Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Phụ nữ Tây Nguyên và sự trao truyền, gìn giữ văn hóa

PV - 11:35, 18/10/2021

Từ thuở xa xưa, văn hóa nghệ thuật dân gian đã hiện diện và gắn bó sâu sắc với đời sống cư dân địa phương vùng Tây Nguyên, gần gũi như tiếng đàn đá, đàn t’rưng nước đuổi thú rừng phá lúa trên rẫy; thân quen như âm thanh của chim hót, suối reo, tiếng rừng xạc xào mùa gió…

Bà H’Yam Bkrông (thứ hai từ phải sang) trao đổi với các thành viên của HTX Dệt thổ cẩm Tơng Bông ở buôn Tơng Jú, xã Ea Kao (TP. Buôn Ma Thuột) về cách dệt truyền thống
Bà H’Yam Bkrông (thứ hai từ phải sang) trao đổi với các thành viên của HTX Dệt thổ cẩm Tơng Bông ở buôn Tơng Jú, xã Ea Kao (TP. Buôn Ma Thuột) về cách dệt truyền thống

Nhiều hơn cả, dày đặc hơn cả là Không gian văn hóa ching chêng song hành theo mùa màng của cây lúa, cây ngô; theo suốt vòng đời, từ lúc bà mụ mới làm lễ thổi tai, cho đến khi nằm xuống nhắm mắt xuôi tay về “bến nước ông bà”.

Ở đó, không chỉ có nhịp điệu ching chêng giao lưu, mời gọi các vị thần linh, báo tin vui buồn với bè bạn, người thân; mà còn có cả điệu suang uyển chuyển xoay quanh cột nêu, câu Klei khan, Hri, Hơ amon bên lửa hồng đêm mùa mưa gió lạnh, tiếng kni, gong thủ thỉ lời yêu, câu hát airei, tăm pớt đối đáp lẫn sóng sánh rượu cần mặt ché...

Trải dài theo thời gian, những âm thanh bổng trầm, nhịp điệu chậm rãi linh thiêng hay náo nức, các vũ khúc uyển chuyển thân hình, mềm mại đôi tay ấy, được con người vun đắp, tạo nên truyền thống.

Góp phần gìn giữ và bảo tồn không gian văn hóa cổ truyền độc đáo của mỗi tộc người không chỉ là các nghệ nhân như cây cổ thụ giữa đại ngàn, mà còn cả những người bà, người mẹ, người chị Tây Nguyên.

Luật tục Ê Đê có hẳn một điều khoản rất dài về việc người chị gái lớn trong nhà - đại diện cho mẹ - phải có trách nhiệm gìn giữ của cải: “Từ chiếc gùi có nắp, đến cái túi, cái bát vỏ bầu, go dệt vải, que dệt hoa văn, sa kéo sợi..., người chị cả là người phải chăm nom gìn giữ. Nồi đồng để đựng nước chôn trong rừng, ché Tuk, ché ebah để ủ rượu, vòng đeo tay, áo đen áo đỏ, ching knah... Chị cả phải là người giữ gìn, trông coi và trao lại”.

Đêm đêm dưới những mái nhà sàn, rì rầm đâu đó tiếng bà hay mẹ kể câu chuyện về những lão nhà giàu keo kiệt thua trí thông minh của chàng nô lệ nghèo, hoặc truyền thuyết về các dòng sông, ngọn núi gắn với những câu chuyện tình gái trai thủy chung như nàng H’Linh với chàng Y Rít, nàng Bian và chàng Lang; hay chuyện con thỏ và chim Mlinh thông minh xử kiện, con voi kềnh càng thua con kiến bé nhỏ…

Trước ngày lễ hội của buôn/bon/ kon plei, các mẹ tụ họp đám con gái truyền dạy những vũ điệu suang khi bước đi trang trọng dâng hiến thần linh, lúc yểu điệu khoe thân hình dẻo mềm như ngọn lau, cành lá. Câu hát ru, nỗi niềm tự sự hay đối đáp, giao duyên, từ đời bà thấm sang đời mẹ, truyền qua đời con, với biết bao lề thói, điều hay lẽ phải, gửi trọn trong lời hát, câu nói vần. Vòng suang những ngày hội làng Ba Na, Gia Rai hay Xơ Đăng, đều do các mẹ truyền lại cho con, cháu gái.

