Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Gìn giữ lời nói vần của người Ê đê trong đời sống hiện đại

PV - 15:01, 09/11/2020

Nói vần là cách nói của người Êđê, được truyền miệng qua nhiều thế hệ, được xem là thể loại văn học dân gian. Mới đây, tỉnh Đắk Lắk đã lập hồ sơ đề nghị Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xem xét, đưa lời nói vần của dân tộc Ê đê vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia.

Nghệ nhân Y Wang H Wing (phải) và anh Y Dhin Niê ngồi kể sử thi.
Nghệ nhân Y Wang H Wing (phải) và anh Y Dhin Niê ngồi kể sử thi.

Những lúc rảnh rỗi sau buổi làm việc trên nương rẫy hay mỗi buổi tối sau giờ ăn cơm, cả gia đình chị H Nai Niê quây quần bên nhau. Lúc ấy, chị H Nai lại hát kể cho các con nghe những câu chuyện cổ tích hay đoạn sử thi theo lối nói vần. Chị H Nai chia sẻ, chị đã được học lời nói vần từ năm 2004 ở lớp kể sử thi được mở tại huyện Cư Mgar trong khoảng 3 tháng. Đây là lớp học do Viện nghiên cứu Văn hóa dân gian Việt Nam phối hợp với Phòng văn hóa huyện Cư Mgar tổ chức. Không biết chữ vì chưa từng đi học, nhưng vì yêu thích nên chị H Nai đã đăng ký học và tự tiếp thu bài học bằng cách nghe từng đoạn ghi âm, nhẩm theo và ghi nhớ trong đầu.

Chị H Nai Niê kể lại: "Như người khác biết chữ thì họ học theo chữ viết, còn tôi khi được phát cho máy ghi âm đã thu sẵn các bài nói vần thì tôi nghe từng đoạn và nhẩm hát theo. Đi đâu tôi cũng nhẩm hát từng đoạn ngắn để thuộc và biết cách hát. Tôi chỉ thuộc bằng cách ghi nhớ vào đầu vậy thôi chứ không biết chữ nên không ghi chép ra được. Lời nói vần, nhất là lời nói vần cổ thì tôi sẽ truyền dạy lại cho các con cháu và anh em họ hàng những ai thích học, muốn học và hát để con cháu mình nghe và biết".

Cũng là một học viên của lớp kể sử thi, anh Y Dhin Niê, ở buôn Triă, xã Ea Tul, huyện Cư Mgar có phần may mắn hơn vì được nghe kể sử thi, nghe khan từ khi còn nhỏ. Khi nghe có lớp kể sử thi được mở ở xã, anh Y Dhin liền đăng ký tham gia học. Anh quyết tâm học thuộc các bài sử thi được truyền dạy. Kết thúc lớp học anh còn đến nhà những nghệ nhân cao tuổi trong xã, nghe họ hát và nhẩm theo để thuộc các đoạn hay.

Đến nay anh Y Dhin có thể kể các sử thi như: Y Gung Y Dang, chàng Dam Yi. Anh cũng là một nghệ nhân trẻ được tham gia nhiều hoạt động giao lưu và trình diễn dân gian trong và ngoài tỉnh. Y Dhin Niê cho biết, anh rất muốn có thể tiếp tục lưu giữ và truyền lại những tích cổ của người Êđê và loại hình lời nói vần này cho các con cháu.

"Tôi được nghe về những bài dân ca theo lối nói vần của ông bà, những câu chuyện cổ tích thì tôi có những sự thích thú đặc biệt và mong muốn được lưu giữ lại. Như bản thân tôi thì chỉ được các bác nghệ nhân cao tuổi truyền dạy lại được một phần thôi, muốn học thêm nhiều nhưng không có ai truyền dạy nữa. Tôi cũng mong muốn lưu giữ lại những lời nói vần này để mai này con cháu cũng muốn học và gìn giữ như chúng tôi đang làm, để lưu giữ và truyền lại những câu chuyện cổ, cách nói vần của ông bà." - anh Y Dhin chia sẻ.

