Một con cá ngừ đại dương nặng trên 200kg do ngư dân Phú Yên câu được.“Đèn pha của biển”
Có một câu chuyện truyền miệng rằng, một ông già bị mù bỗng sáng mắt sau khi ăn món mắt cá ngừ đại dương. Kể từ đó, người ta gọi món này là “đèn biển” hay “đèn pha đại dương”. Tuy nhiên, cách lý giải thực tế hơn là vì cá ngừ đại dương là một trong những loài cá lớn nhất biển Đông, có thể nặng hàng tạ. Đôi mắt cá tròn, to như cái chén uống nước, lấp lánh trong làn nước biển nên được ví như “đèn pha của biển”. Ở Tuy Hòa (Phú Yên), khi khách gọi món “đèn pha”, chủ quán lập tức hiểu đó là món mắt cá ngừ đại dương.
Xứ Nẫu Phú Yên được coi là “thủ đô” của cá ngừ đại dương. Những năm đầu thập niên 1990, ngư dân địa phương lần đầu câu được loài cá này và gọi là cá bò gù. Thời gian đầu, phần lớn cá ngừ đại dương được xuất khẩu, nhưng một số đầu bếp địa phương đã học hỏi từ người Nhật cách ăn thịt cá tươi sống với mù tạt như sashimi hay sushi. Tuy nhiên, món ăn từ mắt cá ngừ đại dương lại là sáng tạo độc quyền của người Phú Yên. Người Nhật chỉ quan tâm đến phần thịt cá, còn người dân Tuy Hòa lại biến đôi mắt cá thành món đặc sản trứ danh.
Mắt cá ngừ còn gọi là "đèn pha đại dương"Ông Nguyễn Ngọc Sơn (chủ quán Sơn Cầu Gỗ, Tuy Hòa) cho biết, ban đầu cá bò gù không được ưa chuộng vì nấu theo kiểu thông thường thì thịt cá rất tanh, hương vị không đậm đà bằng các loại cá khác. Ngư dân lỡ câu được cá bò gù thường đem nấu cho heo ăn hoặc muối mắm. Nhưng sau đó, một số người nghĩ cách tận dụng phần mắt cá, khoét ra đem xào nấu làm mồi nhậu. Đến năm 1998 – 1999, khi ông Sơn và một số người bạn chưng cách thủy mắt bò gù với gia vị, thực khách bất ngờ đón nhận nồng nhiệt. Từ đó, món “đèn pha” trở thành đặc sản nổi tiếng của Tuy Hòa.
Hương vị trùng khơiMắt bò gù thường có trọng lượng từ 100 – 200 gram mỗi con. Tại Tuy Hòa, thực khách có thể mua mắt cá tươi tại các đại lý hải sản với giá khoảng 20.000 đồng/con. Tuy nhiên, hầu hết mắt cá được các quán ăn đặt mua trọn gói từ cảng cá, chọn lựa kỹ càng những con mắt tươi ngon nhất.
Thố sành đựng món “đèn pha” đại dương được hâm nóng bằng cồn.Nếu muốn tự làm món “đèn pha” tại nhà, thực khách có thể mua mắt cá đã làm sạch, cấp đông sẵn tại quán Bà Tám Cá Ngừ Đại Dương (đường Lê Duẩn, Tuy Hòa) với giá khoảng 30.000 đồng/mắt. Nguyên liệu đi kèm gồm các vị thuốc bắc như kỷ tử, hoài sơn, sa sâm, gừng và các loại rau thơm. Mắt cá được ướp đá, đóng thùng xốp nên nhiều thực khách đã mang món “đèn pha” từ Tuy Hòa ra Hà Nội, Hải Phòng, TP.HCM, Tây Nguyên và thậm chí ra nước ngoài để thưởng thức.
Theo bà Tám, để chế biến món này, chỉ cần cho mỗi mắt cá vào một chén ăn cơm, thêm vài lát thuốc bắc, gia vị rồi chưng cách thủy khoảng 15 – 20 phút. Khi chín, mắt cá sẽ mềm, béo, thơm nồng. Tại quán, đầu bếp thường rửa sạch mắt cá, chần qua nước sôi để khử tanh, sau đó cho vào thố sành chưng cách thủy với nước cốt cà chua hoặc thơm (dứa) để mắt cá mềm nhanh và ngấm vị. Gia vị gồm ớt xắt lát, tiêu hạt, hành củ, nước tương, mắm muối vừa đủ. Khi mắt cá chín, đầu bếp bày ra đĩa nhỏ các loại rau thơm như tía tô, húng đứng, húng dũi, ngò gai để ăn kèm.
Món “đèn pha” tiềm thuốc bắc, ăn kèm rau tía tô.Để giữ nóng, thố mắt cá được đặt trên một đĩa sành, bên dưới châm lửa bập bùng. Khi mở nắp thố, hương thơm của biển cả lan tỏa, đánh thức mọi giác quan. Thực khách dùng đũa gắp rau ghém bỏ vào thố, trộn đều với nước lẩu rồi thưởng thức. Vị béo giòn của mắt cá hòa quyện với hương thơm của thuốc bắc và gia vị, tạo nên một cảm giác vừa lạ miệng, vừa sang trọng mà vẫn đậm chất dân dã của biển Tuy Hòa.
“Ban đầu, nhiều người e ngại khi nhìn vào con mắt cá to thô lố, nhưng chỉ cần nếm thử một lần là dễ dàng bị chinh phục. Món đèn pha mà kèm theo vài ly rượu là chuẩn bài, nhưng nhâm nhi với bia cũng không kém phần thú vị. Quan trọng nhất là món ăn này giàu dinh dưỡng, ăn vào mắt sáng long lanh như… đèn pha”, một thực khách sành ăn chia sẻ.
