Gia đình nghệ nhân Ba Na "giữ và truyền lửa" văn hóa truyền thống

Văn hoá truyền thống se duyên vợ chồng

Hơn 40 năm trước, đôi vợ chồng trẻ của làng Kgiang được bà con ngưỡng mộ, bởi hội đủ những tiêu chuẩn cơ bản theo truyền thống của người Ba Na: ông giỏi đan lát, bà biết dệt vải. Không dừng lại ở đó, họ thực hành di sản văn hóa cha ông đạt đến trình độ cao về kỹ thuật và nghệ thuật, đồng thời có nhiều đóng góp cho hoạt động bảo tồn, phát triển văn hóa dân tộc.

Người Ba Na vốn tài hoa, khéo tay nên đàn ông thường đan được các vật dụng phục vụ sinh hoạt, từ chiếc giỏ đựng cá đến cái nong, cái nia, rổ, rá, gùi đựng. Vốn yêu thích đan lát lại ham học hỏi, ông không chỉ đan những vật dụng thông thường mà học cách tạo hoa văn truyền thống, trang trí cho vật dụng thêm đẹp mắt, đậm đà tính dân tộc.

 Ông biết đan lát thành thạo rất sớm nên thời trẻ được nhiều cô gái trong làng để mắt tới. Đến nay, đã hơn 40 năm thực hành tri thức dân gian, ông không ngừng sáng tạo và đạt đến trình độ cao về kỹ thuật, nghệ thuật trong nghề. Những hoa văn được ông tạo nên từ mặt trái, mặt phải của sợi nan đan xen, mang vẻ đẹp thật trang nhã, hài hòa.

Nghệ nhân Đinh Bi chia sẻ, ông và vợ đến với nhau một phần cũng vì người này mến tài của người kia. Trong khi ông giỏi đan lát, thì bà rất giỏi nghề dệt vải. Kể về chuyện tình cách đây gần nửa thế kỷ, họ đều nhắc đến sợi dây kết nối 2 người, đó chính là tình yêu với nghề truyền thống. Vì lẽ đó, sống với nhau dưới một mái nhà, hàng ngày thực hành các tri thức dân gian, ông bà luôn gắn kết bền chặt. Thỉnh thoảng ngẫu hứng, ông đưa những sợi chỉ màu của bà vào chiếc gùi đan để tạo điểm nhấn.

Trao truyền văn hóa truyền thống

Điều đặc biệt là cả 2 vợ chồng nghệ nhân Đinh Bi - Đinh Thị Hiền đều được công nhận là Nghệ nhân ưu tú, và càng hiếm có hơn khi cả 4 người con của ông bà, đều theo học nghề truyền thống của cha mẹ. Anh con trai đầu Đinh Văn Hay theo cha học đan lát; 3 cô con gái gồm Đinh Thị Hái, Đinh Thị Hằng, Đinh Thị Bem đều nhờ mẹ mà giỏi nghề dệt, trong đó, chị Đinh Thị Hái khéo tay và tâm huyết nhất.

Không chỉ giỏi dệt vải, các thành viên trong gia đình bà Đinh Thị Hiền còn là tay chiêng “cứng” trong dàn cồng chiêng của làng. Vượt qua định kiến chỉ có đàn ông mới đánh chiêng, cả 4 chị em trong gia đình nghệ nhân Đinh Thị Hiền (chị cả), Đinh Thị Hồng, Đinh Thị Hà, Đinh Thị Hương đều đam mê cồng chiêng, hăng hái tham gia đội cồng chiêng nữ. Đội có 45 thành viên, gồm 20 người đánh chiêng và 25 người xoang.

Đồng thời, 4 chị em còn đóng vai trò chủ chốt của Câu lạc bộ Dệt thổ cẩm làng Kgiang. Bà Đinh Thị Hiền là Nghệ nhân Ưu tú trên lĩnh vực này. Câu lạc bộ là nơi để phụ nữ trong làng học hỏi kinh nghiệm, bảo tồn nghề dệt, nơi các nghệ nhân trao truyền kỹ năng nghề truyền thống cho thế hệ trẻ.

Chị Đinh Thị Mong, Chi hội trưởng Chi hội Phụ nữ làng Kgiang rất tự hào khi nói về những người “phụ nữ kiểu mẫu” của làng: “Gia đình Nghệ nhân Ưu tú Đinh Thị Hiền là trường hợp hiếm hoi khi cả 4 chị em đều tham gia các mô hình bảo tồn văn hóa truyền thống. Các cô đều đã lớn tuổi, nhưng khi thành lập đội chiêng nữ thì lại là những người xung phong tham gia và hăng say tập luyện. Từ ngày thành lập, đội chiêng nữ tham gia nhiều hoạt động như ngày hội đại đoàn kết, giao lưu cồng chiêng giữa các làng, trình diễn trong các lễ hội, biểu diễn phục vụ khách du lịch”.

Theo phong tục, mỗi khi làng có người chết, đội chiêng đánh chiêng đưa tiễn cả đêm. Từ khi thành lập, cùng với đội chiêng của nam giới, đội chiêng nữ gánh vác một phần trách nhiệm thiêng liêng này. Hoạt động nào cũng có sự tham gia của chị em gia đình nghệ nhân Đinh Thị Hiền.

Ngoài ra, từ ngày gia đình nghệ nhân Đinh Thị Hiền tham gia câu lạc bộ dệt và truyền nghề, chị em trong làng đều hăng hái tham gia. Nhiều người trước đây chỉ lo làm mía, làm mì để phát triển kinh tế, ít quan tâm đến nghề truyền thống thì nay đã mua khung dệt, theo nghệ nhân học dệt vải.

Chị Đinh Thị Kháp, Chủ tịch Hội LHPN xã Kông Lơng Khơng cho hay: “Đây là một đại gia đình Ba Na nhiều thế hệ điển hình của làng, của xã; là gia đình mẫu mực mà chị em trong làng mong muốn học tập, noi theo. Nhờ đóng góp của các chị, làng Kgiang trở thành làng phụ nữ kiểu mẫu nhiều năm qua. Họ góp sức trong hầu hết các hoạt động bảo tồn, quảng bá, giới thiệu di sản văn hóa của địa phương. Nhờ những đóng góp đó, xã Kông Lơng Khơng dẫn đầu huyện Kbang về công tác bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa.

Trò chuyện với chúng tôi, Nghệ nhân Ưu tú Đinh Thị Hiền chia sẻ, bà thường nói với anh chị em, con cháu là có lo làm kinh tế như thế nào thì cũng không được quên gốc gác, phải giữ cho được văn hóa, nghề truyền thống của ông cha. Những gì bà và các thành viên trong gia đình nỗ lực duy trì đều bắt nguồn từ tình yêu, niềm tự hào với văn hóa truyền thống của dân tộc. Bà tin rằng, khi văn hóa trở thành nền tảng gia đình sẽ xây nên một cộng đồng vững mạnh.