Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Nhịp chày trên cao nguyên

PV - 11:40, 02/03/2018

Bao đời nay, chiếc cối giã gạo gắn liền với đời sống sinh hoạt và văn hóa của đồng bào các dân tộc Tây Nguyên.

Đặc biệt, trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước, khắp núi rừng Tây Nguyên đều râm ran, vang động tiếng chày giã gạo nuôi quân.  Dù hôm nay, phương tiện máy xay xát có mặt khắp nơi, nhưng âm thanh thậm thình từ tiếng chày vẫn âm vang trong các buôn làng, đặc biệt là trong các dịp lễ hội.

Ở Tây Nguyên, việc giã gạo chỉ dành riêng cho phụ nữ. Sau một ngày lên rẫy, chiều về các bà, các mẹ, các cô cùng nhau đến kho lúa của gia đình gùi lúa ra cối giã để có gạo kịp nấu cơm tối và sử dụng ngày hôm sau.

Nếu chiều hôm đó không kịp giã đủ cho cả ngày mai, thì tờ mờ sáng hôm sau, các bà, các cô lại phải thức dậy sớm để giã tiếp kịp nấu cơm sáng và mang lên nương. Vì vậy, mà thời điểm cả làng tập trung giã gạo là vào buổi chiều tối và sáng sớm.

Thi giã gạo, nấu cơm nhanh của phụ nữ Mạ. Thi giã gạo, nấu cơm nhanh của phụ nữ Mạ.

 

Mấy chục năm về trước, hầu như gia đình nào cũng giã hằng ngày, nhưng bây giờ máy xay xát nhiều người không cần giã bằng cối nữa. Tuy nhiên, hầu như trong gia đình nào cũng còn chày cối, thỉnh thoảng mang ra giã gạo làm các món ăn truyền thống như canh bột, lá mì xào… hoặc tham gia các cuộc thi văn hóa, ẩm thực dân gian.

Bà H’Viết Liêng, gần 60 tuổi ở buôn Ja, xã Hòa Sơn, huyện Krông Bông (Đăk Lăk) cho hay: để hạt gạo giã ra vỡ đều thì tư thế, cách giã rất quan trọng. Khi giã, hai chân đứng vững bất di, bất dịch, tay cầm chày đặt thẳng trước mặt thực hiện động tác nhấc chày lên, thả xuống nhịp nhàng, uyển chuyển như vũ điệu.

“Canh bột là món ăn truyền thống của người M’nông, bột gạo phải tự tay giã thì nấu canh mới nhuyễn đều, có vị thơm ngọt. Vì vậy, thỉnh thoảng các bà, các mẹ trong các buôn vẫn mang chày cối ra giã gạo”, bà H’Viết Liêng chia sẻ.

Xã Ea Tul, huyện Cư M’gar, tỉnh Đăk Lăk là nơi lưu giữ đặc trưng văn hóa Ê-đê, bởi nơi đây có tới 98% người dân là đồng bào dân tộc Ê-đê sinh sống. Xã Ea Tul thường xuyên được huyện, tỉnh chọn làm nơi tổ chức Ngày hội văn hóa dân gian và ẩm thực truyền thống dân tộc Ê-đê. Ngoài ra, hằng năm, tại các buôn trong xã vẫn duy trì tổ chức các lễ hội truyền thống. Trong Ngày hội văn hóa dân tộc Ê-đê được tổ chức tại xã Ea Tul, bao giờ cũng có cuộc thi phụ nữ giã gạo, nấu ăn…

Bà H’Len Niê-một người say mê văn hóa Ê-đê đã sưu tầm vài chục chiếc cối giã gạo cũ trong các buôn làng về lưu giữ. Bà H’Len cho biết: Người Tây Nguyên xem cối là vật thiêng, được dùng làm của hồi môn và trân trọng giữ gìn như vật quý giá, lưu giữ hết đời này sang đời khác.

Cối giã gạo của đồng bào Tây Nguyên được làm từ cây tơnung, còn gọi là cây lộc vừng cạn. Ưu điểm của loại cây này là khi còn tươi rất dẻo, thuận lợi cho việc đục đẽo tạo dáng, nhưng khi khô thì rắn như đá nên cối không bị vỡ. Khi chế tác cối, người ta cắt một khúc gỗ cao tầm 0,3-0,4m rồi dùng rìu đẽo vào ruột gỗ.

Để tạo lòng cối, người chế tác phải đẽo nhiều lần. Mỗi lần đẽo, phải bỏ vào miệng cối một ít than củi đang cháy rồi tiếp tục đục đến khi có độ sâu ưng ý thì thôi. Cối được chạm khắc hoa văn ở thành ngoài và phía trên miệng cối, hoa văn đa dạng tùy theo cảm hứng của người chế tác.

