Analytic
Thứ Tư, ngày 09 tháng 04 năm 2025, 05:39:42

Nhận diện “vùng trũng” trong phòng chống thiên tai: Nguyên nhân chính gây lũ quét, sạt lở đất (Bài 1)

Sỹ Hào - 18:02, 11/12/2020

Khu vực miền núi là những nơi thường xuyên gánh chịu các hình thái thiên tai đặc biệt nguy hiểm, nhất là lũ quét, sạt lở đất. Mặc dù, Nhà nước đã ưu tiên bố trí nguồn lực để tăng cường khả năng ứng phó nhưng hiện khu vực này vẫn là “vùng trũng” trong việc phòng tránh – phản ứng – giảm thiểu thiệt hại do thiên tai gây ra.

Mưa lớn, kéo dài là nguyên nhân đầu tiên dẫn đến lũ quét, sạt lở đất (Ảnh minh họa)
Mưa lớn, kéo dài là nguyên nhân đầu tiên dẫn đến lũ quét, sạt lở đất (Ảnh minh họa)

Trong gần 20 năm qua, ở khu vực miền núi xảy ra hàng nghìn trận lũ quét, sạt lở đất, với quy mô và phạm vi ngày càng lớn. Địa hình chia cắt, cấu tạo địa chất có nhiều tai biến, trong điều kiện biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp, khiến lũ quét, sạt lở đất luôn thường trực ở khu vực này.

Tổ hợp nhiều yếu tố bất lợi

Chiều ngày 28/10/2020, một vụ sạt lở đất thảm khốc đã vùi lấp 15 ngôi nhà ở nóc (thôn) ông Đề, xã Trà Leng, huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam. Đến thời điểm ngày 10/12, thông tin chính thức của UBND huyện Nam Trà My cho thấy, cơ quan chức năng xác định, vụ sạt lở đất đã khiến 9 người chết, 33 người bị thương, còn 13 nạn nhân mất tích chưa được tìm thấy.

Chỉ sau vụ sạt lở đất xảy ra vài ngày, Viện Khoa học Thủy lợi (KHTL) miền Trung và Tây Nguyên đã đưa ra báo cáo nhanh, trong đó có nhận định, nguyên nhân chính ban đầu dẫn đến thảm họa. Viện KHTL miền Trung và Tây Nguyên cho rằng, đây là khu vực có tổ hợp rất nhiều bất lợi về địa hình dốc, phân cắt mạnh.

Khe sạt lở chính tại nóc Ông Đề, xã Trà Leng, huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam nhìn từ trên cao (Ảnh: Tổng cục PCTT)
Khe sạt lở chính tại nóc Ông Đề, xã Trà Leng, huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam nhìn từ trên cao (Ảnh: Tổng cục PCTT)

Trong khoảng thời gian từ ngày 6 – 22/10/2020, mưa kéo dài, đất bị bão hòa hết. Khi gặp trận mưa lớn trong hai ngày 27 – 28/10 (bão số 9) với gần 180mm thì đất như một khối bùn lỏng, sạt lở lao nhanh xuống phía dưới tạo ra trận lũ quét kéo theo đất đá, cây cối chắn ngang cống thoát nước, khiến dòng bùn đá đã chuyển hướng sang bờ phải lao vào khu dân cư, cuốn đi tất cả trên đường đi của nó, tạo ra thảm họa sạt lở ở nóc Ông Đề.

Đây là nhận định dựa trên cơ sở nghiên cứu khoa học về địa chất. Nhận định này có thể áp dụng để lý giải nguyên nhân cho rất nhiều vụ lũ quét, sạt lở đất xảy ra trong hàng chục năm nay ở khu vực miền núi.

