Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Phóng sự

Huyền thoại những người “nuôi lửa”

Tiêu Dao - 14:52, 26/06/2022

Mười mấy đời truyền lại, “Vua Lửa” là người kết nối của lũ làng và thần, người có sự tôn kính bậc nhất của cộng đồng. Trên vương quốc của “Vua Lửa” bây giờ, dù không còn nhiều huyễn hoặc, nhưng “Vua Lửa” vẫn là niềm tin bất diệt của người Jrai.

Người thế thân của “Vua Lửa”, già Rơ Lan Hieo thực hiện nghi lễ cầu mưa đầu tháng 5/2022
Người thế thân của “Vua Lửa”, già Rơ Lan Hieo thực hiện nghi lễ cầu mưa đầu tháng 5/2022

Plei Ơi theo tiếng Jrai có nghĩa là “Làng Ông”. Đó là ngôi làng nhỏ bé thanh bình, vẫn mang đậm dáng dấp Tây Nguyên dù bao biến thiên của lịch sử. Ngôi làng nằm trên một thung lũng bằng phẳng, phía Bắc là đèo Chư Sê với rừng khộp cỗi cằn khoe thân già nua xen trong những dãy đá trọc đầu lô nhô trăm hình vạn trạng, phía Nam là cánh đồng Ayun Hạ (huyện Phú Thiện, Gia Lai) ngút ngát hàng ngàn ha. Đó là vùng đất đắc địa, đẹp hiếm có. Đất ấy còn thêm sức hấp dẫn bởi núi Tao Yang, huyền tích “Vua Lửa” và kiếm thần ngự trị.

Già Rơ Lan Hieo, phụ tá “Vua Lửa” thứ 14 đưa hai tay lên trời, tiếng hú gọi vang cả ngọn đồi thấp nơi ông đang làm lễ cầu mưa cho dân làng. Từng tràng tiếng Jrai bật ra tự trong tâm khảm, đã ăn sâu vào trong trí nhớ của ông khi hàng chục lần theo Yang Pơtao Apui (Vua Lửa) đời thứ 14 làm lễ. Những động tác múa chân và tay linh hoạt, cùng từng câu Jrai vang lên trong gió và nắng cao nguyên.

Già Rơ Lan Hieo đã gần 70 tuổi, tóc bạc trắng như cước, thân hình nhỏ và màu da nâu như con người xứ Thượng nghìn đời qua. Già không được trao truyền, nhưng năm 1999, khi “Vua Lửa” đời thứ 14 Siu Luynh qua đời và do không có người trong “hoàng tộc” mang họ Siu để kế vị nên “ngai vàng” để ngỏ từ đó cho đến nay. Và từ đó đến nay, tất cả mọi lễ tục, những nghi thức của “Vua Lửa” Già Rơ Lan Hieo đều nắm rõ, và mặc nhiên, tất cả người Jrai ở vùng thung lũng Ayun này đều coi già là “Vua Lửa” đời thứ 15, dù không có tước phong.

Cả vùng Ayun xưa, bây giờ chia thành nhiều huyện thị như Phú Thiện, thị xã AyunPa, huyện Krông Pa, huyện IaPa và một phần của huyện KonChro của tỉnh Gia Lai. Đây vốn là “vương quốc” của Yang Pơtao Apui. Vào khoảng cuối tháng 4 tháng 5, mùa khô Tây Nguyên bước vào giai đoạn khốc liệt nhất. Và “Vua Lửa”, theo nhiều tài liệu khảo cứu thì là người nắm giữ được kỹ nghệ rèn kim loại bằng lửa, để tạo nên nông cụ giúp việc sản xuất nông nghiệp để nuôi sống người Jrai, hay chế tạo vũ khí để bảo vệ buôn làng. Chính vì thế, “Vua Lửa” được xưng tôn.