Thuở nào đã xa, sáng sáng bên khung gỗ dưới bóng mát cây cổ thụ, bé giúp mẹ luồn những cây lát (cói) xanh, để mai sau tự mình dệt thành những chiếc chiếu dày dặn êm giấc ngủ đêm nhà sàn hay trân trọng mời khách khoanh chân ngồi bên bếp lửa. Với gùi đất sét lấy về từ chân núi, bà dạy cháu xoay vòng tròn nặn thành hình cái nồi gốm nhuộm vải, lấy bùn xoa cho đen bóng trái bầu lớn hong xôi.

Chiều chiều dưới gầm sàn hay bên khung cửa sổ, mẹ thay bà dạy cô gái bắt từng đường chỉ, cài từng mẫu hoa văn làm nên tấm mền, áo váy hay chiếc khố dài quấn chéo qua vai… Mọi vật dụng thiết yếu của cuộc sống tự cung tự cấp giữa rừng, đều từ bàn tay bà sang mẹ, đến con gái, là minh chứng cho sự khéo léo, giỏi giang của những người con gái “da nâu mắt sáng” trong mỗi dòng họ…

Đội chiêng nữ buôn Ko Tam, xã Ea Tu, TP. Buôn Ma Thuột
Đội chiêng nữ buôn Ko Tam, xã Ea Tu, TP. Buôn Ma Thuột

Rồi khi gái trai thương nhau, bà và mẹ là người chuẩn bị lễ vật mang sang nhà trai, ghè rượu mở tấm lá chuối bịt miệng, tỏa hương thơm, bầy heo gà béo mập, gùi lúa vàng hạt chắc mẩy hay tấm thổ cẩm đẹp màu sắc hoa văn, thậm chí cả lá thuốc, lá trầu… đều từ bàn tay chằng chịt vết chai nhưng vẫn dịu mềm của mẹ làm ra. Những món ăn truyền thống bằng ngọn lá, đọt măng trên rừng, hay trái cà, trái ớt, đu đủ… trong rẫy làm vui miệng khách cũng từ bàn tay bà, tay mẹ làm ra.

Bí quyết khiến món ăn thơm ngon, ghè rượu cần cho đàn ông ngọt đắng, cho phụ nữ ngọt chua… là từ nắm men bà truyền, mẹ dạy tỷ mỉ bày cho con gái kiếm từng chiếc lá, củ cây, giã từng hạt gạo làm nên. Con rể về ở nhà vợ, bé sinh ra mang họ mẹ để nhớ rằng mẹ mới chính là người trao cho con hình hài, dạy con những bài học làm người đầu tiên… Những điều tưởng như nho nhỏ thôi, nhưng đó là phong tục, tập quán, lối ứng xử của mỗi tộc người.

Tổ chức UNESCO ghi danh “Không gian Văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên” là “Kiệt tác truyền khẩu - Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại”. Trong không gian huyền ảo ấy, không chỉ có nhà sàn, nhà rông, bến nước, âm thanh gong chinh, mà còn có cả những thứ mà giới khoa học chia ra thành văn hóa vật chất và văn hóa tinh thần. Trong số ấy, dẫu chẳng nhiều chị em được gọi là nghệ nhân, nhưng mỗi người phụ nữ Tây Nguyên đều nắm giữ và truyền lại cho đời sau nhiều không kém đàn ông - những truyền thống của văn hóa tộc người./.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Bảo tồn, phát huy di sản văn hóa các DTTS thông qua lễ hội ở Gia Lai: Phục dựng nhiều nghi lễ truyền thống gắn với phát triển du lịch (Bài 3)

Bảo tồn, phát huy di sản văn hóa các DTTS thông qua lễ hội ở Gia Lai: Phục dựng nhiều nghi lễ truyền thống gắn với phát triển du lịch (Bài 3)