“Lũ quét, sạt lở đất đã và đang trở thành một trong những loại hình thiên tai nguy hiểm đe dọa trực tiếp tới tính mạng người dân với tính chất bất thường, khó dự báo, cảnh báo cũng như do tập quán sinh sống ven bờ sông, bờ suối và sườn đồi của bộ phận đồng bào khu vực miền núi”

Ông Trần Quang Hoài
Ông Trần Quang HoàiPhó trưởng Ban Chỉ đạo Trung ương về PCTT

Trở lại trận lũ quét trên suối Son nhấn chìm bản Sa Ná, xã Na Mèo (Quan Sơn, Thanh Hóa) vào ngày 3/8/2019 (10 người chết và mất tích) để thấy rõ điều này. Sau thảm họa, Tổng cục Khí tượng thủy văn (Bộ Tài nguyên và Môi trường) đã đưa ra kết luận: Lũ quét ở suối Son là do cây cối từ thượng nguồn trôi về tạo đập tạm, làm nghẽn dòng, sau đó mưa lớn làm nước dâng và vỡ đập, tạo ra lũ và chuyển hướng vào bản Sa Ná, gây thiệt hại về người, tài sản.

Trước đó nữa, ngày 27/6/2018, một trận sạt lở đất vùi lấp 26/28 căn nhà ở bản Sáng Tùng, xã Tả Ngao (Sìn Hồ, Lai Châu). Nguyên nhân được xác định cũng tương tự như trên; tức là do mưa cường độ lớn, đất đá bị bão hòa, trong khi bản Sáng Tùng có địa hình dốc, chia cắt mạnh.

Cũng với nguyên nhân trên, trong tài liệu “Những bài học kinh nghiệm ứng phó với lũ quét, sạt lở đất điển hình từ năm 2000 - 2019” của Văn phòng thường trực Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng chống thiên tai (PCTT), đã nêu nhiều trận lũ quét, sạt lở đất điển hình trong hơn 20 năm qua. Đáng chú ý là, trận lũ bùn đá do mưa lớn xảy ra ngày 3/10/2000 ở bản Nậm Cóong, xã Nậm Cuổi (Sìn Hồ, Lai Châu). Trận lũ bùn đá dù chỉ xảy ra chưa đầy 1 tiếng đồng hồ nhưng đã làm 39 người chết, 18 người bị thương, bằng 10% dân số của bản Nậm Cóong lúc đó.

Ngày càng bất thường

Những ví dụ nêu trên chỉ là 3 trong hàng nghìn trận lũ quét, sạt lở đất xảy ra ở nước ta xảy ra từ nhiều năm nay. Và đáng lo ngại là, các sự cố thiên tai này đang có chiều hướng gia tăng.

Theo số liệu từ các cơ quan có liên quan, trước năm 2000, bình quân mỗi năm nước ta xảy ra 7 trận lũ quét, sạt lở đất. Nhưng từ năm 2000 đến nay, bình quân mỗi năm cả nước lại xảy ra 15 trận.

Biểu đồ các trận lũ quét ở các tỉnh miền núi phía Bắc từ 2001 - 2019 (Nguồn: Tổng cục PCTT)
Biểu đồ các trận lũ quét ở các tỉnh miền núi phía Bắc từ 2001 - 2019 (Nguồn: Tổng cục PCTT)

Riêng 15 tỉnh miền núi phía Bắc (MNPB), theo thống kê của Văn phòng thường trực Ban Chỉ đạo Trung ương về PCTT, giai đoạn 2000 – 2019, khu vực này đã xảy ra 590 trận lũ quét và 829 sự cố sạt lở đất. Vị chi, trong 20 năm qua, toàn khu vực MNPB bình quân mỗi năm xảy ra 30 trận lũ quét và 42 trận sạt lở đất; phần lớn các sự cố đều xảy ra tại các miền núi hẻo lánh, dân cư thưa thớt.

Biểu đồ các trận sạt lở đất ở các tỉnh miền núi phía Bắc từ 2001 - 2019 (Nguồn: Tổng cục PCTT)
Biểu đồ các trận sạt lở đất ở các tỉnh miền núi phía Bắc từ 2001 - 2019 (Nguồn: Tổng cục PCTT)

Sự bất thường và thiệt hại khó đoán định do lũ quét, sạt lở đất ngày càng thể hiện rõ. Năm 2017 có thể xem là năm thảm họa thiên tai; chỉ tính riêng ở các tỉnh MNPB, trong năm này, đã ghi nhận 54 trận lũ quét và 252 điểm xảy ra sạt lở, khiến 206 người thiệt mạng.