Mỗi cối có hai chiếc chày, được làm bằng gỗ cây kơnia hoặc cây hương, dài chừng 1,5m, to tròn bằng bắp chân người trưởng thành. Giữa thân chày có khắc sâu thêm vài vòng tròn để khi cầm không bị trơn.

Đối với các tỉnh khu vực Tây Nguyên, hội Xuân thường được tổ chức thường niên vào đầu năm mới, sau Tết Nguyên đán. Hội Xuân là nơi hội tụ văn hóa các dân tộc trên địa bàn cùng tham gia, mỗi dân tộc mang đến những cái hay, cái đẹp truyền thống của dân tộc mình tạo cho ngày hội nhiều sắc màu đặc sắc.

Phần thi giã gạo, nấu cơm nhanh không thể thiếu trong hoạt động văn hóa ngày hội. Phần thi này bao giờ cũng mang đến cho hội Xuân không khí sôi nổi, hào hứng cho cả người thi và người cổ vũ.

LÊ HƯỜNG

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Tin nổi bật trang chủ
Đoàn tàu “Kết nối di sản miền Trung” – điểm check in ấn tượng cho những người yêu di sản

Đoàn tàu “Kết nối di sản miền Trung” – điểm check in ấn tượng cho những người yêu di sản

Du lịch - Nguyệt Anh - 2 phút trước
Tổng Công ty Đường sắt Việt Nam phối hợp UBND tỉnh Thừa Thiên Huế và thành phố Đà Nẵng vừa tổ chức khai trương Đoàn tàu “Kết nối di sản miền Trung” chạy chuyên khu đoạn Huế - Đà Nẵng và ngược lại. Đoàn tàu gồm 10 toa xe, trong đó có 2 toa xe cộng đồng, du khách được thưởng thức ẩm thực cùng những màn trình diễn văn hóa, nghệ thuật đặc sắc.
Nhiều chương trình hoạt động trong Tháng hành động vì HTX Việt Nam 2024

Nhiều chương trình hoạt động trong Tháng hành động vì HTX Việt Nam 2024

Tin tức - Thúy Hồng - 5 phút trước
Ngày 28/3, Liên minh Họp tác xã (HTX) Việt Nam tổ chức họp báo thông báo hoạt động tháng hành động vì HTX năm 2024. Bà Cao Xuân Thu Vân - Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam, chủ trì buổi họp báo.
Khai mạc Hội khỏe Phù Đổng tỉnh Lạng Sơn lần thứ XI

Khai mạc Hội khỏe Phù Đổng tỉnh Lạng Sơn lần thứ XI

Thể thao - Tuấn Trình - 10 phút trước
Ngày 28/3, tại Sân vận động Đông Kinh, thành phố Lạng Sơn, tỉnh Lạng Sơn tổ chức Lễ khai mạc Hội khỏe Phù Đổng tỉnh Lạng Sơn lần thứ XI, năm 2024.
Bình Định: Hội nghị xúc tiến thương mại với Hội doanh nhân Việt Nam - Canada

Bình Định: Hội nghị xúc tiến thương mại với Hội doanh nhân Việt Nam - Canada

Tin tức - T.Nhân - H.Trường - 12 phút trước
Ngày 28/3, UBND tỉnh Bình Định tổ chức Hội nghị xúc tiến thương mại với Hội doanh nhân Việt Nam - Canada với chủ đề “Canada - cửa ngõ vào thị trường Bắc Mỹ”, nhằm thu hút đầu tư vào các dự án trên địa bàn tỉnh, mở ra nhiều cơ hội phát triển về kinh tế, xã hội, du lịch trong thời gian tới.
Nghệ An: Đồng ý chủ trương tu bổ, tôn tạo khẩn cấp Tháp Xốp Lợt

Nghệ An: Đồng ý chủ trương tu bổ, tôn tạo khẩn cấp Tháp Xốp Lợt

Tìm trong di sản - Khánh Ngân - 14 phút trước
Phó Chủ tịch UBND tỉnh Nghệ An Bùi Đình Long vừa ký quyết định đồng ý chủ trương tu bổ, tôn tạo khẩn cấp di tích kiến trúc nghệ thuật cấp tỉnh Tháp Xốp Lợt, xã Mỹ Lý, huyện Kỳ Sơn.
Liên kết sản xuất giúp đồng bào DTTS thay đổi tư duy sản xuất nông nghiệp