Nơi cư ngụ của nhiều đời “Vua Lửa” là làng Plei Ơi (thuộc xã Ayun Hạ, huyện Phú Thiện, Gia Lai). Sử thi kể rằng, “Vua Lửa” đầu tiên bắt đầu từ hai anh em tên là T’dia và T’diêng rèn gươm báu trên một hòn đá nằm ngay miệng núi lửa Hàm Rồng (cách Plei Ơi khoảng hơn 50 cây số về phía Bắc). Khi rèn xong, thanh gươm bằng đồng cứ đỏ rực, nhúng vào ghè thì ghè cạn; nhúng xuống suối, suối khô; nhúng xuống sông, sông hết nước... Có được thanh gươm thần, người Jrai cho rằng người sở hữu nó ắt có khả năng nói chuyện được với thần linh, để chuyển tải ý nguyện của con người đến với đấng siêu nhiên. Vào những ngày khô hạn, Yang Pơtao Apui thường mang gươm báu đi khắp vùng để cúng cầu mưa cho người Jrai, mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.

Hình ảnh con người và kiến trúc của buôn làng Jrai trong thập niên 1960.  (Ảnh: Dương An – Lịch sử và con người xứ Thượng)
Hình ảnh con người và kiến trúc của buôn làng Jrai trong thập niên 1960.  (Ảnh: Dương An – Lịch sử và con người xứ Thượng)

Ngày 24/3/1993, Bộ Văn hóa-Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) đã ký Quyết định số 281/QĐ-BT công nhận Plei Ơi là Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia và lễ hội Cúng cầu mưa của Yang Pơtao Apui được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia vào năm 2015. Giờ đây, lễ hội Cúng cầu mưa đã trở thành nét văn hóa truyền thống của người Jrai. Hoạt động này được đặc biệt quan tâm nhằm bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống dân tộc.

Đồng bào các dân tộc Tây Nguyên tin rằng, nhờ có sức mạnh của Thần Gươm ẩn trong chiếc gươm thần mà Pơtao Apui có rất nhiều khả năng đặc biệt, trong đó quan trọng nhất là khả năng chuyển nắng hạn thành mưa. Già Rơ Lan Hieo, phụ tá “Vua Lửa” thứ 14 là người giữ gươm thần thuộc làu những bài Khan, những lời cúng cầu mưa. Trong câu chuyện của già vẫn nhắc về những lần đi cầu mưa giúp dân làng.

Theo đó, Lễ cầu mưa được thực hiện bên cửa hông phía mặt trời mọc trong nhà của Pơtao Apui. Lễ vật gồm: một ghè rượu, sáp mật ong, gạo, thịt... để mời thần Sông, thần Đá, thần Núi. Cuối cùng già Hieo cầu xin các thần linh mang mưa đến cho người dân trong vùng. Thỉnh thoảng già Hieo đi Kon Tum, đi An Khê, đi Phú Yên, Đắk Lắk cầu mưa cho bà con vùng khô hạn. Bình thường, già là một nông dân, chỉ khi có lễ hội hoặc khi được mời đi cầu mưa thì mới vận đồ truyền thống và chuẩn bị cho nghi lễ truyền thống. Và mặc nhiên, già cũng được coi là người nuôi lửa, người giữ lửa thay Yang…

Suốt hơn 5 thế kỷ qua, 14 đời “Vua Lửa” nối ngôi nhau “trị vì” ở làng Plei Ơi. “Vua Lửa” cuối cùng là Siu Luynh và khi ông này chết (năm 1999), “ngôi vương” bỏ trống từ đó cho đến nay. Và bây giờ, Khu di tích lịch sử - văn hóa Plei Ơi rộng một ha nằm bên Quốc lộ 25, dưới chân đập Ayun Hạ, xã Ayun Hạ, huyện Phú Thiện. Plei Ơi đã là Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia và nghi lễ cúng cầu mưa của “Yang Pơtao Apui” - một nghi lễ truyền thống của đồng bào Jrai đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.