Trong năm 2018 và 2019, sạt lở đất, lũ quét có xu hướng giảm.Trong đó, ở các tỉnh MNPB, năm 2018 xảy ra 27 trận lũ quét, 36 điểm sạt lở đất; sang năm 2019 chỉ xảy ra 10 trận lũ quét và 27 sự cố sạt lở. Thiệt hại về người cũng giảm đáng kể; ở các tỉnh MNPB năm 2018 có 89 người bị tử vong do sạt lở đất, lũ quét; năm 2019 con số này là 10 người (ở bản Sa Ná của Thanh Hóa).

“Hiện nay chúng ta đã có bản đồ về lũ ống, lũ quét, sạt lở đất nhưng tỉ lệ không cao, khoảng 1/20.000 hoặc 1/50.000 nên trong bản đồ này xã chỉ là một chấm nhỏ, vấn đề làm sao là phải đưa ra tỉ lệ 1/500. Chúng tôi sẽ phối hợp cùng các chuyên gia để chuyển tỉ lệ này về 1/500 thì khi đó chúng ta mới quản lý được”
Ông Lê Quang Hùng
Thứ trưởng Bộ Xây dựng

Nhưng năm 2020, lũ quét, sạt lở đất cho thấy sức tàn phá khủng khiếp của nó. Chỉ trong một thời gian ngắn, từ chiều 28/10 đến đầu tháng 11, hàng loạt vụ sạt lở đất gây hậu quả nghiêm trọng đã xảy ra ở miền Trung. Tính đến ngày 18/11, có 132 người chết và mất tích do sạt lở đất, lũ quét.

Điều này cho thấy rõ, nguy cơ xảy ra lũ quét, sạt lở đất luôn thường trực, nhất là ở khu vực miền núi. Trong khi đó, ở khu vực miền núi hiện có rất nhiều điểm đã được các cơ quan chuyên môn xác định, có nguy cơ xảy ra lũ quét, sạt lở rất cao mỗi khi mưa lũ về.

Chỉ tính ở các tỉnh MNPB, theo tổng hợp của Văn phòng Ban Chỉ đạo Trung ương về PCTT, trên địa bàn 15 tỉnh điều tra hiện có 116 huyện, 730 xã có nguy cơ cao lũ quét; 136 huyện, 1.226 xã có nguy cơ cao sạt lở đất; 123 huyện, 559 xã có nguy cơ cao sạt lở bờ sông bờ suối. Qua khảo sát thực địa cho thấy, các vị trí này thường nằm ở sườn dốc các núi tạo hướng chắn gió dễ tạo ra mưa lớn; sườn dốc lớn có nguy cơ sạt lở đất, đá; như ven sông, suối khu vực hạ lưu; các nhà ở, công trình do đào chân núi nằm dọc theo các đường giao thông.

Những điểm có nguy cơ cao về lũ quét, sạt lở đất đã được các cơ quan liên quan và chính quyền các địa phương cảnh báo; tuy nhiên, hiện vẫn còn hàng nghìn hộ dân đang sinh sống trong khu vực nguy hiểm, một phần do thói quen của người dân, phần do địa phương thiếu kinh phí di dời. Việc người dân tiếp tục sinh sống, sản xuất tại các điểm có nguy cơ lũ quét, sạt lở đất càng làm gia tăng nguy cơ xảy ra sự cố. 

Báo Dân tộc và Phát triển sẽ phản ánh nội dụng này trong phần tiếp theo.

Tin cùng chuyên mục
Bình Định: Chuẩn bị xây dựng Bảo tàng tỉnh hơn 700 tỷ đồng

Bình Định: Chuẩn bị xây dựng Bảo tàng tỉnh hơn 700 tỷ đồng

UBND tỉnh Bình Định vừa có thông báo chính thức về việc di dời Nhà Văn hóa Lao động tỉnh tại số 86 đường Lê Duẩn, Tp. Quy Nhơn, để nhường đất triển khai dự án xây dựng Bảo tàng tỉnh Bình Định, với tổng mức đầu tư lên đến 700 tỷ đồng từ ngân sách nhà nước.
Tin nổi bật trang chủ
Vang tiếng đàn T’rưng trên thao trường

Vang tiếng đàn T’rưng trên thao trường

Media - Ngọc Thu - 23:15, 08/04/2025
Thời điểm này, các chiến sĩ mới tại Tiểu đoàn bộ binh 50 (Trung đoàn bộ binh 991, Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh Gia Lai) đang miệt mài huấn luyện trên thao trường, bãi tập với những vũ khí, khí tài, trang bị, kèm theo điều kiện thời tiết khắc nghiệt, gian khổ. Trong hoàn cảnh ấy, tiếng đàn T’rưng vang lên hòa cùng cái nắng, cái gió của mùa khô Tây nguyên như "liều thuốc bổ" động viên, nâng cao ý chí tinh thần của các chiến sĩ quyết tâm hoàn thành nhiệm vụ.
Linh thiêng hai tiếng đồng bào

Linh thiêng hai tiếng đồng bào

Media - BDT - 23:09, 08/04/2025
Bản tin tổng hợp của Báo Dân tộc và Phát triển. Bản tin chiều nay ngày 8/4, có những thông tin đáng chú ý sau: Linh thiêng hai tiếng đồng bào. Tây Côn Lĩnh hoang sơ, đẹp như trong cổ tích. Hiến đất chung tay xây dựng nông thôn mới.
Bình yên xứ Đạo

Bình yên xứ Đạo

Dân tộc - Tôn giáo - An Yên - 23:00, 08/04/2025
Một cảm nhận khi trở về nhiều giáo xứ, giáo họ ở Nghệ An là sự an yên. Không phải là những hiện hữu trên mỗi nếp nhà khang trang, trên những trục đường rực rỡ cờ hoa và cây xanh… mà đến từ tâm hồn, từ suy nghĩ và hơn hết là từ những hành động, việc làm của chính những giáo dân nơi vùng đất ấy.
Những “đầu tàu” ở bản Dộ - Tà Vờng

Những “đầu tàu” ở bản Dộ - Tà Vờng

Gương sáng - Việt Hòa - 22:56, 08/04/2025
Đến bản Dộ - Tà Vờng hôm nay, hệ thống đường điện đang được đầu tư, các điểm trường học và nhà cửa của đồng bào Chứt ngày một khang trang, sạch đẹp. Những đổi thay đó có đóng góp của những Người có uy tín trong đồng bào Chứt ở bản Dộ - Tà Vờng.
Huyện Krông Ana (Đắk Lắk): Hàng trăm hộ đồng bào DTTS nghèo được cấp bồn chứa nước sinh hoạt phân tán

Huyện Krông Ana (Đắk Lắk): Hàng trăm hộ đồng bào DTTS nghèo được cấp bồn chứa nước sinh hoạt phân tán

Dân tộc - Tôn giáo - Lê Hường - 22:55, 08/04/2025
Trong hai ngày 8 và 9/4, Phòng Dân tộc và Tôn giáo huyện Krông Ana, tỉnh Đắk Lắk phối hợp UBND thị trấn Buôn Trấp, các xã Day Sap, Ea Bông, Băng Adrênh, Dur Kmăl tổ chức 296 cấp bồn nước Inox cho các hộ đồng bào DTTS nghèo trên địa bàn.
Ngôi chùa trên đỉnh núi, giữ 4 kỷ lục Việt Nam

Ngôi chùa trên đỉnh núi, giữ 4 kỷ lục Việt Nam

Bản tin tổng hợp của Báo Dân tộc và Phát triển. Bản tin sáng ngày 5/4, có những thông tin đáng chú ý sau: Hành trang Văn hóa truyền thống. Ngôi chùa trên đỉnh núi, giữ 4 kỷ lục Việt Nam. Chuỗi hạt cườm và bản sắc văn hóa người Co. Cùng các tin tức thời sự khác trong vùng đồng bào DTTS và miền núi.
Quảng Nam đón hơn 2,2 triệu lượt khách trong 3 tháng đầu năm

