Cần sớm gỡ khó cho công tác dạy tiếng Chăm

Hiện nay, tỉnh Ninh Thuận có 33 giáo viên chuyên trách và 5 giáo viên kiêm nhiệm giảng dạy tiếng Chăm cho 8.908 học sinh thuộc 308 lớp ở 24 trường tiểu học tại các huyện Ninh Phước, Ninh Hải, Thuận Bắc, Thuận Nam, Ninh Sơn và TP. Phan Rang - Tháp Chàm. Lớp 1 và lớp 2 được dạy theo Chương trình giáo dục phổ thông năm 2018; các khối lớp còn lại thực hiện theo chương trình hiện hành tại Quyết định số 74/2008/QĐ-BGDĐT về Chương trình tiếng Chăm cấp tiểu học do Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành.

Theo bà Lê Thái Trường Thi, Phó Giám đốc Sở GD&ĐT Ninh Thuận, việc dạy tiếng Chăm hiện được triển khai theo Thông tư số 34/2020/TT-BGDĐT. Chương trình chính khóa tại các trường tiểu học đã góp phần tích cực vào việc giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa của đồng bào Chăm. Học sinh yêu thích môn học, tích cực tham gia, với tỷ lệ đạt yêu cầu trở lên về 4 kỹ năng nghe, nói, đọc, viết lên đến 99,8%. Hằng năm, ngành giáo dục tổ chức các lớp bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ cho giáo viên dạy tiếng Chăm.

Tại Trường Tiểu học Vĩnh Thuận (thị trấn Phước Dân, huyện Ninh Phước), nơi có hơn 98% học sinh là người Chăm, các em được học tiếng mẹ đẻ ngay từ lớp 1. Cô giáo Đàng Thị Sơn có gần 30 năm kinh nghiệm dạy tiếng Chăm chia sẻ: “Chữ Chăm khó viết, khó nhớ, vì nhiều nét, nhưng với tình yêu ngôn ngữ dân tộc, tôi luôn tìm phương pháp giảng dạy giúp các em học sinh dễ nhớ, dễ hiểu. Việc cải tiến tài liệu, sách giáo khoa đã giúp việc giảng dạy ngày càng thuận lợi hơn”.

Được quan tâm đầu tư về cơ sở vật chất, đội ngũ giáo viên và chương trình học, các trường tiểu học vùng đồng bào Chăm ở Ninh Thuận duy trì đều đặn 3 - 4 tiết tiếng Chăm mỗi tuần. Tại Trường Tiểu học Mỹ Nghiệp - Chung Mỹ (huyện Ninh Phước), năm học 2024 - 2025, có 37 cán bộ, giáo viên giảng dạy cho 632 học sinh người Chăm trong 21 lớp. Nhà trường được đầu tư xây dựng khang trang, tạo điều kiện thuận lợi cho việc học tập và giảng dạy tiếng Chăm - môn học đã được duy trì ổn định hơn 40 năm qua.

Còn ở tỉnh Bình Thuận, 12 cơ sở giáo dục tiểu học đang triển khai dạy tiếng Chăm tự chọn với 149 lớp và 3.798 học sinh từ lớp 1 đến lớp 5. Toàn tỉnh có 50 giáo viên dạy tiếng Chăm, trong đó 48 người là giáo viên tiểu học người Chăm, giảng dạy kiêm nhiệm từ 2 - 4 tiết/tuần. Đội ngũ giáo viên đều đạt chuẩn trình độ tiểu học, có chứng nhận bồi dưỡng chuyên môn về dạy tiếng Chăm.

Năm 2020, Sở GD&ĐT tỉnh phối hợp với Trung tâm Giáo dục thường xuyên - Giáo dục nghề nghiệp huyện Bắc Bình tổ chức lớp bồi dưỡng tiếng Chăm và phương pháp giảng dạy cho 70 học viên là giáo viên, cán bộ quản lý người Chăm.

Theo đánh giá của ngành Giáo dục hai tỉnh Ninh Thuận và Bình Thuận, việc dạy tiếng Chăm trong trường học nhận được sự đồng thuận cao của phụ huynh. Đây là giải pháp thiết thực không chỉ để bảo tồn ngôn ngữ, tri thức bản địa mà còn góp phần giáo dục toàn diện, nuôi dưỡng lòng tự hào dân tộc trong thế hệ trẻ người Chăm.

Còn nhiều thách thức cần tháo gỡ

Dạy và học chữ Chăm đang trở thành nhu cầu thiết yếu tại các trường tiểu học ở vùng đồng bào dân tộc Chăm tại Ninh Thuận và Bình Thuận. Tuy nhiên, thực tế triển khai vẫn còn nhiều bất cập, trong đó nổi cộm là tình trạng thiếu sách giáo khoa và vở tập viết chữ Chăm.