Liên kết sản xuất giúp đồng bào DTTS thay đổi tư duy sản xuất nông nghiệp

Thực hiện Tiểu dự án 2, Dự án 3, thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, giai đoạn I: Từ năm 2021 đến năm 2025 (gọi tắt là Chương trình MTQG 1719), huyện Đăk Tô, tỉnh Kon Tum đã hỗ trợ và triển khai xây dựng nhiều mô hình liên kết sản xuất nông nghiệp. Qua đó, giúp đồng bào DTTS thay đổi tư duy, biết áp dụng khoa học - kỹ thuật vào sản xuất, nâng cao năng suất cây trồng và có nguồn thu nhập ổn định.
Bình Định: Công bố Giải đua vô địch thế giới thuyền máy nhà nghề F1H2O World Championship Grand Prix of Binh Dinh

Bình Định: Công bố Giải đua vô địch thế giới thuyền máy nhà nghề F1H2O World Championship Grand Prix of Binh Dinh

Thể thao - T.Nhân - N.Triều - 16 phút trước
Ngày 28/3, tại Trung tâm Báo Chí Tocepo Đầm Thị Nại (Tp. Quy Nhơn, Bình Định), Ban Tổ chức Giải đua vô địch thế giới thuyền máy nhà nghề UIM F1H2O World Championship Grand Prix of Binh Dinh đã có buổi gặp gỡ báo chí, cung cấp thông tin về giải đua sẽ diễn ra từ ngày 29 - 31/3 trên Đầm Thị Nại. Đây là chặng thứ 2 của giải đua trong tổng số 8 chặng được tổ chức trong năm 2024.
VFF bổ nhiệm HLV Hoàng Anh Tuấn thay HLV Troussier dẫn dắt U23 Việt Nam

VFF bổ nhiệm HLV Hoàng Anh Tuấn thay HLV Troussier dẫn dắt U23 Việt Nam

Thể thao - Hoàng Minh - 19 phút trước
Sau khi HLV Philippe Troussier từ chức, Liên đoàn Bóng đá Việt Nam (VFF) đã bổ nhiệm HLV Hoàng Anh Tuấn dẫn dắt U23 Việt Nam chuẩn bị cho giải đấu U23 châu Á diễn ra vào tháng 4 tới đây tại Qatar.
Quảng Trị: Khởi tố vụ án môi giới 21 người DTTS xuất cảnh trái phép

Quảng Trị: Khởi tố vụ án môi giới 21 người DTTS xuất cảnh trái phép

Pháp luật - Minh Nhật (t/h) - 21 phút trước
Sáng 28/3, Bộ Chỉ huy Bộ đội Biên phòng tỉnh Quảng Trị cho biết Đồn Biên phòng Cửa khẩu quốc tế Lao Bảo vừa ra quyết định khởi tố vụ án hình sự về hành vi tổ chức, môi giới người xuất cảnh trái phép.
Khởi công xây dựng dựng mô hình “Ký túc xá Vùng biên”

Khởi công xây dựng dựng mô hình “Ký túc xá Vùng biên”

Giáo dục - Hải Thượng - 25 phút trước
Ngày 26/3 vừa qua, Đồn Biên phòng Tam Quang, Bộ đội Biên phòng Nghệ An phối hợp với xã Tam Quang, huyện Tương Dương kết nối với Chùa Phúc Mỹ, nhóm Từ Thiện Phước Hạnh, Phước Huệ Song Tu, Chúc Hạnh, Thiên Duyên, Quỹ Nhân Ái Nhân Minh và mạnh thường quân Cao Thành Minh tổ chức Lễ khởi công khoan giếng, sửa chữa, xây dựng mô hình “Kỹ túc xá Vùng biên” tại Làng Mỏ, xã Tam Quang, huyện Tương Dương.
Vinhomes Ocean Park 2 là khu đô thị đầu tiên tại Việt Nam có Trung tâm chăm sóc sức khỏe người cao tuổi

Vinhomes Ocean Park 2 là khu đô thị đầu tiên tại Việt Nam có Trung tâm chăm sóc sức khỏe người cao tuổi

Xã hội - PV - 28 phút trước
Ngày 27/3/2024, Tập đoàn Vingroup đã ký kết thỏa thuận hợp tác với Tập đoàn Y tế Well Group (Nhật Bản) để phát triển mô hình Trung tâm chăm sóc sức khỏe người cao tuổi cao cấp tại Việt Nam. Theo đó, Vinhomes Ocean Park 2 sẽ là nơi đầu tiên trong toàn chuỗi đô thị Vinhomes triển khai, tiên phong mở ra mô hình dưỡng lão tiêu chuẩn quốc tế ngay trong lòng các khu đô thị tại Việt Nam.