Thực hiện Dự án 6 "Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các DTTS gắn với phát triển du lịch" Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Gia Lai đã tổ chức các hoạt động văn hóa, trong đó có phục dựng, tái hiện các nghi lễ truyền thống của đồng bào các DTTS, qua đó, tạo động lực để đồng bào DTTS giữ gìn văn hóa truyền thống đặc sắc gắn với phát triển du lịch, góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của Nhân dân.
Tin nổi bật trang chủ
Quảng Ngãi: Phân bổ vốn Chương trình mục tiêu quốc gia 1719 năm 2024

Quảng Ngãi: Phân bổ vốn Chương trình mục tiêu quốc gia 1719 năm 2024

UBND tỉnh Quảng Ngãi vừa gửi Tờ trình số 194/TTr-UBND đến HĐND tỉnh về việc đề nghị ban hành Nghị quyết giao kế hoạch vốn đầu tư công năm 2024 nguồn ngân sách Nhà nước thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi (Chương trình MTQG 1719) tỉnh Quảng Ngãi giai đoạn 2021 – 2030, giai đoạn I: Từ năm 2021 đến năm 2025.
Lan tỏa giá trị văn hóa của doanh nghiệp Việt Nam tại Lào

Lan tỏa giá trị văn hóa của doanh nghiệp Việt Nam tại Lào

Thời sự - PV - 9 giờ trước
Trong khuôn khổ chuyến công tác dự Hội nghị cấp cao Chủ tịch Quốc hội 3 nước Campuchia, Lào và Việt Nam (CLV), thăm và làm việc tại Lào, sáng 7/12, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ và đoàn đại biểu cấp cao Quốc hội Việt Nam đến thăm và làm việc tại Công ty Star Telecom.
Thủ tướng chủ trì hội nghị tháo gỡ khó khăn về tăng trưởng tín dụng

Thủ tướng chủ trì hội nghị tháo gỡ khó khăn về tăng trưởng tín dụng

Thời sự - PV - 10 giờ trước
Sáng 7/12, tại Trụ sở Chính phủ, Thủ tướng Phạm Minh Chính chủ trì Hội nghị bàn giải pháp tháo gỡ khó khăn về tăng trưởng tín dụng cho sản xuất kinh doanh, thúc đẩy tăng trưởng và ổn định kinh tế vĩ mô.
Bước tiến mới của lĩnh vực công tác dân tộc: Đột phá về tư duy làm chính sách (Bài 3)

Bước tiến mới của lĩnh vực công tác dân tộc: Đột phá về tư duy làm chính sách (Bài 3)

Đề án Tổng thể phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021 – 2030 với những đột phá về tư duy làm chính sách, đã được Quốc hội khóa XIV thông qua tại Nghị quyết số 88/2019/QH14 ngày 18/11/2019, vừa đúng 1 năm sau khi có Nghị quyết số 74/2018/QH14 ngày 20/11/2018. Điều này cho thấy, sự thống nhất và tinh thần trách nhiệm cao của cả hệ thống chính trị trong thực hiện mục tiêu phát triển nhanh, bền vững vùng đồng bào DTTS và miền núi.
Kbang (Gia Lai): Quan tâm, phát huy vai trò Người có uy tín

Kbang (Gia Lai): Quan tâm, phát huy vai trò Người có uy tín

Người có uy tín với cộng đồng - Bích Phương - 11 giờ trước
Huyện Kbang, tỉnh Gia Lai hiện có 76 Người có uy tín trong đồng bào DTTS; thành phần chủ yếu là già làng, trưởng, phó thôn, cán bộ hưu trí, trưởng dòng họ...
Tin trong ngày - 6/12/2023

Tin trong ngày - 6/12/2023

Bản tin trong ngày của Báo Dân tộc và Phát triển, ngày 6/12, có những thông tin đáng chú ý sau: Việt Nam lần thứ 4 được vinh danh là Điểm đến Di sản hàng đầu thế giới. Ngô không ra hạt, nông dân Sơn La mất mùa. Thầy giáo trẻ truyền lửa bảo tồn giá trị văn hóa dân tộc Thái. Cùng các tin tức thời sự khác trong vùng đồng bào DTTS và miền núi.
Điện Biên: Phát huy vai trò của Người có uy tín