Những câu chuyện về các Pơtao Apui được truyền khẩu từ đời này sang đời khác nửa như thực, nửa như mơ. Tuy nhiên, có một hoạt động rất chân thực được 14 đời “Vua Lửa” thực hiện một cách thường xuyên và giờ đây đã trở thành nét văn hóa truyền thống của người Jrai đó là lễ hội cúng cầu mưa. Hoạt động này được đặc biệt quan tâm nhằm bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống dân tộc.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Tin nổi bật trang chủ
Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Không chỉ chuyển tải chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Báo Dân tộc và Phát triển còn cập nhật những thông tin về các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, bảo vệ môi trường…. Với nội dung đa dạng, phong phú, Báo Dân tộc và Phát triển đã trở thành người bạn đồng hành của đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín, chức sắc, chức việc nắm bắt thông tin kịp thời, hiệu quả và chính xác để phát huy tốt vai trò là “cánh tay nối dài” ở cơ sở trong tuyên truyền chính sách dân tộc, tôn giáo.
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Sắc màu 54 - An Yên - 18:01, 20/06/2025
Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Gương sáng - Nguyễn Văn Chiến - 18:00, 20/06/2025
Ông Ksor Ní (tên thường gọi là Ama H’Nhan) là một trong những trí thức đầu tiên người Gia Rai đi theo cách mạng. Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách, trong đó có cương vị Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của tỉnh Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất. Ông cũng là thân sinh của ông Ksor Phước, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Tin tức - Thuỳ Như - 17:58, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Cao Bằng, Tỉnh uỷ Cao Bằng đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025); trao Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam” của Hội Nhà báo Việt Nam; tặng Bằng khen cho các tập thể, cá nhân có nhiều thành tích trong công tác thông tin, tuyên truyền trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Tin tức - Thiên An - 17:35, 20/06/2025
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình có địa chỉ tại Lô Đ7, KCN Khánh Phú, xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình - SĐT: 02293 762 825
Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Tin tức - Tào Đạt - 16:49, 20/06/2025
Ngày 20/6, Thành ủy, HĐND, UBND TP. Cần Thơ tổ chức họp mặt Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025); tổng kết Giải Báo chí Phan Ngọc Hiển TP. Cần Thơ lần thứ 19 (2024 - 2025) và Tôn vinh các nhà báo tiêu biểu.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Chính sách Dân tộc - Duy Chí - 16:26, 20/06/2025
Các gia đình là những điển hình về sự năng động trong lao động sản xuất, xây dựng gia đình hạnh phúc, kinh tế ổn định, lại tích cực tham gia các phòng trào văn hóa xã hội, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo đảm an ninh chính trị địa phương; cũng như nhiều gia đình có con em là học sinh, sinh viên xuất sắc; tham gia bộ máy chính quyền địa phương, có người trở thành lãnh đạo tổ chức chính trị…
Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Xã hội - Mỹ Dung - 16:11, 20/06/2025
Giữa núi rừng trùng điệp của Ba Chẽ, Bình Liêu,Tiên Yên... nơi những con dốc nối tiếp nhau như chẳng có điểm dừng vẫn có những bước chân đều đặn, bền bỉ của những “phóng viên vùng cao”. Không chỉ đưa tin, họ là những người kể chuyện bản làng bằng cả trái tim nhiệt huyết.
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Phóng sự - Quỳnh Trâm - 16:01, 20/06/2025
Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Trang địa phương - Ngọc Chí - 15:38, 20/06/2025
Tỉnh ủy Kon Tum vừa ban hành Nghị quyết số 30-NQ/TU về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, cán bộ nữ và cán bộ là người DTTS ở tỉnh Kon Tum giai đoạn 2025 - 2030 và tầm nhìn đến 2045.
Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Thời sự - Hoàng Quý - 15:27, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại buổi họp báo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Thứ trưởng Võ Văn Hưng đã công bố những kết quả quan trọng trong quá trình triển khai hai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giai đoạn 2021–2025: Chương trình xây dựng nông thôn mới và Chương trình giảm nghèo bền vững.