Khi cơ chế, chính sách đặc thù chưa được thực thi “đặc thù”: Cơ chế đặc thù chưa được vận hành thông thoáng (Bài 1)

Ban hành nhiều cơ chế, chính sách đặc thù

Trong giai đoạn từ năm 2021-2023, triển khai thực hiện các Chương trình MTQG, trong đó có Chương trình MTQG 1719  đã bộc lộ nhiều khó khăn, vướng mắc, tốc độ giải ngân của Chương trình chậm.

Nắm bắt những khó khăn, vướng mắc từ cơ sở thông qua hoạt động giám sát giữa kỳ của Quốc hội; cũng như thông qua hoạt động thanh tra, kiểm tra của Chính phủ và theo dõi của các bộ, ngành, địa phương, tại Kỳ họp ngày 18/01/2024, Quốc hội khóa XV đã thông qua Nghị quyết về một số cơ chế, chính sách đặc thù thực hiện các Chương trình mục tiêu quốc gia.

Theo đó, Quốc hội quyết nghị 8 cơ chế, chính sách đặc thù trong thực hiện các Chương trình mục tiêu quốc gia gồm: Về phân bổ, giao dự toán chi thường xuyên ngân sách Trung ương hằng năm; Về điều chỉnh dự toán ngân sách nhà nước, điều chỉnh kế hoạch đầu tư vốn ngân sách nhà nước hằng năm; Về ban hành quy định trình tự, thủ tục, tiêu chí, mẫu hồ sơ lựa chọn dự án phát triển sản xuất; Về sử dụng ngân sách nhà nước trong trường hợp giao chủ dự án tự thực hiện việc mua sắm hàng hóa, dịch vụ để thực hiện dự án phát triển sản xuất; Về quản lý, sử dụng tài sản hình thành trong dự án hỗ trợ phát triển sản xuất; Về ủy thác vốn của ngân sách địa phương qua hệ thống Ngân hàng Chính sách xã hội; Về cơ chế thí điểm phân cấp cho cấp huyện trong quản lý, tổ chức thực hiện các Chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2024 - 2025; Về giao kế hoạch đầu tư công trung hạn, đầu tư vốn hằng năm đối với dự án đầu tư xây dựng có quy mô nhỏ, kỹ thuật không phức tạp.  

Với những cơ chế đặc thù này được Đại biểu Quốc hội, nhiều cán bộ địa phương và cử tri tin tưởng sẽ tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, góp phần quan trọng đẩy nhanh tiến độ thực hiện các Chương trình.

Theo ông Nguyễn Quốc Luận, Phó trưởng Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Yên Bái nhìn nhận, việc Hội đồng Nhân dân cấp huyện được quyết định điều chỉnh phương án phân bổ vốn đầu tư công, kinh phí thường xuyên giữa các Chương trình MTQG… sẽ tạo sự linh hoạt, chủ động cho các địa phương trong cân đối, sử dụng nguồn lực phục vụ các nhiệm vụ phát triển kinh tế-xã hội.

Nhiều địa phương lúng túng trong áp dụng cơ chế, chính sách đặc thù

Theo báo cáo của Ủy ban Dân tộc trong 6 tháng đầu năm 2024, triển khai Nghị quyết số 111/2024/QH15 ngày 18/01/2024 của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đặc thù thực hiện các Chương trình MTQG, mới có 08 tỉnh là Đắk Nông, Hà Giang, Lào Cai, Bắc Kạn, Tuyên Quang, Lạng Sơn, Trà Vinh, Yên Bái đã ban hành Nghị quyết lựa chọn 21 huyện thí điểm phân cấp trong quản lý, tổ chức thực hiện các Chương trình MTQG giai đoạn 2024-2025; 08 tỉnh đã bố trí ngân sách địa phương ủy thác qua chi nhánh Ngân hàng Chính sách xã hội tại địa phương để cho vay các đối tượng chính sách.

Cả nước có 23 địa phương đã ban hành các văn bản điều hành về phân bổ, giao dự toán chi thường xuyên ngân sách nhà nước hằng năm, điều chỉnh dự toán ngân sách nhà nước, điều chỉnh kế hoạch đầu tư vốn ngân sách nhà nước hằng năm, lập thủ tục chuyển nguồn kế hoạch vốn các năm trước sang năm 2024; trình cấp có thẩm quyền quyết định điều chỉnh dự toán ngân sách nhà nước để tổ chức thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia; ban hành quy định trình tự, thủ tục, tiêu chí, mẫu hồ sơ lựa chọn dự án phát triển sản xuất và các nội dung khác tại Nghị quyết số 111/2024/QH15.

