Tìm nguyên nhân hàng ngàn ha lúa Xuân 2025 ở Nghệ An “mất trắng”

Nhìn từ ‘vựa lúa” Yên Thành

Nhiều ngày qua, bà con nông dân “vựa lúa” Yên Thành đang rất chán nản, khi nhiều diện tích sản xuất lúa trong vụ Xuân 2025 xuất hiện tình trạng lúa trổ không thoát, tỷ lệ lép hạt cao. Xóm 1 xã Vân Tụ (Yên Thành, Nghệ An) là một ví dụ. 

Bà con nông dân nơi đây như ngồi trên lửa, khi nhiều diện tích lúa Xuân 2025 sau khi trổ đã xuất hiện tình trạng lép hạt, không kết hạt. Theo nhiều hộ dân, được biết, tình trạng lép hạt xảy ra trên những thửa của giống lúa Ngọc Nương 9.

Ông Phan Xuân Bảy, hộ dân trong xóm cho biết: Nhà ông sản xuất 1.000m2 giống lúa Ngọc Nương 9, nhưng sau khi trổ thì hạt bị lép xanh rất nhiều, đến hơn 80%.

Tương tự, ông Hồ Phi Danh nói như khóc trên đồng lúa: "1.800m2 sản xuất giống lúa Ngọc Nương 9 của nhà tôi rứa là mất trắng rồi. Mấy tháng chăm sóc, rồi tiền giống, tiền phân bón, thuốc trừ sâu… nay thành công cốc".

Qua tổng hợp sơ bộ, toàn xóm 1 xã Vân Tụ có khoảng 17 hộ dân tham gia sản xuất giống lúa Ngọc Nương 9, mua từ 1 đại lý đóng trên địa bàn, với tổng diện tích gần 20.000m2 nhưng đã cho tỷ lệ lép hạt cao, trung bình đến 70%.

Cũng tại huyện Yên Thành, ông Nguyễn Đình Chữ ở xã Đồng Thành, cho biết: Nhà ông ưu tiên sử dụng giống An Nông 1424 với diện tích 1 mẫu, đinh ninh giống mới cho năng suất cao, nào ngờ lại mất trắng. Gia đình xuống giống đúng lịch thời vụ, chăm sóc theo quy trình nhưng khi lúa trổ thì xảy ra tình trạng bông lép, không kết hạt.

Vụ xuân 2025, huyện Yên Thành gieo cấy trên 12.850ha. Ước tính sơ bộ đến thời điểm này có khoảng 150ha lúa bị ảnh hưởng, trong đó tỷ lệ lép xanh phổ biến từ 30 - 50%, cá biệt có những diện tích lên đến 60 - 80%, không có khả năng thu hoạch.

Theo ông Nguyễn Trọng Hương, Giám đốc Trung tâm Dịch vụ nông nghiệp huyện Yên Thành, hầu hết các trà lúa, các giống lúa vụ xuân 2025 trổ không thoát, thời gian trổ kéo dài, không đều, thoái hóa đầu bông, tỷ lệ lép xanh cao.

Nguyên nhân là do giai đoạn lúa phân hóa đòng và trổ bông thời tiết lạnh kéo dài, ẩm độ không khí cao, ít ánh sáng, nhiệt độ ngày đêm chênh lệch lớn, làm ảnh hưởng đến quá trình sinh trưởng, phát triển của cây lúa. Một số vùng xuống giống sớm hơn lịch thời vụ từ 15 - 20 ngày, cùng với việc sử dụng các giống không đảm bảo, giống mẫn cảm với nhiệt độ thấp cũng góp phần làm tăng mức độ thiệt hại.

Đánh giá tình trạng để có giải pháp kỹ thuật

Vụ Xuân 2025, toàn tỉnh Nghệ An gieo cấy trên 91.026ha lúa; trong đó, có hơn 52.480ha lúa cấy, hơn 38.545ha lúa gieo thẳng. Qua tổng hợp từ các địa phương, đã có trên 40.000ha lúa được người dân gieo, cấy trước thời khung thời vụ đề án, nhiều diện tích sớm hơn khung thời vụ từ 10 - 15 ngày, thậm chí một số vùng sớm hơn đến 25-30 ngày.

