Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Phóng sự

Giữ lửa rèn đỏ mãi...

Hồng Phúc - Văn Sơn - 18:14, 19/03/2025

Sáng sớm, mặt trời lên cao, nắng vàng trải đều khắp các thôn làng. Thiên nhiên vùng cao Trà Nam hiện lên thật thanh bình, yên ả. Men theo từng tiếng búa đập, tiếng đe, chúng tôi đến nhà của ông Hồ Văn Dương sống tại Khu dân cư Tắc Vin (thôn 1) xã Trà Nam, huyện Nam Trà My (Quảng Nam). Bức tranh lao động thật đẹp với hình ảnh em Hồ Gia Huy đang quay khò lửa, những tia lửa từ các thanh sắt đỏ rực bắn tung tóe, còn ông Hồ Văn Dương đang dùng búa đập, hai người phối hợp nhịp nhàng, làm việc say sưa mặc cho áo đã ướt đẫm mồ hôi.

Hằng ngày, lò rèn của ông Dương vẫn luôn đỏ lửa, để các lớp trẻ đến học nghề.
Hằng ngày, lò rèn của ông Dương vẫn luôn đỏ lửa, để các lớp trẻ đến học nghề

Nghỉ tay mời khách uống chén trà, ông Dương tranh thủ châm điếu thuốc vừa hít một hơi dài rồi kể chuyện: Nghề rèn của người Xơ Đăng ra đời khá lâu, nó đã gắn bó với ông từ khi 15 tuổi. Khi đó ông đã theo cha vào rừng tìm củi đốt than để về rèn. Đến bây giờ đã ngoài 60, ông cũng không còn nhớ nổi mình đã rèn bao nhiêu cái dao, rựa, rìu, lưỡi mác, cuốc, đồ chọc tỉa... để phục vụ để bà con có vật dụng làm rẫy, đi rừng chặt cây, săn bắt, kiếm củi, bẻ măng,…

Nghề rèn truyền thống của người Xơ Đăng chủ yếu đỏ lửa lúc nông nhàn hay dịp đầu năm để chuẩn bị cho mùa nương, khai hoang lúa rẫy mới. Trước đây, các sản phẩm làm ra chỉ để trao đổi lương thực, thực phẩm và giúp bà con, anh em, họ hàng trong làng có vật dụng làm rẫy, đi rừng. 

Những năm gần đây, thì nghề rèn không còn được như xưa. Nhu cầu sử dụng của bà con ngày càng giảm, thợ rèn chỉ có thể sản xuất cầm chừng. Nhưng lửa rèn cứ cháy mãi trong tim, trở thành động lực và niềm thôi thúc để ông cố gắng bám trụ để giữ lại nghề rèn truyền thống của người Xơ Đăng.

Địa bàn cư trú của người Xơ Đăng xung quanh tồn tại những quặng sắt tự nhiên xung quanh các ngọn đồi. Những quặng sắt này có hàm lượng sắt rất cao thường ở dạng cục và dạng cát. Tuy vẫn còn khá thủ công, nhưng lò rèn của ông Hồ Văn Dương bây giờ đã được cải tiến cơ bản, kết hợp với một số vật liệu sắt, thép khác để cho ra kiểu bếp lò quay bằng tay khá đơn giản nhưng tiện dụng.

Ông Dương cho biết, kỹ thuật rèn của người Xơ Đăng không được ghi chép bài bản, chỉ có người đi trước truyền lại cho người đi sau. Để có một sản phẩm ưng ý phục vụ sinh hoạt, sản xuất, ông phải tìm cho được sắt thép tốt, từ cách chọn than cho đến đặt bếp cũng phải đòi hỏi kỹ thuật cao.

Người Xơ đăng sở hữu phương thức bí truyền để tạo ra thỏi sắt chất lượng cao để làm dụng cụ lao động
Người Xơ Đăng sở hữu phương thức bí truyền để tạo ra thỏi sắt chất lượng cao để làm dụng cụ lao động

Để nung được quặng sắt, người Xơ Đăng phải lên rừng tìm được cây rừng có tên gọi là loăng rlinh để làm than. Chỉ với loại than từ loại cây này, lửa lò rèn mới đủ độ nóng cần thiết có thể nung chảy quặng sắt tự nhiên. Cần tính toán kỹ lưỡng mỗi khi bắt tay vào rèn một sản phẩm, phải thổi lửa sao cho sắt đỏ vừa phải, phù hợp. Mỗi lần đập búa bao giờ cũng một tiếng nặng, một tiếng nhẹ để tạo nên sự chính xác nơi nện búa. Người Xơ Đăng sở hữu phương thức bí truyền để tạo ra thỏi sắt chất lượng cao, chắc bền và không bị mẻ, gãy khi sử dụng.