Lời nói vần, tiếng Ê đê gọi là “Klei duê”, theo đó, “Klei” có nghĩa là lời nói, “Duê” có nghĩa là nối kết. Klei duê là lời nói có sự nối kết với nhau bằng các âm tiết cùng vần hoặc bằng từ có các âm tiết tương đồng. Trước kia, lời nói vần xuất hiện khá phổ biến trong đời sống và sinh hoạt văn hóa của người Ê đê. Lời nói vần với những câu chữ ngắn dài được nối kết với nhau một cách hợp lý bằng vần điệu khá nhuần nhuyễn và sinh động, giúp cho người nghe có thể tiếp thu nhanh chóng và nhớ lâu.

Loại hình này có mặt trong tất cả thể loại văn học dân gian như: Truyện cổ tích (klei đưm), lời khấn thần (riu yang), câu đố (klei mđăo), khan, kứt, eirei. Lời nói vần không bắt buộc không gian diễn xướng, có thể sử dụng trong lúc nghỉ ngơi sau giờ làm nương rẫy, khi đi lấy nước, bên ché rượu cần khi anh em, bạn bè gặp gỡ tâm tình hay người già răn dạy con cháu. Người diễn xướng Klei duê tùy vào tâm trạng, câu chuyện, hoàn cảnh mà biến tấu, sáng tạo thành những vần, điệu để người nghe dễ hiểu, dễ nhớ.

Lời nói vần không bắt buộc về không gian diễn xướng, có thể sử dụng trong lúc nghỉ ngơi sau giờ làm nương rẫy, khi đi lấy nước, bên ché rượu cần khi anh em, bạn bè gặp gỡ tâm tình.
Lời nói vần không bắt buộc về không gian diễn xướng, có thể sử dụng trong lúc nghỉ ngơi sau giờ làm nương rẫy, khi đi lấy nước, bên ché rượu cần khi anh em, bạn bè gặp gỡ tâm tình.

Theo nghệ nhân Y Wang H Wing, ở buôn Triă, xã Ea Tul, huyện Cư Mgar, nội dung lời nói vần thường được dùng để diễn đạt một cách cô đọng và ngắn gọn những kinh nghiệm đã đúc kết được trong quá trình phát triển của người Ê đê. Đó có thể là kinh nghiệm về thiên nhiên, như việc xem thời tiết, cây cỏ, chim muông để biết thời vụ gieo trồng, gặt hái, đoán ngày tốt, ngày xấu. Cũng có thể là kinh nghiệm về xã hội và con người, như cách ứng xử trong gia đình và xã hội, phong tục, tập quán.

Nghệ nhân Y Wang Hwing kể, ông thường dùng lời nói vần để nhắc nhở, khuyên răn bà con trong buôn những điều hay, lẽ phải, sống phải biết nguồn gốc dòng tộc, bổn phận của mỗi người trong cộng đồng và trách nhiệm của cộng đồng đối với mỗi thành viên. Ông mượn hình ảnh tên các con suối, dòng sông để nói về sự đoàn kết và sức mạnh của cộng đồng, hay mượn những chiếc gùi, chiếc vòng, bông hoa nghệ để nói về tình yêu đôi lứa, gia đình.

"Mình phải biết kết hợp, kết nối, lựa chọn những đoạn hay nhưng phải ngắn gọn, dễ hiểu vì thế hệ trẻ bây giờ không phải ai cũng hiểu những lời văn vần cổ. Do đó phải kết hợp những luật tục mới theo pháp luật, nói về cuộc sống hôn nhân, hạnh phúc gia đình, phát triển kinh tế trở thành cốt lõi của lời hát, để câu nói, lời răn có vần điệu nhưng dễ hiểu và đúng theo pháp luật." - ông Y Wang Hwing cho biết thêm.

Theo thống kê của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Đắk Lắk, huyện Cư M’gar hiện có 318 nghệ nhân biết lời nói vần, dân ca, tập trung nhiều nhất lại xã Ea Tul. Thời gian qua, xã Ea Tul cũng rất tích cực giữ gìn, bảo tồn và phát huy loại hình văn hóa này trong cộng đồng. Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch Đắk Lắk đã chọn xã Ea Tul là nơi thực hiện việc sưu tầm, khảo sát thực tế và lập hồ sơ khoa học về lời nói vần, trình Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xem xét đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Điều này sẽ góp phần tạo điều kiện để Đắk Lắk đề ra những giải pháp cụ thể nhằm quản lý, bảo vệ và phát huy lời nói vần của dân tộc Ê đê ngày càng tốt hơn trong bối cảnh hội nhập văn hóa hiện nay.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Tin nổi bật trang chủ
Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Không chỉ chuyển tải chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Báo Dân tộc và Phát triển còn cập nhật những thông tin về các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, bảo vệ môi trường…. Với nội dung đa dạng, phong phú, Báo Dân tộc và Phát triển đã trở thành người bạn đồng hành của đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín, chức sắc, chức việc nắm bắt thông tin kịp thời, hiệu quả và chính xác để phát huy tốt vai trò là “cánh tay nối dài” ở cơ sở trong tuyên truyền chính sách dân tộc, tôn giáo.
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Sắc màu 54 - An Yên - 18:01, 20/06/2025
Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Gương sáng - Nguyễn Văn Chiến - 18:00, 20/06/2025
Ông Ksor Ní (tên thường gọi là Ama H’Nhan) là một trong những trí thức đầu tiên người Gia Rai đi theo cách mạng. Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách, trong đó có cương vị Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của tỉnh Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất. Ông cũng là thân sinh của ông Ksor Phước, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Tin tức - Thuỳ Như - 17:58, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Cao Bằng, Tỉnh uỷ Cao Bằng đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025); trao Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam” của Hội Nhà báo Việt Nam; tặng Bằng khen cho các tập thể, cá nhân có nhiều thành tích trong công tác thông tin, tuyên truyền trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Tin tức - Thiên An - 17:35, 20/06/2025
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình có địa chỉ tại Lô Đ7, KCN Khánh Phú, xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình - SĐT: 02293 762 825
Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Tin tức - Tào Đạt - 16:49, 20/06/2025
Ngày 20/6, Thành ủy, HĐND, UBND TP. Cần Thơ tổ chức họp mặt Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025); tổng kết Giải Báo chí Phan Ngọc Hiển TP. Cần Thơ lần thứ 19 (2024 - 2025) và Tôn vinh các nhà báo tiêu biểu.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Chính sách Dân tộc - Duy Chí - 16:26, 20/06/2025
Các gia đình là những điển hình về sự năng động trong lao động sản xuất, xây dựng gia đình hạnh phúc, kinh tế ổn định, lại tích cực tham gia các phòng trào văn hóa xã hội, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo đảm an ninh chính trị địa phương; cũng như nhiều gia đình có con em là học sinh, sinh viên xuất sắc; tham gia bộ máy chính quyền địa phương, có người trở thành lãnh đạo tổ chức chính trị…
Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Xã hội - Mỹ Dung - 16:11, 20/06/2025
Giữa núi rừng trùng điệp của Ba Chẽ, Bình Liêu,Tiên Yên... nơi những con dốc nối tiếp nhau như chẳng có điểm dừng vẫn có những bước chân đều đặn, bền bỉ của những “phóng viên vùng cao”. Không chỉ đưa tin, họ là những người kể chuyện bản làng bằng cả trái tim nhiệt huyết.
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Phóng sự - Quỳnh Trâm - 16:01, 20/06/2025
Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Trang địa phương - Ngọc Chí - 15:38, 20/06/2025
Tỉnh ủy Kon Tum vừa ban hành Nghị quyết số 30-NQ/TU về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, cán bộ nữ và cán bộ là người DTTS ở tỉnh Kon Tum giai đoạn 2025 - 2030 và tầm nhìn đến 2045.
Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Thời sự - Hoàng Quý - 15:27, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại buổi họp báo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Thứ trưởng Võ Văn Hưng đã công bố những kết quả quan trọng trong quá trình triển khai hai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giai đoạn 2021–2025: Chương trình xây dựng nông thôn mới và Chương trình giảm nghèo bền vững.