Tuy nhiên trong quá trình triển khai thực hiện cơ chế, chính sách đặc thù quy định tại Nghị quyết số 111/2024/QH15 của Quốc hội, một số địa phương còn gặp lúng túng. Theo văn bản số 13825/BTC-ĐT ngày 14/12/2023, Bộ Tài chính đề nghị địa phương, các bộ, cơ quan Trung ương thực hiện “đối với kế hoạch vốn ngân sách Trung ương các Chương trình mục tiêu quốc gia năm 2022 thực hiện kéo dài thời gian thực hiện sang năm 2023. Đề nghị, chỉ thực hiện kéo dài thời gian thực hiện và giải ngân vốn đối với các dự án được phân bổ kế hoạch vốn theo đúng quy định của pháp luật về đầu tư công và ngân sách nhà nước; không được phép điều chỉnh kế hoạch vốn, dự toán kể từ ngày 15/11/2022 đối với kế hoạch vốn năm 2022”.

Theo ông Võ Phiên, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ngãi, Nghị quyết số 111/2024/QH15 không quy định việc điều chỉnh kế hoạch trung hạn thực hiện các Chương trình MTQG giai đoạn 2021-2025; vì vậy khi điều chỉnh kế hoạch vốn hằng năm từ dự án thành phần không còn đối tượng hỗ trợ; hoặc không đủ điều kiện để giải ngân theo quy định hoặc có tỷ lệ giải ngân thấp để bổ sung thực hiện cho các dự án thành phần khác trong cùng Chương trình MTQG, sẽ vượt tổng mức đầu tư trung hạn đã được phê duyệt nên không thể điều chỉnh được.

Theo báo cáo của Bộ Tài chính, tiến độ giải ngân vốn đầu tư các Chương trình MTQG  ước thực hiện 6 tháng đầu năm đang có nhiều chuyển biến tích cực. Lũy kế giải ngân vốn Chương trình MTQG đến hết tháng 5/2024 là 6.893,9 tỷ đồng, đạt 25,33% kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao. Trong đó, Chương trình MTQG 1719 là 3.428 tỷ đồng, đạt 25%.

Tuy nhiên, còn 6 địa phương cho đến hết tháng 5 vừa qua, đạt tỷ lệ giải ngân các Chương trình MTQG trong đó có Chương trình MTQG 1719 dưới 10% đó là: Cà Mau (0%), Bình Phước (2%), Hòa Bình (3%), Nam Định (5%), Hà Tĩnh (7%), Phú Yên (9%). 12 địa phương chưa phân bổ hết kế hoạch vốn được Thủ tướng Chính phủ giao gồm: Phú Thọ, Bắc Giang, Lai Châu, Thái Bình, Quảng Nam, Bình Thuận, Đắk Lắk, Đắk Nông, Gia Lai, Lâm Đồng, Bình Phước, Sóc Trăng.

Trên thực tế, nhiều cơ chế, chính sách đặc thù đã được ban hành để tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc thực hiện Chương trình MTQG 1719. Đáng chú ý là cơ chế mỗi tỉnh sẽ chọn 2 huyện để thí điểm phân cấp, với nội dung phân cấp khá triệt để khi chuyển thẩm quyền của Hội đồng Nhân dân cấp tỉnh cho Hội đồng Nhân dân cấp huyện thực hiện.

Đây là cơ chế "rất thoáng," các địa phương được quyền chủ động làm, giúp rút ngắn nhiều khâu, quy trình thủ tục và thời gian. Tuy nhiên, sau khi Nghị quyết được ban hành thì các địa phương lại lúng túng khi thực hiện.

Mặt khác, khi áp dụng các quy định của Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 mới có hiệu lực năm 2024, khiến các địa phương còn lúng túng. Các gói mua sắm vật tư, nguyên vật liệu phải thực hiện đấu thầu trên hệ thống đấu thầu quốc gia nên mất nhiều thời gian hơn, trong khi giá nguyên vật liệu xây dựng biến động nhiều nên các dự án phải thực hiện điều chỉnh dự toán, làm ảnh hưởng đến tiến độ thi công xây dựng công trình và đến tiến độ giải ngân vốn. Đó cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến chậm tiến độ giải ngân triển khai thực hiện các dự án của Chương trình.