Hiện tại, nhiều trà lúa đã chín sớm, bà con nông dân đang tiến hành thu hoạch, chuẩn bị sản xuất vụ kế tiếp. Tuy nhiên, nhiều diện tích trổ sớm và cả trổ đúng vụ nhưng gặp thời tiết mưa rét, đã xuất hiện tình trạng lúa trổ không thoát, thoái hóa đầu bông, tỷ lệ lép, không kết hạt.

Với tình trạng thoái hóa đầu bông, gié hạt, xuất hiện tỷ lệ cao ở một số giống như lúa lai Thái Xuyên 111, VT404, HYT100, An Nông 1424, ADI 73, VT868, Syn 8, Syn 12, Syn 18, Dương ưu 612, LC25, Q.ưu 6, Thụy Hương 308; Lúa thuần như AYT 77, AC5, TBR225, Dự hương 8, Q5, … Qua kiểm tra đánh giá cho thấy, những diện tích trổ trước 20/4, nhìn chung có mức độ thoái hóa cao hơn các diện tích trổ sau 20/4/2025.

Với tình trạng lép xanh, không kết hạt cao xuất hiện nhiều trên diện tích lúa trổ trước ngày 15/4/2025, đặc biệt trên những diện tích trổ sớm trước 10/4/2025. Những diện tích lúa trổ từ sau 15 - 20/4/2025 thì tỷ lệ lép xanh, không kết hạt ít hơn so với những diện tích lúa trổ trước 15/4/2025. 

Những diện tích trổ sau 20/4 cơ bản lúa trỗ thoát nhanh, tỷ lệ hạt lép thấp, ít bị ảnh hưởng năng suất. Tổng diện tích lúa có tỷ lệ lép cao, là khoảng 2.736,28ha. Theo đó, huyện Diễn Châu có 1.925,79ha, Thái Hòa 305ha, Anh Sơn 193ha, Yên Thành 150ha, Nghi Lộc 6ha, Đô Lương 156,49ha.

Kết quả tổng hợp từ các địa phương cũng cho thấy,  vụ Xuân 2025 có 38 giống lúa (19 giống lúa lai, 19 giống lúa thuần) có một số diện tích, vùng bị bị ảnh hưởng dẫn đến thoái hóa đầu bông nhiều, tỷ lệ hạt lép cao hoặc không kết hạt. Trong hàng chục giống lúa nói trên, thì có 14 giống lúa ngoài cơ cấu của Đề án tổ chức sản xuất trồng trọt vụ Xuân 2025 gồm: LC 25, Syn 12, Syn 18, C. ưu đa hệ 1, D. ưu 168, Khang dân 18, Nếp A Sào, CS 04, Q5, Xuân ưu, Thái Hà, Ngọc Nương 9, KOJI, DT 82. Các giống ngoài cơ cấu giống chưa được công nhận lưu hành tại Nghệ An gồm: D. ưu 168, Thái Hà, Xuân ưu, Ngọc Nương 9.

Ngoài nguyên nhân kể trên thì, thời tiết diễn biến thất thường, đặc biệt là trong thời gian lúa làm đòng và trổ bông cũng đã ảnh hưởng đến tỷ lệ lép hạt, giảm năng suất. Chưa kể, nhiều vùng, bà con nông dân có tập quán sản xuất sớm so với lịch thời vụ, nhiều vùng chưa tuân thủ cơ cấu giống của tỉnh, đưa các giống chưa được theo dõi, đánh giá kỹ tính thích ứng vào sản xuất…,  là những nguyên nhân góp phần dẫn đến tình trạng lúa trổ không thoát, thoái hóa đầu bông, tỷ lệ lép, không kết hạt.

 Liên quan đến tình trạng này, lãnh đạo Sở Nông nghiệp và Môi trường Nghệ An cho biết, sẽ sớm tổ chức hội thảo chuyên đề với sự tham gia của các chuyên gia trong ngành, các nhà khoa học nhằm phân tích, đánh giá toàn diện tình trạng trên. "Kết luận từ hội thảo sẽ là cơ sở để ngành nông nghiệp Nghệ An đưa ra những khuyến cáo, giải pháp kỹ thuật phù hợp nhằm hướng đến những kết quả tích cực cho các vụ sản xuất tiếp theo", vị lãnh đạo Sở Nông nghiệp và Môi trường Nghệ An thông tin.