Khi đã có những thỏi sắt ưng ý, theo truyền thống thợ rèn người Xơ Đăng không sử dụng than loăng rlinh nữa mà chỉ sử dụng những loại cây khác để cho nhiệt độ thấp hơn. Để cho ra thành phẩm từ thanh sắt, thép thô, người thợ rèn phải trải qua nhiều công đoạn, đòi hỏi rất nhiều công sức.

Sắt, thép sau khi dùng búa tạ đập cho nhẵn ra được đưa vào lửa nung đến khi đỏ rực. Khâu này đòi hỏi thợ rèn phải có nhiều kinh nghiệm, nhìn độ hồng của sắt và thép trên ngọn lửa để nhận biết được quá trình nung đã đạt hay chưa. Tiếp đến, dùng búa đập nhiều lần tạo hình và mài thủ công từng chi tiết đến khi cho ra thành phẩm.

Theo ông Hồ Văn Dương trong các khâu quan trọng nhất, là quy trình chế tác “nước tôi”, người Xơ Đăng thường dùng mai con rùa nấu keo lại, nghĩa là cho sản phẩm qua lửa lần cuối rồi nhúng vào đó. Sau khi nhúng xong, người thợ mang đi mài lần cuối để hoàn chỉnh sản phẩm. 

Nước tôi già hay non ảnh hưởng đến độ sắc của dụng cụ. Nước tôi sẽ quyết định độ bền của sản phẩm. Tùy vào sản phẩm và dụng cụ mà giá bán khác nhau, như dao phát rẫy và rựa có giá từ 250 - 300 ngàn đồng, rìu và lưỡi mác thì giá từ 400-450 ngàn đồng, cuốc, đồ chọc tỉa có giá từ 150 - 170 ngàn đồng, dao vót nan thì có giá 140 ngàn đồng,...

Từ xưa đến nay người Xơ Ðăng vẫn giữ các nghi lễ gắn với nghề rèn. Theo quan niệm, trước mùa rèn, người Xơ Ðăng thường tổ chức cúng Giàng ngay tại lò. Lễ cúng Giàng thường gồm có con gà, ghè rượu và do người thợ rèn chính của làng đứng ra làm lễ. Họ lấy rượu, huyết gà bôi lên chiếc đe, hòn đá mài, chiếc búa và khấn Giàng với ước nguyện người thợ rèn sẽ làm ra nhiều mẻ sắt, rèn được nhiều dao sắc, cuốc bền.

Đến học nghề rèn, ngồi chăm chú theo dõi từng động tác trui, đập, mài, anh Hồ Văn Lượng (30 tuổi), thanh niên cùng thôn cho biết: Nghề rèn này đang dần mai một và có nguy cơ thất truyền, bởi lớp trẻ Xơ Đăng hiện nay ở địa phương không mấy quan tâm đến nghề. Dẫu vậy, tôi tin rằng với sự nỗ lực của bản thân và sự động viên của chú Hồ Văn Dương, một ngày nào đó thế hệ trẻ sẽ lại đam mê, thắp lại những lò rèn rực lửa.

Ông Đoàn Ngọc Hoài, Phó Chủ tịch UBND xã Trà Nam cho biết: Từ trước đến nay, đồng bào Xơ Đăng luôn coi trọng nghề rèn truyền thống. Dù cuộc sống hiện đại có thay đổi đến mấy, song “cái gốc” những làng nghề truyền thống của người Xơ Đăng nói chung, trong đó có nghề rèn của gia đình anh Hồ Văn Dương luôn được giữ gìn và phát triển. 

Các ngành chức năng và chính quyền địa phương cũng đang nỗ lực tìm hướng khôi phục nghề rèn truyền thống của đồng bào Xơ Đăng, để góp phần tăng năng suất lao động, đáp ứng nhu cầu sản xuất trong hành trình xây dựng nông thôn mới, góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa của đồng bào Xơ Đăng nơi đây. 

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Tên con đường là tên em gửi lại…

Tên con đường là tên em gửi lại…

Phòng đón tiếp Khu di tích lịch sử quốc gia 60 liệt sỹ TNXP Đại đội 915, Đội 91 Bắc Thái hôm ấy lặng như tờ; chỉ còn lại tiếng sụt sùi, thổn thức nơi ngực trái… Đó hẳn là sự đồng điệu của những con tim yêu chuộng hòa bình, sự ngưỡng mộ của lớp lớp hậu thế… Còn tôi, thì cũng đã có những khoảng lặng khi cảm nghĩ về bản tráng ca bất tử hơn nửa thế kỷ trước.
Tin nổi bật trang chủ
Đoàn kiểm tra của Bộ Chính trị, Ban Bí thư thông qua dự thảo Báo cáo kết quả kiểm tra đối với Ban Thường vụ Tỉnh ủy Khánh Hòa

Đoàn kiểm tra của Bộ Chính trị, Ban Bí thư thông qua dự thảo Báo cáo kết quả kiểm tra đối với Ban Thường vụ Tỉnh ủy Khánh Hòa

Chiều 19/3, Đoàn kiểm tra số 1922 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư do Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Đỗ Văn Chiến làm Trưởng đoàn, đã làm việc với Ban Thường vụ Tỉnh ủy Khánh Hòa, để thông qua dự thảo Báo cáo kết quả kiểm tra việc triển khai thực hiện một số chuyên đề công tác trọng tâm năm 2025, theo quyết định của Bộ Chính trị, Ban Bí thư.
Lạng Sơn: Ngăn chặn vụ vận chuyển 500kg móng giò đông lạnh nhập lậu

Lạng Sơn: Ngăn chặn vụ vận chuyển 500kg móng giò đông lạnh nhập lậu

Tin tức - H. Phúc - 40 phút trước
Ngày 19/3, Đội Quản lý thị trường (QLTT) số 3 tỉnh Lạng Sơn thông tin, Đội đã phối hợp với lực lượng Hải quan và Đội 389 đã kiểm tra, phát hiện và bắt giữ một vụ vận chuyển trái phép 500kg móng giò đông lạnh không rõ nguồn gốc xuất xứ.
Ba Bể (Bắc Kạn): Đẩy nhanh tiến độ giải ngân các Chương trình mục tiêu quốc gia

Ba Bể (Bắc Kạn): Đẩy nhanh tiến độ giải ngân các Chương trình mục tiêu quốc gia

Công tác Dân tộc - Thanh Phong - 40 phút trước
Năm 2025 là năm cuối giai đoạn I (2021-2025) thực hiện các chương trình MTQG, đồng thời là năm tổng kết, đánh giá toàn diện những kết quả đạt được, làm nền tảng định hướng cho giai đoạn tiếp theo (2026-2030). Vì vậy, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn tập trung nguồn lực, đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn các Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG), trong đó có Chương trình MTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021-2030, goai đoạn I từ 2021-2025.
Tên con đường là tên em gửi lại…

Tên con đường là tên em gửi lại…

Phóng sự - Thanh Hải - 42 phút trước
Phòng đón tiếp Khu di tích lịch sử quốc gia 60 liệt sỹ TNXP Đại đội 915, Đội 91 Bắc Thái hôm ấy lặng như tờ; chỉ còn lại tiếng sụt sùi, thổn thức nơi ngực trái… Đó hẳn là sự đồng điệu của những con tim yêu chuộng hòa bình, sự ngưỡng mộ của lớp lớp hậu thế… Còn tôi, thì cũng đã có những khoảng lặng khi cảm nghĩ về bản tráng ca bất tử hơn nửa thế kỷ trước.
Bộ Y tế lập 6 đoàn đi kiểm tra, giám sát phòng, chống dịch sởi tại nhiều địa phương

Bộ Y tế lập 6 đoàn đi kiểm tra, giám sát phòng, chống dịch sởi tại nhiều địa phương

Sức khỏe - Minh Nhật - 52 phút trước
Bộ Y tế thành lập 6 đoàn kiểm tra, giám sát phòng chống dịch sởi tại các tỉnh, thành phố khu vực miền Bắc, Nam, Trung và Tây Nguyên
Ứng dụng trí tuệ nhân tạo và công nghệ số trong chăn nuôi lợn

Ứng dụng trí tuệ nhân tạo và công nghệ số trong chăn nuôi lợn

Khoa học - Công nghệ - Minh Nhật - 53 phút trước
Chiều 19/3, tại TP Hồ Chí Minh, diễn đàn “Đổi mới ngành chăn nuôi lợn Trung Quốc - Việt Nam” đã diễn ra với sự góp mặt của các chuyên gia hàng đầu từ hai quốc gia. Sự kiện tập trung thảo luận về việc ứng dụng công nghệ số và trí tuệ nhân tạo (AI) trong chăn nuôi lợn, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững cho ngành chăn nuôi tại cả Việt Nam và Trung Quốc.
Cung đường đẹp như tranh giữa đại ngàn Trường Sơn

Cung đường đẹp như tranh giữa đại ngàn Trường Sơn

Bản tin tổng hợp của Báo Dân tộc và Phát triển. Bản tin sáng ngày 20/3, có những thông tin đáng chú ý sau: Hội tụ sắc màu văn hóa. Cung đường đẹp như tranh giữa đại ngàn Trường Sơn. Nghệ nhân A Hôă giữ nghề đan gùi truyền thống. Cùng các tin tức thời sự khác trong vùng đồng bào DTTS và miền núi.
Đội tuyển Việt Nam nhẹ nhàng vượt qua Campuchia trong trận giao hữu trên sân Gò Đậu

Đội tuyển Việt Nam nhẹ nhàng vượt qua Campuchia trong trận giao hữu trên sân Gò Đậu

Thể thao - Giải trí - Hoàng Quý - 55 phút trước
Để chuẩn bị cho vòng loại Asean Cup 2027, đội tuyển Việt Nam đã tổ chức trận giao hữu với đội tuyển Campuchia vào tối 19/3 trên sân Gò Đậu (Bình Dương). Trước một đối thủ “chiếu dưới” đội tuyển Việt Nam đã dễ dàng đánh bại Campuchia với tỉ số 2-1.
Phó Thủ tướng Mai Văn Chính: Giữ gìn, lan tỏa giá trị của di sản Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam

Phó Thủ tướng Mai Văn Chính: Giữ gìn, lan tỏa giá trị của di sản Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam

Tin tức - Như Tâm - Tào Đạt - 1 giờ trước
Để tiếp tục phát huy giá trị của Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ Núi Sam, Phó Thủ tướng Chính phủ Mai Văn Chính yêu cầu Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân tỉnh An Giang cùng các bộ, ban, ngành, địa phương liên quan đẩy mạnh thực hiện các biện pháp bảo vệ, giữ gìn, nâng cao nhận thức cộng đồng và lan tỏa tới bạn bè quốc tế.
Cung đường đẹp như tranh giữa đại ngàn Trường Sơn

Cung đường đẹp như tranh giữa đại ngàn Trường Sơn

Media - BDT - 1 giờ trước
Bản tin tổng hợp của Báo Dân tộc và Phát triển. Bản tin sáng ngày 20/3, có những thông tin đáng chú ý sau: Hội tụ sắc màu văn hóa. Cung đường đẹp như tranh giữa đại ngàn Trường Sơn. Nghệ nhân A Hôă giữ nghề đan gùi truyền thống. Cùng các tin tức thời sự khác trong vùng đồng bào DTTS và miền núi.
Phú Yên kích cầu du lịch với thông điệp “Đi Phú Yên đi”

Phú Yên kích cầu du lịch với thông điệp “Đi Phú Yên đi”

Du lịch - T.Nhân - H.Trường - 19:35, 19/03/2025
UBND tỉnh Phú Yên vừa ban hành Kế hoạch kích cầu, thu hút khách du lịch năm 2025. Năm nay, với thông điệp “Đi Phú Yên đi”, tỉnh đã đưa ra hàng loạt các gói sản phẩm du lịch hấp hẫn.
Quảng Nam tổ chức Hội thảo công bố bộ chữ viết Cơ Tu

Quảng Nam tổ chức Hội thảo công bố bộ chữ viết Cơ Tu

Tìm trong di sản - T.Nhân - H.Trường - 19:34, 19/03/2025
Ngày 19/3, UBND tỉnh Quảng Nam phối hợp với Viện Ngôn ngữ học - Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, tổ chức hội thảo công bố bộ chữ viết Cơ Tu.