Hiện nay, bộ sách giáo khoa chữ Chăm thực nghiệm cấp tiểu học được biên soạn từ năm 2002 theo chỉ đạo của Bộ GD&ĐT, in với số lượng chỉ 1.000 bộ, phục vụ hai tỉnh Ninh Thuận và Bình Thuận. Qua hơn 20 năm sử dụng, bộ sách đã xuống cấp và không đáp ứng được nhu cầu ngày càng tăng. Tình trạng thiếu sách khiến nhiều học sinh phải học chung, ảnh hưởng đến chất lượng dạy và học.

Tại Trường Tiểu học Mỹ Nghiệp - Chung Mỹ (Ninh Thuận), nhà trường chỉ còn một số sách lớp 1 do mạnh thường quân tài trợ, được phát ra đầu giờ và thu lại cuối buổi. Giờ học của lớp 1D do thầy Đàng Năng Mạng phụ trách chỉ có 7 cuốn sách giáo khoa cho cả lớp. Thiếu thốn là vậy, nhưng học sinh vẫn say mê học tiếng mẹ đẻ, còn giáo viên mong ngành chức năng sớm in ấn sách giáo khoa và bổ sung đồ dùng học tập để nâng cao chất lượng giảng dạy.

Một khó khăn khác là thời lượng dạy chữ Chăm giảm từ 4 tiết xuống còn 2 tiết/tuần, không phù hợp với chương trình hiện hành, buộc giáo viên phải tự cắt giảm nội dung để phù hợp với thời lượng hạn chế.

Tại Bình Thuận, việc dạy tiếng Chăm ở cấp trung học cơ sở, trung học phổ thông và giáo dục thường xuyên chưa triển khai được do thiếu điều kiện. Năm học 2024 - 2025, sách giáo khoa theo chương trình mới vẫn chưa được phát hành kịp thời. Các trường tiểu học buộc phải linh hoạt xây dựng kế hoạch dạy học tự chọn trên cơ sở sách cũ, kết hợp tranh ảnh và vật dụng sưu tầm tại địa phương. Đội ngũ giáo viên phần lớn chỉ được bồi dưỡng ngắn hạn tại chỗ, chưa đạt chuẩn ngành sư phạm dạy tiếng dân tộc thiểu số (DTTS) do thiếu nguồn tuyển sinh và kinh phí đào tạo.

Từ năm học 2022- 2023, theo chỉ đạo của Sở Nội vụ tỉnh Bình Thuận, các cơ sở giáo dục không còn được bố trí biên chế chuyên trách cho giáo viên dạy tiếng DTTS, chỉ tổ chức dạy học theo hình thức kiêm nhiệm (1- 4 tiết/tuần). Trong khi đó, môn tiếng DTTS là môn học tự chọn nhưng mang tính đặc thù cao, rất cần đội ngũ giáo viên chuyên trách để duy trì chất lượng.

Theo dự báo, giai đoạn 2026- 2030, tỉnh Bình Thuận cần 66 giáo viên dạy tiếng DTTS cho cấp tiểu học và 29 giáo viên cho cấp THCS. Sở GD&ĐT tỉnh Bình Thuận kiến nghị Bộ GD&ĐT sớm mở mã ngành đào tạo sư phạm tiếng DTTS theo hướng liên môn, đồng thời tổ chức bồi dưỡng đội ngũ hiện có, xây dựng Đề án phát triển giáo viên dạy tiếng DTTS nhằm đảm bảo yêu cầu bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc.

Tại Ninh Thuận, ngành Giáo dục cũng đề xuất Chính phủ ban hành chính sách mới thay thế Nghị định số 82/2010/NĐ-CP về dạy học tiếng DTTS, vì nghị định này không còn phù hợp với Luật Giáo dục 2019. Đồng thời, cần có quy định cụ thể về biên chế, chế độ cho người học và người dạy tiếng DTTS; đưa nội dung nâng cao chất lượng dạy học tiếng DTTS vào Dự án 6 về bảo tồn các nét đẹp văn hóa dân tộc để phát triển du lịch theo Chương trình MTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi. Bộ GD&ĐT cũng được kiến nghị sớm ban hành danh mục thiết bị dạy học và xuất bản sách giáo khoa tiếng Chăm từ lớp 1 đến lớp 5 để đưa vào sử dụng.

Tới đây, tỉnh Ninh Thuận sẽ sáp nhập vào Khánh Hòa, tỉnh Bình Thuận sáp nhập vào Lâm Đồng và Đắk Nông. Hi vọng, việc mở rộng địa giới hành chính này sẽ mở ra cơ hội mới để triển khai hiệu quả hơn hoạt động dạy và học chữ Chăm, góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc trong bối cảnh mới.