Điện Biên: Phát huy vai trò của Người có uy tín

Người có uy tín với cộng đồng - Bích Phương - 11 giờ trước
Toàn tỉnh Điện Biên hiện có 1.557 Người có uy tín trong đồng bào DTTS. Những năm qua, Người có uy tín đã gương mẫu, đi đầu trong vận động Nhân dân hăng hái tham gia xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, xây dựng đời sống văn hóa mới ở khu dân cư; tham gia giữ gìn vệ sinh, bảo vệ môi trường; tích cực tuyên truyền, giáo dục đối tượng vi phạm pháp luật tại cộng đồng...
Phú Yên: Cây mắc ca mở lối thoát nghèo cho người dân miền núi

Phú Yên: Cây mắc ca mở lối thoát nghèo cho người dân miền núi

Những năm gần đây, tại các huyện miền núi tỉnh Phú Yên đã chú trọng phát triển cây mắc ca, nhiều người dân đã mạnh dạn chuyển đổi cây trồng kém hiệu quả sang trồng mắc ca, bước đầu mang lại hiệu quả kinh tế cao. Thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế -xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi, tỉnh Phú Yên dành nguồn lực để hỗ trợ người dân chuyển đổi cây trồng, phát triển sản xuất. Vì thế, cây mắc ca được kỳ vọng sẽ trở thành cây mở lối thoát nghèo bền vững cho người miền núi Phú Yên.
Nghệ An: Đẩy mạnh phòng chống suy dinh dưỡng trẻ em vùng DTTS

Nghệ An: Đẩy mạnh phòng chống suy dinh dưỡng trẻ em vùng DTTS

Nhờ nguồn kinh phí thực hiện Dự án 7 của Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021 – 2030 (Chương trình MTQG 1719) mà từ năm 2022 trở lại đây, công tác phòng chống suy dinh dưỡng trẻ em ở các huyện miền núi của tỉnh Nghệ An đã và đang đạt được những bước tiến mới.
Phát huy hiệu quả nguồn vốn ODA ở Hòa Bình: Quan tâm đầu tư những thôn, bản khó khăn nhất (Bài 1)

Phát huy hiệu quả nguồn vốn ODA ở Hòa Bình: Quan tâm đầu tư những thôn, bản khó khăn nhất (Bài 1)

Công tác Dân tộc - Văn Hoa - 11 giờ trước
Hoà Bình là 1/5 tỉnh được thụ hưởng nguồn vốn thực hiện Dự án “Hỗ trợ các xã đặc biệt khó khăn (ĐBKK) thuộc Chương trình 135” sử dụng vốn ODA viện trợ không hoàn lại của Chính phủ Ailen. Đây là nguồn lực quan trọng giúp tỉnh Hòa Bình xây dựng các công trình hạ tầng tại xã, thôn bản ĐBKK, góp phần nâng cao đời sống Nhân dân, thay đổi diện mạo vùng DTTS.
Thổ cẩm các dân tộc Tây Nguyên trước cơ hội mới : Người làm thổ cẩm không còn đơn độc (Bài 1)

Thổ cẩm các dân tộc Tây Nguyên trước cơ hội mới : Người làm thổ cẩm không còn đơn độc (Bài 1)

Bên cạnh không gian văn hóa cồng chiêng và hệ thống nghi lễ, lễ hội, thổ cẩm các dân tộc Tây Nguyên mang những nét riêng đặc sắc. Thổ cẩm không chỉ thể hiện nét đẹp văn hóa đặc trưng của từng dân tộc, mà còn là sợi dây gắn kết tình thân. Cùng với sự trợ lực về chính sách của Nhà nước, việc triển khai phù hợp thực tế của địa phương và sự nỗ lực của nghệ nhân, thổ cẩm đang đứng trước những cơ hội mới, tiếp tục thể hiện vai trò quan trọng trong đời sống của đồng bào các dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên.