Phụ nữ Cơ Tu ở làng Zara dệt thổ cẩm (Ảnh BQN)Những sắc màu độc bản
Không ai biết chính xác thổ cẩm Cơ Tu có từ bao giờ, nhưng theo lời các già làng, trưởng thôn Zara (xã Tà Bhing, huyện Nam Giang, Quảng Nam), từ khi còn nhỏ, họ đã thấy khung dệt cha ông để lại. Thổ cẩm nơi đây hoàn toàn làm thủ công, khép kín từ khâu trồng bông, xe sợi, nhuộm màu, dệt vải, tạo hoa văn, tra cườm, thêu cho đến may thành phẩm. Khung dệt cũng rất thô sơ, chỉ làm từ tre nứa, nhưng qua bàn tay của người phụ nữ Cơ Tu, những tấm vải thổ cẩm ra đời đầy sắc sảo.
Ở làng dệt Zara, phụ nữ trong làng tập trung về nhà cộng đồng, cùng nhau dệt vải, tra cườm, vừa làm vừa trò chuyện, trao đổi kinh nghiệm. Trước đây, nguyên liệu tạo cườm chủ yếu là hạt cây rừng và hạt chì đúc thủ công. Hạt arạc mọc nhiều trong rừng, được lấy về xâu vòng, làm trang sức và gắn lên vải dệt. Hạt cườm chì, thì được nung chảy, đổ lên đá, dùng que tre tách hạt rồi chích lỗ, thả vào nước lạnh để cứng lại. Ngày nay, cườm nhựa với đủ màu sắc, kích cỡ, sẵn có ngoài chợ dần thay thế, vừa tiện dụng, bền, vừa tạo thêm vẻ sinh động cho từng sản phẩm.
Một sản phẩm thổ cẩm hoàn chỉnh có khi mất hàng tuần, thậm chí hàng tháng, tùy độ tinh xảo. Hoa văn thổ cẩm Cơ Tu thường nổi bật với sợi bông trắng trên nền vải đen hoặc sẫm màu, tạo sự tương phản mạnh mẽ. Vải dệt xong được chuyển vào xưởng may, nơi mỗi người đảm nhận một công đoạn, từ may váy, khố, tấm đắp, túi xách… cho đến những vật dụng nhỏ như khăn, ví.
Phụ nữ Cơ Tu bảo tồn, phát huy nghề dệt thổ cẩm truyền thống để phát triển du lịch, tạo sinh kế bền vững.Điểm đặc biệt của thổ cẩm Zara chính là kỹ thuật dệt cườm trực tiếp vào sợi chỉ. Không phải đính hay dán thủ công, cườm được dệt chặt chẽ vào từng thớ vải, đòi hỏi sự tỉ mỉ và chính xác cao. Mỗi hoa văn đều mang một ý nghĩa riêng, kể chuyện đời sống sinh hoạt, lao động sản xuất hay phong tục tập quán của người Cơ Tu: từ hình ảnh núi rừng, cây cối, muông thú cho đến điệu múa ya ya truyền thống.
Các sản phẩm dệt ở Zara hiện do chính các họa sĩ thiết kế, đặt hàng theo kiểu dáng, màu sắc và công năng cụ thể. Đặc biệt, những chiếc túi thổ cẩm nhỏ gọn, tiện lợi trở thành mặt hàng bán chạy, được du khách rất ưa chuộng.
Giữ nghề truyền thống, nâng tầm sản phẩm
Chị Nguyễn Thị Kim Lan, Chủ nhiệm HTX Dệt thổ cẩm truyền thống Cơ Tu - Za Ra cho biết, nghề dệt nơi đây được khôi phục từ năm 2003. Đến năm 2011, HTX ra đời với 20 thành viên, đều là phụ nữ Cơ Tu địa phương. Năm 2014, nghề dệt thổ cẩm Cơ Tu của tỉnh Quảng Nam chính thức được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đến nay, HTX đã thu hút 50 chị em tham gia, vừa dệt, vừa kinh doanh sản phẩm và làm du lịch cộng đồng.
Chất lượng sản phẩm ngày càng được nâng cao, trở thành món quà lưu niệm hấp dẫn du khách trong và ngoài nước. Đặc biệt, thổ cẩm Zara còn được công nhận là sản phẩm OCOP 3 sao, khẳng định giá trị thương hiệu làng nghề giữa thị trường rộng lớn.
Hằng năm, HTX dệt thổ cẩm Cơ Tu Zara cung ứng cho thị trường hơn 300 sản phẩm dệt các loại Qua năm tháng, nghề dệt thổ cẩm truyền thống vẫn được bảo toàn. Tuy nhiên, để đáp ứng thị hiếu mới, một số chi tiết, kiểu dáng đã được điều chỉnh linh hoạt. Những sản phẩm vừa giữ nét truyền thống, vừa hiện đại hóa theo nhu cầu tiêu dùng được thị trường đón nhận tích cực.
Bà Bling Hoa (58 tuổi), một thợ dệt lành nghề, cho biết công đoạn căng sợi là khâu đầu tiên và quan trọng bậc nhất, chỉ những người thực sự am hiểu nghề mới đảm nhận. Trước kia, phụ nữ dệt tại nhà, nay tập trung về HTX vừa thuận lợi sản xuất, vừa giúp du khách dễ dàng tham quan, mua sắm. Những năm gần đây, sản phẩm thổ cẩm Zara ngày càng nổi tiếng, nhiều doanh nghiệp đặt hàng với số lượng lớn.
Thổ cẩm Cơ Tu trên đường hội nhập
Hướng phát triển của làng dệt Zara không chỉ dừng lại ở bảo tồn nghề truyền thống, mà còn gắn với phát triển du lịch cộng đồng. Hằng năm, HTX Dệt thổ cẩm truyền thống Cơ Tu - Zara cung ứng ra thị trường trên 300 sản phẩm, khẳng định thương hiệu làng nghề dệt Cơ Tu. Sản phẩm dệt thủ công không chỉ hiện diện tại các thành phố lớn như Hà Nội, Đà Nẵng, TP. Hồ Chí Minh mà còn từng bước xuất khẩu sang Nhật Bản.
Tại xưởng, để hoàn thiện một tấm khố cườm dài 4m, rộng 30cm, người thợ mất khoảng 10 ngày. Một tấm choàng đôi dài 3,5m, rộng 1m cần hơn 20 ngày, trong khi áo Adoót mất khoảng 5 ngày, váy ngắn 4 ngày và váy dài 10 ngày. Giá bán dao động từ 500 nghìn đến 1,2 triệu đồng tùy loại. Những món đồ nhỏ như khăn choàng cổ có giá từ 250 nghìn đồng, phù hợp làm quà tặng.
Du khách tham quan và mua sắm sản phẩm thổ cẩm Zara. (Ảnh BQN)Cùng với HTX Dệt thổ cẩm, HTX du lịch cộng đồng Cơ Tu tại xã Tà Bhing, cũng phát huy hiệu quả tích cực. Du khách đến đây không chỉ tham quan, trải nghiệm dệt vải, mà còn giao lưu văn hóa, thưởng thức ẩm thực truyền thống và mua sắm các sản phẩm thủ công tinh xảo do chính tay đồng bào làm ra.
Theo chị Nguyễn Thị Kim Lan, bảo tồn nghề dệt luôn là mục tiêu hàng đầu của HTX. Cùng với sự hỗ trợ từ chính quyền, các tổ chức xã hội và quốc tế, làng nghề không ngừng phát triển cả về chất lượng sản phẩm lẫn giá trị văn hóa. Những lớp truyền nghề, dạy nghề thường xuyên được mở nhằm truyền lửa cho thế hệ trẻ. Đồng thời, địa phương cũng đẩy mạnh quảng bá sản phẩm thông qua các hội chợ, triển lãm và tận dụng nền tảng số để mở rộng thị trường.
Bà A Rất Thị Bông, Bí thư Đảng ủy xã Tà Bhing khẳng định: “Việc bảo tồn và phát huy nghề dệt thổ cẩm không chỉ gìn giữ nét đẹp văn hóa truyền thống, mà còn tạo sinh kế bền vững, giúp cộng đồng địa phương nâng cao thu nhập và phát triển du lịch hiệu quả.”
