Analytic
Chủ nhật, ngày 06 tháng 04 năm 2025, 01:37:01

Hồn dân tộc nhìn từ cổ vật: Tạo “sân chơi ” cho người trẻ (Bài 2)

Ngọc Ánh - 14:25, 26/04/2024

Thú chơi đồ cổ không chỉ góp phần lưu giữ những giá trị văn hóa của dân tộc mà còn góp phần giáo dục thế hệ trẻ về những truyền thống tốt đẹp, những tinh hoa mà cha ông để lại. Chính vì vậy, việc tạo ra những sân chơi cho các nhà sưu tầm cổ vật và tạo hành lang pháp lý rõ ràng cho hoạt động mua bán cổ vật sẽ giúp những người trẻ trở thành "cánh tay nối dài"của ngành di sản văn hóa nước nhà.

Một nhà sưu tầm trẻ ở Hà Nội cúng tiến sách, chén son vào đền thờ Đại tộc họ Trần ( cụ Trần Thị Tần thân mẫu Nguyễn Du) ở Từ Sơn, Bắc Ninh
Một nhà sưu tầm trẻ ở Hà Nội cúng tiến sách, chén son vào đền thờ Đại tộc họ Trần ( cụ Trần Thị Tần thân mẫu Nguyễn Du) ở Từ Sơn, Bắc Ninh

Trong bài viết “Sưu tầm cổ vật tư nhân ở Việt Nam - Hai thập niên nhìn lại”, ông Phạm Quốc Quân, Nguyên Giám đốc Bảo tàng Lịch sử Việt Nam nhận xét, năm 2000 với sự ra đời của Hội Sưu tầm - Nghiên cứu gốm và cổ vật Thăng Long - Hà Nội và sau đó là các hội ở Thanh Hóa, Nam Định, Hải Phòng, Bắc Ninh, Ninh Bình và TP. Hồ Chí Minh đã thực sự biến hoạt động sưu tầm cổ vật tư nhân ở Việt Nam trở thành một “cánh tay nối dài” của ngành di sản văn hóa nước nhà.

Theo ông Quân, “cánh tay nối dài” ấy đã tích cực tham gia với bảo tàng Trung ương và địa phương, tổ chức nhiều cuộc trưng bày lớn, có ý nghĩa, nhân những ngày kỷ niệm của dân tộc, sự kiện quan trọng của địa phương. Ở đó, toát lên một tinh thần hợp tác tự nguyện công - tư theo định hướng xã hội hóa của Đảng và Nhà nước, để có một kết quả đón nhận hồ hởi của toàn xã hội, tạo sinh khí mới cho hoạt động trưng bày bảo tàng.

Không chỉ hợp tác trưng bày, sưu tầm tư nhân, dưới sự điều dẫn của Hội, đã tổ chức nhiều cuộc trưng bày độc lập, với những ý tưởng và ngôn ngữ riêng của người chơi, đem đến nhiều sắc màu cho người thưởng lãm, đồng thời giới thiệu nhiều cổ vật có giá trị, mà nhiều khi, trong bảo tàng Nhà nước còn thiếu vắng. Dẫu chưa phổ biến, nhưng đã có biệt lệ, cổ vật tư nhân tham gia với cổ vật bảo tàng Nhà nước tại TP Hồ Chí Minh, đưa sưu tầm ra nước ngoài trưng bày, qua gợi ý của đối tác, chứng tỏ sự độc, hiếm của cổ vật này đối với phòng trưng bày, đối với nhu cầu thưởng lãm của cộng đồng nước họ và của du khách nước ngoài…

Nhà sưu tầm, nghiên cứu văn hóa Tây Nguyên Võ Minh Luân trong
Nhà sưu tầm, nghiên cứu văn hóa Tây Nguyên Võ Minh Luân và bộ sưu tập chóe cổ của anh tại tư gia ở TP. Buôn Ma Thuột

