Gia Lai: Bảo tồn và phát huy văn hoá truyền thống từ chuyển đổi số

Lan tỏa văn hóa truyền thống trên nền tảng số

Những năm gần đây, phụ nữ DTTS Gia Rai ở huyện Phú Thiện đã biết tận dụng nguồn tài nguyên bản địa để khởi nghiệp thành công. Trong đó, mô hình làm men rượu cần truyền thống xã Ia Yeng là một ví dụ. 

Không chỉ góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống, tạo thêm điểm nhấn cho du lịch văn hóa, các thành viên tham gia mô hình đã nhận ra hướng phát triển kinh tế dựa trên các nền tảng mạng xã hội. Thông qua chiếc điện thoại thông minh, các chị đã ghi lại các quá trình làm men rượu cần. Từ những đoạn video ngắn, như lên rừng tìm vỏ cây jam, đến nguyên liệu trong vườn nhà như ớt, riềng, mía trắng, mướp đắng và đến nấu thành các ghè rượu cần thơm nồng đăng tải trên các nền tảng mạng xã hội như Facebook và TikTok... thu hút hàng trăm ngàn view. 

Chị Ksor H’Đen (làng Kte Nhỏ, xã Ia Yeng, huyện Phú Thiện) chia sẻ: “Khi xem các video thực hiện men rượu cần, mọi người bình luận rất tích cực. Đa số bày tỏ sự thích thú và đặt mua các sản phẩm để được thưởng thức. Tôi thấy hiệu quả ban đầu khá tốt, từ đó, nhóm chúng tôi có thêm động lực để làm ra những sản phẩm tốt hơn, hy vọng doanh thu sẽ khá hơn trong thời gian tới”. Hiện nay, tuỳ theo độ lớn nhỏ của ghè rượu mà có giá dao động từ 150 - 350 nghìn/ghè.

Chuyển đổi số đang diễn ra nhanh chóng trong các lĩnh vực sống xã hội. Việc ứng dụng chuyển đổi số trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa trên địa bàn tỉnh Gia Lai đã tạo ra hiệu quả tích cực trong cộng đồng.

Đơn cử như Đội cồng chiêng nữ Ba Na làng Kgiang (xã Kông Lơng Khơng, huyện Kbang) khi  trình diễn luôn có thành viên dùng điện thoại thông minh để ghi hình. Sau đó, cả đội cùng xem lại các tiết mục biểu diễn để rút kinh nghiệm, điều chỉnh đội hình, động tác và nhịp điệu.

Chị Đinh Thị Hăn, thành viên đội chiêng nữ làng Kgiang cho biết: “Nhờ cách làm này, các thành viên sửa lỗi rất nhanh, rút ngắn được thời gian tập luyện. Đồng thời khi các tiết mục cồng chiêng được ghi hình lưu lại cũng là nguồn tư liệu quý để truyền dạy và thế hệ trẻ như mình biết nhiều hơn những bài nhạc chiêng cổ”.

Không chỉ hoạt động trình diễn cồng chiêng, các nghi thức, nghi lễ, nghề thủ công truyền thống của người Ba Na, bà con cũng thường xuyên quay video bằng điện thoại và lan tỏa trên các trang mạng xã hội Zalo, Facebook.

Khi các giá trị văn hóa được số hóa trên các nền tảng mạng, việc tiếp cận và sáng tạo văn hóa trở nên thuận lợi hơn đối với người dân. Khi đó, văn hóa không chỉ phát huy giá trị là nền tảng tinh thần mà còn là tiềm lực vật chất trong phát triển kinh tế - xã hội.

Đẩy mạnh ứng dụng chuyển đổi số trong bảo tồn văn hóa

Thời gian qua, ngành Văn hóa tỉnh Gia Lai đã  đẩy mạnh chuyển đổi số trong một số hoạt động bảo tồn di sản. Tiêu biểu như đợt kiểm kê cồng chiêng toàn tỉnh cuối năm 2020 được thực hiện theo phương pháp khảo sát, điền dã dân tộc học, ghi chép kết hợp ứng dụng số hóa trong phỏng vấn, quay video, chụp ảnh để tổng hợp số liệu và đánh giá hiện trạng. Từ đó, kết quả đã phản ánh tương đối chính xác hiện trạng cồng chiêng trong cộng đồng. Việc số hóa dữ liệu của đợt kiểm kê cồng chiêng, là cơ sở để ngành Văn hóa tiếp tục phát huy việc bảo tồn và phát huy các giá trị của không gian văn hóa cồng chiêng trong thời gian tới.

Ông Đặng Quang Khanh, Phó Giám đốc Sở Thông tin và Truyền thông cho biết: Với quyết tâm đẩy mạnh chuyển đổi số trên cả 3 trụ cột (Chính quyền số, kinh tế số, xã hội số), cuối năm 2024, UBND tỉnh đã phê duyệt Đề án chuyển đổi số đến năm 2025. Đồng thời, tập trung ưu tiên chuyển đổi số trong các lĩnh vực: Y tế, giáo dục và đào tạo, du lịch, giao thông - vận tải và hạ tầng logistics, tài nguyên và môi trường, nông nghiệp và phát triển nông thôn, hệ thống thông tin cơ sở.

Đặc biệt, tháng 11/2024, Cục Di sản văn hóa (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Gia Lai tổ chức bồi dưỡng kỹ năng tự phát huy giá trị di sản văn hóa cho trên 30 nghệ nhân Gia Rai của huyện Ia Grai.

Trong đó, nổi bật là kỹ thuật photovoice - cộng đồng tự kể các câu chuyện văn hóa của dân tộc mình. Qua khảo sát thực tế, bà con DTTS sử dụng thiết bị smartphone có chức năng ghi âm, quay video chiếm trên 60%. Nhiều thành viên trong cộng đồng đưa các video clip lên Facebook, YouTube, TikTok… và tạo ra sức lan tỏa rất lớn. Chương trình tập huấn giúp nghệ nhân nắm kỹ năng xây dựng nội dung và quay video có mục đích rõ ràng, chất lượng, nội dung tốt hơn để đăng tải trên các nền tảng số. Từ đó, giới thiệu, quảng bá rộng rãi di sản văn hóa tiêu biểu của dân tộc. 

Bên cạnh đó, các nghệ nhân được hướng dẫn kỹ năng kết nối hình ảnh, âm thanh, lời giới thiệu về các tập quán, nghi lễ, diễn xướng truyền thống của cộng đồng để hình thành các câu chuyện kể về đời sống văn hóa từ góc nhìn của chính họ.

Ông Nông Quốc Thành, Phó Cục trưởng Cục Di sản văn hóa, cho biết: Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự bùng nổ của cuộc cách mạng 4.0, việc áp dụng phương pháp photovoice giúp cộng đồng tự giới thiệu, phát huy giá trị di sản gắn với phát triển du lịch có tính khả thi cao và phù hợp với xu thế thời đại.

"Đây là điểm mới mang lại cho cộng đồng trong hoạt động bảo tồn và phát huy di sản văn hóa mà họ là chủ thể sáng tạo và sở hữu, từ đó sáng tạo ra nguồn lực mới cho cộng đồng phát triển bền vững", ông Thành nhìn nhận.