Quảng Nam đón hơn 2,2 triệu lượt khách trong 3 tháng đầu năm

Du lịch - T.Nhân - H.Trường - 22:54, 08/04/2025
Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch Quảng Nam cho biết, lượt khách tham quan, lưu trú du lịch 3 tháng đầu năm trên địa bàn tỉnh ước đạt 2,23 triệu lượt
Bạc Liêu: Đời sống đồng bào Khmer ngày càng khởi sắc từ Chương trình MTQG 1719

Bạc Liêu: Đời sống đồng bào Khmer ngày càng khởi sắc từ Chương trình MTQG 1719

Dân tộc - Tôn giáo - Thanh Phong - 22:53, 08/04/2025
Những năm qua, từ sự quan tâm của Đảng, Nhà nước thông qua các chương trình, chính sách dân tộc đời sống kinh tế-xã hội của đồng bào Khmer ở Bạc Liêu ngày càng phát triển toàn diện. Diện mạo ở các vùng có đông đồng bào Khmer sinh sống ngày càng đổi thay, bà con yên tâm lao động, sản xuất, phát triển kinh tế gia đình, xây dựng đời sống văn hóa.
Tổ chức Tết cổ truyền Chôl Chnăm Thmây năm 2025 vui tươi, lành mạnh, đoàn kết, an toàn và tiết kiệm

Tổ chức Tết cổ truyền Chôl Chnăm Thmây năm 2025 vui tươi, lành mạnh, đoàn kết, an toàn và tiết kiệm

Dân tộc - Tôn giáo - Thanh Phong - 22:52, 08/04/2025
Để đồng bào dân tộc Khmer đón mừng Tết cổ truyền Chôl Chnăm Thmây năm 2025 với tinh thần vui tươi, lành mạnh, đoàn kết, an toàn và tiết kiệm, các địa phương khu vực đồng bằng sông Cửu Long, nơi có đông đồng bào Khmer sinh sống đã tổ chức nhiều hoạt động thiết thực. Tạo điều kiện cho bà con nơi đây đón tết cổ truyền trong không khí vui tươi, lành mạnh và an toàn.
Lạng Sơn: Từ ngày 8/4 triển khai đại trà mô hình dạy học 5 ngày/tuần tại các cơ sở giáo dục THCS và THPT

Lạng Sơn: Từ ngày 8/4 triển khai đại trà mô hình dạy học 5 ngày/tuần tại các cơ sở giáo dục THCS và THPT

Giáo dục - Minh Anh - 22:49, 08/04/2025
Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Lạng Sơn vừa ban hành Công văn số 1070/SGDĐT-GDTrH ngày 4/4/2025 hướng dẫn triển khai đại trà mô hình dạy học 5 ngày/tuần đối với các cơ sở giáo dục trung học trên địa bàn tỉnh, bắt đầu áp dụng từ ngày 8/4/2025.
Bộ trưởng Bộ Dân tộc và Tôn giáo Đào Ngọc Dung: Có an cư mới lạc nghiệp, có nhà ở mới có cơ hội thoát nghèo

Bộ trưởng Bộ Dân tộc và Tôn giáo Đào Ngọc Dung: Có an cư mới lạc nghiệp, có nhà ở mới có cơ hội thoát nghèo

Thời sự - Như Tâm – Tào Đạt - 22:46, 08/04/2025
Bộ trưởng Bộ Dân tộc và Tôn giáo Đào Ngọc Dung khẳng định, bà con có an cư mới lạc nghiệp, có nhà ở mới có cơ hội thoát nghèo. Đặc biệt, để thoát nghèo bền vững chắc chắn phải có nơi ăn chốn ở tốt. Do đó, việc xóa nhà tạm, nhà dột nát là một chủ trương rất lớn của Đảng, Nhà nước.