo, đặc sắc, nổi bật với văn hóa ẩm thực vô cùng phong phú và đa dạng, các nông sản đặc trưng, đặc hữu, các sản phẩm OCOP là những món quà lưu niệm ý nghĩa. Những tinh hoa đó đã được tập hợp, tái hiện trong Tuần lễ quảng bá thúc đẩy tiêu thụ sản phẩm vùng DTTS và miền núi, nhân Festival Cao nguyên trắng Bắc Hà mùa Hè 2023.
Tổng cục Hải quan: Xuất nhập khẩu ước đạt hơn 262 tỷ USD trong 5 tháng đầu năm 2023

Tổng cục Hải quan: Xuất nhập khẩu ước đạt hơn 262 tỷ USD trong 5 tháng đầu năm 2023

Tin tức - Vân Khánh - 23:50, 08/06/2023
Theo thông tin từ Tổng cục Hải quan, 5 tháng đầu năm 2023, tổng kim ngạch xuất, nhập khẩu ước đạt hơn 262 tỷ USD, giảm 14,7% so với cùng kỳ năm ngoái.
Lần đầu tiên Việt Nam tổ chức

Lần đầu tiên Việt Nam tổ chức "Tuần lễ NASA" tại Đông Nam Á

Khoa học - Công nghệ - PV - 23:47, 08/06/2023
Tuần lễ NASA "Vietnam Space Week" - sự kiện lần đầu tiên diễn ra ở khu vực Đông Nam Á do Việt Nam tổ chức từ ngày 5-9/6 tại Hậu Giang, TPHCM và tỉnh Bình Định, hứa hẹn mang lại nhiều câu chuyện truyền cảm hứng về các cuộc khám phá không gian vũ trụ.
Xuất khẩu lô vải thiều tươi đầu tiên bằng đường sắt sang Trung Quốc

Xuất khẩu lô vải thiều tươi đầu tiên bằng đường sắt sang Trung Quốc

Kinh tế - PV - 23:46, 08/06/2023
Ngành đường sắt vừa vận chuyển thử nghiệm thành công lô vải thiều Lục Ngạn bằng container lạnh trên tàu liên vận quốc tế xuất khẩu sang Trung Quốc xuất phát từ ga Kép liên vận quốc tế.
Ấn tượng cuộc thi Hướng dẫn viên du lịch giỏi tỉnh Sơn La năm 2023

Ấn tượng cuộc thi Hướng dẫn viên du lịch giỏi tỉnh Sơn La năm 2023

Cuộc thi Hướng dẫn viên du lịch giỏi tỉnh Sơn La năm 2023 là 1 trong 10 hoạt động được tổ chức tại Ngày hội Du lịch văn hóa Sơn La “Điểm đến thiên khu vực hàng đầu thế giới năm 2023”. Cuộc thi thu hút sự tham gia của 27 thí sinh đến từ các địa phương, cơ quan, đơn vị trên địa bàn toàn tỉnh với các tiết mục đặc sắc, hấp dẫn, kỹ năng hướng dẫn du lịch chuyên nghiệp, lôi cuốn người xem.
Hà Nội xây dựng Food Tour giúp du khách tự trải nghiệm

Hà Nội xây dựng Food Tour giúp du khách tự trải nghiệm

Ẩm thực - PV - 23:45, 08/06/2023
Theo định hướng phát triển du lịch Thành phố Hà Nội đến năm 2030, sản phẩm dịch vụ ẩm thực sẽ được phát triển đa dạng, tập trung vào các loại hình mang tính chất độc đáo...
Xây dựng Đà Lạt trở thành thành phố sáng tạo của UNESCO về âm nhạc

Xây dựng Đà Lạt trở thành thành phố sáng tạo của UNESCO về âm nhạc

Sắc màu 54 - PV - 23:08, 08/06/2023
Ngày 8/6, Hội thảo quốc tế “Tham vấn xây dựng hồ sơ thành phố Đà Lạt gia nhập mạng lưới các thành phố sáng tạo của UNESCO” trong lĩnh vực âm nhạc đã diễn ra tại Lâm Đồng.
Nữ ca sĩ Pháp gốc Việt tài danh lưu diễn tại Việt Nam

Nữ ca sĩ Pháp gốc Việt tài danh lưu diễn tại Việt Nam

Thể thao - Giải trí - PV - 23:02, 08/06/2023
Theo thông tin từ Viện Pháp tại Việt Nam, nhân kỷ niệm 50 năm quan hệ ngoại giao Việt Nam-Pháp, nữ ca sĩ kiêm nhạc sĩ sáng tác tài năng, xinh đẹp người Pháp gốc Việt, Dorothée Hannequin với nghệ danh The Rodeo có chuyến lưu diễn tại Hà Nội, Huế, Đà Nẵng, Đà Lạt và Thành phố Hồ Chí Minh từ ngày 16 đến 23/6.
Sóc Trăng hỗ trợ học sinh DTTS ôn tập, nắm vững kiến thức

Sóc Trăng hỗ trợ học sinh DTTS ôn tập, nắm vững kiến thức

Giáo dục - PV - 23:00, 08/06/2023
Kỳ thi tốt nghiệp THPT năm học 2022 - 2023, tỉnh Sóc Trăng có 1.896 học sinh dân tộc Khmer, chiếm trên 20% tổng số học sinh khối 12 toàn tỉnh. Hiện các trường THPT có đông học sinh Khmer đang tập trung ôn tập, củng cố kiến thức, giúp các em tự tin bước vào kỳ thi.
Nhận diện hoạt động các tà đạo, tạp đạo gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự

Nhận diện hoạt động các tà đạo, tạp đạo gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự

Chống diễn biến hòa bình - PV - 21:07, 08/06/2023
Việt Nam là quốc gia đa tín ngưỡng, tôn giáo. Theo thống kê chưa đầy đủ cho thấy Việt Nam có khoảng 95% dân số có đời sống tín ngưỡng, tôn giáo (trong hàng nghìn tín ngưỡng thì tín ngưỡng phổ biến là thờ cúng ông bà tổ tiên và tín ngưỡng thờ Mẫu). Suốt chiều dài lịch sử của đất nước, đời sống tín ngưỡng, tôn giáo luôn là một bộ phận không thể tách rời của đời sống văn hóa, tinh thần của nhân dân Việt Nam.