Đơn cử như tại tỉnh Đắk Lắk, những nhà sưu tầm đam mê cổ vật trên địa bàn tỉnh đã tề tựu lại với nhau tạo thành Nhóm cổ vật Đắk Lắk để cùng giao lưu, học hỏi, chiêm nghiệm và khám phá những tác phẩm nghệ thuật cổ xưa. Hiện nay, nhóm có khoảng 20 thành viên, cứ mỗi sáng Chủ Nhật hằng tuần, họ lại gặp nhau tại ngôi nhà số 10 đường Hải Triều (TP. Buôn Ma Thuột) để sinh hoạt. Hầu hết những thành viên trong nhóm đều có thâm niên sưu tập cổ vật, hiện vật, đồ xưa trong nhiều năm. Hiện tại, họ đang lưu giữ hàng nghìn hiện vật có giá trị cao; không chỉ nhiều về số lượng mà còn đa dạng về thể loại từ chum, ché, đồ đồng, gốm... Trong đó, có những cổ vật gốm Việt rất quý hiếm như: gốm Lý Trần (thế kỷ 11- 14), gốm Chu Đậu Hải Dương (thế kỷ 14 - 15), gốm Quảng Đức, gốm Châu Ổ ở miền Trung (thế kỷ 17 - 19); đồ xưa như những kỷ vật chiến tranh: mũ cối, mũ tai bèo, áo trấn thủ, bình toong, máy chiếu phim, máy đánh chữ, radio, đèn bão…

Nhà sưu tầm, nghiên cứu văn hóa Tây Nguyên Võ Minh Luân (TP. Buôn Ma Thuột), một trong những người sáng lập Nhóm cổ vật Đắk Lắk cho biết, hoạt động chính của nhóm là sưu tầm, nghiên cứu, trao đổi cổ vật, hiện vật các loại ở nhiều thời kỳ khác nhau. Ngoài ra, những nhà sưu tập còn hỗ trợ, tư vấn cho nhau để tránh mua nhầm hàng giả.

Không gian Ngôi Nhà Chóe Đại Ngàn của Nhà sưu tập đồ cổ Võ Minh Luân (TP. Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk) được lấp đầy bởi nhiều hiện vật cổ mang giá trị văn hoá cao
Không gian Ngôi Nhà Chóe Đại Ngàn của Nhà sưu tập đồ cổ Võ Minh Luân (TP. Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk) được lấp đầy bởi nhiều hiện vật cổ mang giá trị văn hoá cao - Ảnh tư liệu

Hay như tại Quảng Bình có CLB UNESCO Nghiên cứu, sưu tầm cổ vật tỉnh ra đời từ năm 2014, đến nay đã có 25 hội viên với gần 10 nghìn hiện vật cổ được sưu tầm, lưu giữ. Hiện vật cổ ở Quảng Bình chủ yếu là các sản phẩm gốm sứ đời nhà Nguyễn, các đồ đồng của nền văn hóa Đông Sơn... Những họa tiết trên bề mặt gốm sứ dù đã phủ màu thời gian nhưng vẫn thể hiện độ tinh xảo của đôi bàn tay, tính thẩm mỹ của cha ông thuở trước.

Ông Phan Đức Hòa, Chủ nhiệm CLB UNESCO Nghiên cứu, sưu tầm cổ vật tỉnh Quảng Bình cho biết, những người tham gia vào CLB với điều kiện phải có được một số “vốn” kha khá cổ vật và có tình yêu thực sự với cổ vật, với những giá trị xưa cũ của cha ông để lại. Vì chỉ như vậy họ mới biết nâng niu, trân trọng những giá trị cũ kỹ, mới không bán đi những cổ vật khi có người đến hỏi mua với giá cao...

Gia nhập vào "sân chơi" của các nhà sưu tầm cổ vật và qua thực tế tìm hiểu hoạt động sưu tầm, mua bán di vật, cổ vật, bảo vật cho thấy, theo Luật Di sản văn hóa năm 2001 (sửa đổi, bổ sung năm 2009) và các văn bản hướng dẫn thì Nhà nước thống nhất quản lý hoạt động mua bán di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia và tạo điều kiện để tổ chức, cá nhân kinh doanh, mua bán di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia. Việc kinh doanh di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia phải tuân thủ các quy định của pháp luật về di sản văn hóa, pháp luật về doanh nghiệp, pháp luật về thuế và các quy định pháp luật khác có liên quan.

Để thẩm định đúng giá trị của một món cổ vật đòi hỏi người chơi phải có kiến thức về lịch sử, cảm quan nhạy bén. - Ảnh tư liệu
Để thẩm định đúng giá trị của một món cổ vật đòi hỏi người chơi phải có kiến thức về lịch sử, cảm quan nhạy bén. - Ảnh tư liệu

Trên cơ sở này, từ nhiều năm trước, nhiều Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch các địa phương đã phát thông tin rộng rãi tới giới sưu tập, khuyến khích đăng ký di vật, cổ vật, bảo vật với cơ quan quản lý. Đăng ký hiện vật đồng nghĩa với việc được Nhà nước bảo hộ, được hỗ trợ về bảo quản. Thế nhưng, không nhiều nhà sưu tập, chủ sở hữu di vật, cổ vật, bảo vật mặn mà với chủ trương này.

Lý do, theo nhiều người trong giới chơi cổ ngoạn là sự e ngại khó khăn sẽ gặp phải trong việc chứng minh nguồn gốc hợp pháp của món đồ mà họ sở hữu. Bởi đồ cổ phải là món đồ có giá trị cả về mặt lịch sử, văn hóa, thẩm mỹ lẫn giá trị lớn về mặt kinh tế, có niên đại ít nhất 100 năm. Trải qua chiến tranh, bao dâu bể của cuộc đời, việc chứng minh nguồn gốc hợp pháp cho nhiều hiện vật là chuyện không dễ, thậm chí là không tưởng.

Một lý do quan trọng khác, là Luật Di sản văn hóa quy định, các di vật, cổ vật, bảo vật có nguồn gốc trong lòng đất thuộc đất liền, hải đảo, ở vùng nội thủy, lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa đều thuộc sở hữu của Nhà nước. Nếu chiếu theo quy định này, sẽ có rất nhiều hiện vật đang lưu hành có nguồn gốc từ đây. Điều này khiến nhiều nhà sưu tập, chủ sở hữu di vật, cổ vật, bảo vật e ngại khi đăng ký với cơ quan quản lý bởi nếu đăng ký, không khác nào “lạy ông tôi ở bụi này”.

Học sinh một trường tiểu học ở TP. Hồ Chí Minh tham quan, học tập tại Bảo tàng Lịch sử Việt Nam - Ảnh:
Học sinh một trường tiểu học ở TP. Hồ Chí Minh tham quan, học tập, tìm hiểu các cổ vật tại Bảo tàng Lịch sử Việt Nam - Ảnh: tư liệu

Năm 2001, khi Luật Di sản văn hóa năm 2001 (sửa đổi, bổ sung năm 2009) chính thức được ban hành đã đem đến một hơi thở, sức sống mới, làm đổi thay nhiều khía cạnh trong lĩnh vực di sản văn hóa nước ta. Trong đó phải nói tới đội ngũ những người yêu thích cổ ngoạn, họ được công nhận quyền sở hữu tư nhân, điều vốn chưa bao giờ được thừa nhận trong các văn bản pháp quy của Nhà nước, kể từ thời phong kiến cho đến năm 2001.

Tuy nhiên, theo ông Phạm Quốc Quân, Nguyên Giám đốc Bảo tàng Lịch sử Việt Nam nhận định, sau 20 năm Luật Di sản văn hóa đi vào đời sống cộng đồng, tư duy, nhận thức của xã hội đã có những thay đổi. Vì vậy, cần nhìn nhận thực tế một số vấn đề để sự sửa đổi, bổ sung một lần nữa đối với bộ luật này được hoàn thiện hơn.

Cụ thể đó là việc cần giải quyết những hạn chế như việc đăng ký cổ vật dường như còn là việc làm dở dang của hầu hết các địa phương, do sự thiếu mặn mà của những nhà sưu tầm khi họ coi đó như một sự siết chặt quản lý của Nhà nước. Việc chưa đăng ký hoặc đăng ký dở dang khiến cho việc quản lý cổ vật còn bị buông lỏng.

Trong khi đó, thị trường cổ vật thật, giả lẫn lộn cũng là một mảng tối trên bức tranh sưu tầm cổ vật tư nhân ở nước ta, cần thiết phải được giải quyết bằng sự tinh thông nhận biết của người có chuyên môn cũng như sự răn đe nghiêm trị của pháp luật với những hành vi vi phạm làm giả cổ vật. Có như vậy, chủ trương của Nhà nước, mong muốn xã hội hóa lĩnh vực này mới trở nên thiết thực và hiệu quả hơn.

Tin cùng chuyên mục
“Truyền lửa” tình yêu di sản bằng công nghệ số

“Truyền lửa” tình yêu di sản bằng công nghệ số

Bằng tinh thần sáng tạo, thanh niên vùng đồng bào DTTS đã tận dụng các nền tảng không gian số để quảng bá các giá trị văn hóa truyền thống, cảnh quan thiên nhiên, các di sản… Họ chính là những tuyên truyền viên tích cực, “truyền lửa” tình yêu di sản, góp phần thúc đẩy du lịch địa phương phát triển.
Tin nổi bật trang chủ
Thủ tướng: Tiếp tục giải quyết các quan tâm của phía Hoa Kỳ bằng biện pháp thuế quan và phi thuế quan

Thủ tướng: Tiếp tục giải quyết các quan tâm của phía Hoa Kỳ bằng biện pháp thuế quan và phi thuế quan

Chiều 5/4, Thủ tướng Phạm Minh Chính chủ trì cuộc họp thứ 2 của Thường trực Chính phủ với các bộ, ngành để tiếp tục đánh giá tình hình, thảo luận về các giải pháp trước mắt và lâu dài sau khi phía Hoa Kỳ công bố áp thuế đối ứng với hàng hóa đến từ nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam.
Bắc Kạn: Giải ngân vốn các Chương trình MTQG đạt thấp

Bắc Kạn: Giải ngân vốn các Chương trình MTQG đạt thấp

Dân tộc - Tôn giáo - Khánh Thư - 20:26, 05/04/2025
Hết quý I, kết quả giải ngân nguồn vốn Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) năm 2025 của tỉnh Bắc Kạn chỉ đạt 11% kế hoạch giao; trong đó, vốn đầu tư giải ngân đạt 14,6% kế hoạch; vốn sự nghiệp giải ngân đạt 0,2% kế hoạch.
Hàng ngàn lượt người dự lễ cầu siêu tiết Thanh minh

Hàng ngàn lượt người dự lễ cầu siêu tiết Thanh minh

Tin tức - Duy Chí - 20:15, 05/04/2025
Tiết Thanh minh là dịp để con cháu tỏ lòng hiếu kính đến ông bà, cha mẹ, người có công với đất nước và đã trở thành bản sắc văn hóa của người Việt Nam. Hàng năm Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh Bình Dương và Công ty CP Đầu tư Xây dựng Chánh Phú Hòa đều tổ chức Lễ cầu an, cầu siêu, thu hút hàng ngàn lượt người đến dự.
Bạc Liêu: Đồng bào dân tộc Khmer được nghỉ 3 ngày đón Tết cổ truyền Chôl Chnăm Thmây

Bạc Liêu: Đồng bào dân tộc Khmer được nghỉ 3 ngày đón Tết cổ truyền Chôl Chnăm Thmây

Dân tộc - Tôn giáo - Tào Đạt - Mỹ Hương - 19:10, 05/04/2025
Ngày 4/4, Chủ tịch UBND tỉnh Bạc Liêu ký ban hành về việc triển khai thực hiện một số nội dung mừng Tết cổ truyền Chôl Chnăm Thmây năm 2025 của đồng bào dân tộc Khmer. Theo đó, cán bộ, công chức, viên chức, lực lượng vũ trang và người lao động là người dân tộc Khmer trên địa bàn tỉnh được nghỉ Tết 3 ngày (từ ngày 14 - 16/4/2025 Dương lịch).
Sở Dân tộc và Tôn giáo tỉnh Hòa Bình: Đề nghị công bố bổ sung thủ tục hành chính lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo

Sở Dân tộc và Tôn giáo tỉnh Hòa Bình: Đề nghị công bố bổ sung thủ tục hành chính lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo

Dân tộc - Tôn giáo - Tùng Nguyên - 18:26, 05/04/2025
Sở Dân tộc và Tôn giáo tỉnh Hòa Bình vừa có Tờ trình trình UBND tỉnh ban hành quyết định công bố bổ sung danh mục thủ tục hành chính thuộc phạm vi chức năng quản lý của Sở.
Trà Vinh: Khánh thành chánh điện chùa Chông Prây

Trà Vinh: Khánh thành chánh điện chùa Chông Prây

Dân tộc - Tôn giáo - Tào Đạt - 18:21, 05/04/2025
Ngày 5/4, tại chùa Chông Prây (ấp Trạm, xã Phước Hưng, huyện Trà Cú, Trà Vinh) đã diễn ra Lễ cắt băng khánh thành chánh điện cùng một số hạng mục khác trong khuôn viên chùa.
Ngôi chùa trên đỉnh núi, giữ 4 kỷ lục Việt Nam

Ngôi chùa trên đỉnh núi, giữ 4 kỷ lục Việt Nam

Bản tin tổng hợp của Báo Dân tộc và Phát triển. Bản tin sáng ngày 5/4, có những thông tin đáng chú ý sau: Hành trang Văn hóa truyền thống. Ngôi chùa trên đỉnh núi, giữ 4 kỷ lục Việt Nam. Chuỗi hạt cườm và bản sắc văn hóa người Co. Cùng các tin tức thời sự khác trong vùng đồng bào DTTS và miền núi.
Quảng Nam yêu cầu các sở, ngành đẩy nhanh giải ngân vốn Chương trình mục tiêu quốc gia

Quảng Nam yêu cầu các sở, ngành đẩy nhanh giải ngân vốn Chương trình mục tiêu quốc gia

Tin tức - T.Nhân - H.Trường - 17:57, 05/04/2025
UBND tỉnh Quảng Nam vừa tổ chức cuộc họp nghe báo cáo công tác phân bổ, giải ngân kế hoạch vốn Chương trình mục tiêu quốc gia của các sở, ngành, hội đoàn thể, đơn vị thuộc khối tỉnh.
Đắk Lắk: Chủ động công tác phòng cháy, chữa cháy rừng

Đắk Lắk: Chủ động công tác phòng cháy, chữa cháy rừng

Xã hội - Hoàng Thùy - 17:29, 05/04/2025
UBND tỉnh Đắk Lắk vừa ban hành Công văn số 3048/UBND - NNMT ngày 31/3/2025 về việc chủ động triển khai công tác phòng cháy, chữa cháy rừng.
Chủ tịch Quốc hội đến thủ đô Tashkent, bắt đầu thăm chính thức Uzbekistan

Chủ tịch Quốc hội đến thủ đô Tashkent, bắt đầu thăm chính thức Uzbekistan

Thời sự - PV - 17:27, 05/04/2025
Đúng 13 giờ 30 phút chiều nay (giờ địa phương), Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn và Phu nhân cùng Đoàn đại biểu cấp cao Việt Nam đến Sân bay quốc tế I. Karimov Tashkent, bắt đầu chuyến thăm chính thức Uzbekistan theo lời mời của Chủ tịch Thượng viện Quốc hội Uzbekistan Tanzila Narbaeva; tham dự Đại hội đồng lần thứ 150 của Liên minh Nghị viện thế giới (IPU-150) theo lời mời của Chủ tịch Liên minh Nghị viện Thế giới (IPU) Tulia Ackson và Tổng thư ký Liên minh Nghị viện thế giới Martin Chungong.
Festival Biển Nha Trang-Khánh Hòa: Tâm điểm thu hút du lịch dịp Hè

Festival Biển Nha Trang-Khánh Hòa: Tâm điểm thu hút du lịch dịp Hè

Du lịch - Minh Nhật - 15:52, 05/04/2025
Chuỗi hoạt động động tại Chương trình Festival Biển 2025 nhằm tạo "tâm điểm" để thu hút du khách đến với Nha Trang-Khánh Hòa trong dịp Hè năm nay.
Ngôi chùa trên đỉnh núi, giữ 4 kỷ lục Việt Nam

Ngôi chùa trên đỉnh núi, giữ 4 kỷ lục Việt Nam

Media - BDT - 15:30, 05/04/2025
Bản tin tổng hợp của Báo Dân tộc và Phát triển. Bản tin sáng ngày 5/4, có những thông tin đáng chú ý sau: Hành trang Văn hóa truyền thống. Ngôi chùa trên đỉnh núi, giữ 4 kỷ lục Việt Nam. Chuỗi hạt cườm và bản sắc văn hóa người Co. Cùng các tin tức thời sự khác trong vùng đồng bào DTTS và miền núi.