Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Dẻo thơm gạo nếp vùng cao

Băng Ngân - Nguyễn Thế Lượng - 10:13, 05/11/2023

Ở vùng cao Tây Bắc, có những vùng đất từ lâu là nơi có đặc sản gạo nếp dẻo thơm và thương hiệu được chắp cánh bay đến nhiều nơi trên khắp cả nước. Những hạt nếp trắng tròn, dẻo thơm đã trở thành món quà hấp dẫn đối với du khách sau mỗi hành trình du lịch trở về...

Cô gái Thái trên cánh đồng nếp Tú Lệ (Yên Bái)
Cô gái Thái trên cánh đồng nếp Tú Lệ (Yên Bái) - Ảnh Thanh Miền

Những “hạt ngọc trời”

Không phải gạo nếp ở vùng đất nào cũng được nhiều nơi biết đến và trở thành đặc sản nổi tiếng, để mỗi khi nhắc đến vùng đất ấy là người ta sẽ nhớ đến và gọi tên. Ở các tỉnh vùng cao khu vực Tây Bắc hay trung du, một số gạo đặc sản của đồng bào DTTS đã gắn liền với địa danh, như gạo nếp Tú Lệ (huyện Văn Chấn, Yên Bái), gạo nếp gà gáy Mỹ Lung (huyện Yên Lập, Phú Thọ), gạo nếp nương Điện Biên (Điện Biên), gạo nếp quạ đen (huyện Thanh Sơn, Phú Thọ), nếp cẩm Lai Châu…

Những sản phẩm nông nghiệp này được đồng bào các dân tộc ở vùng cao gìn giữ, gieo trồng từ bao đời trên những triền núi cao hay ruộng bậc thang, trong khí hậu quanh năm mát mẻ,  hấp thụ bao tinh tuý của nắng gió, của nước suối trong mát, của màu mỡ đất đai và đôi bàn tay cần cù chăm sóc của người dân vùng cao...làm nên những hạt nếp trắng tròn, dẻo thơm.

Ở vùng cao, đồng bào các dân tộc thường chỉ cấy một vụ trong năm nên đất đai và thổ nhưỡng nơi đây, rất thích hợp với việc trồng những giống lúa nếp là giống bản địa, không lai tạp, sinh trưởng tốt. 

Những cánh đồng lúa nơi vùng cao Tây Bắc là nơi cho những mùa nếp bội thu.
Những cánh đồng lúa nơi vùng cao Tây Bắc là nơi cho những mùa nếp bội thu.

Những đặc sản gạo nếp vùng cao, có những đặc tính khác biệt so với những loại gạo nếp thông thường. Gạo nếp nương Điện Biên có hạt gạo trắng, thon dài, gạo nếp Tú Lệ hạt tròn, màu trắng trong, thoạt nhìn sẽ không biết đấy là gạo nếp. Còn gạo nếp gà gáy ở xứ Mường Mỹ Lung (Phú Thọ) thì hạt trắng tinh, tròn; nếp cẩm Lai Châu thì màu đen tuyền. Những loại gạo này có hương thơm lừng lựng trước và sau khi đồ xôi. Đặc biệt, khi muốn đồ xôi, có loại chỉ cần ngâm trong nước chừng 30 phút, là có thể cho lên chõ. Khi chín, hạt xôi căng bóng, không dính tay, dẻo thơm hấp dẫn.

Làm nên bản sắc văn hoá

Ở mỗi vùng miền, đặc sản gạo nếp đã góp phần quan trọng làm nên những nét văn hoá mang đậm bản sắc của người vùng cao. Trong đó, vốn văn hoá ẩm thực của người vùng cao không thể thiếu gạo nếp, vì đó là nguyên liệu chính để làm nên những món ăn đậm đà dư vị. 

Trong bữa ăn, trong những nghi lễ, hội bản, món xôi là tâm điểm của mâm cỗ. Đây cũng là lễ vật quan trọng để người vùng cao dâng cúng thần linh, tổ tiên, thể hiện tấm lòng thành kính, biết ơn của mình. Đồng thời, vào những ngày lễ trong năm như rằm tháng Giêng, rằm tháng Bảy, tết Nguyên đán, người vùng cao thường sử dụng gạo nếp để gói những món bánh như bánh chưng, bánh rợm, bánh giày, bánh lẳng… Ngoài ra, món cơm lam, cốm rang vốn từ lâu đã trở thành đặc trưng ẩm thực ở vùng cao.

Đồng bào vùng cao treo lúa nếp thành từng chùm sau mùa gặt trên gác nhà.
Đồng bào vùng cao treo lúa nếp thành từng chùm sau mùa gặt trên gác nhà.

Nét văn hoá gắn với hạt gạo nếp của người vùng cao được thể hiện tinh tế và độc đáo qua món xôi ngũ sắc. Nhờ sự sáng tạo, khéo léo trong sự kết hợp giữa các màu lá tự nhiên khác nhau, từ lâu, người vùng cao đã sáng tạo ra món xôi ngũ sắc vừa đẹp mắt bởi 5 màu sắc hài hoà, tự nhiên. 

Xôi ngũ sắc gắn với triết lý sâu xa của đồng bào vùng cao, tượng trưng cho ngũ hành trong quan niệm dân gian. Đó là màu trắng (kim), màu xanh (mộc), màu đen (thuỷ), màu đỏ (hoả), màu vàng (thổ). Người vùng cao luôn cho rằng, cuộc sống cần có sự hài hoà của 5 màu trên để con người, vạn vật luôn khoẻ mạnh, tươi tốt và phát triển tự nhiên.

 Để làm nên những đĩa xôi ngũ sắc, người vùng cao lặn lội lên rừng tìm hái những lá cây, ra vườn nhà tìm đào những củ nghệ vàng, nấu lên, giã, vắt lấy nước để ngâm với gạo nếp rồi đồ lên sẽ thành xôi màu rất đẹp.

Gạo nếp góp phần làm nên dư vị ẩm thực vùng cao Tây Bắc.
Gạo nếp góp phần làm nên dư vị ẩm thực vùng cao Tây Bắc.

Gạo nếp còn là vật không thể thiếu để người vùng cao diễn xướng những nghi lễ, lễ hội trong năm. Điển hình như lễ Mừng cơm mới, lễ cúng Rừng thiêng, lễ hội Cốm, lễ cưới hỏi, tết Thanh minh, lễ hội Lồng tông, lễ hội Gầu Tào…Tuỳ từng đặc trưng của lễ hội, đồng bào vùng cao chế biến các món xôi khác nhau để vừa làm lễ dâng cúng đất trời, vừa để thưởng thức.

Đặc sản cốm nếp Tú Lệ
Đặc sản cốm nếp Tú Lệ

Đặc biệt, mỗi khi mùa Thu về, đồng bào ở vùng cao Tây Bắc rộn ràng tổ chức lễ hội cốm để đón mừng mùa màng bội thu. Khi những bông lúa còn đẫm sương đêm, trắng trong màu sữa, người dân đi ngắt lúa về, cho lên sấy trên bếp lò, rồi rang trên chảo, giã cho bong vỏ chấu rồi sàng sảy để được những mẻ cốm xanh tươi, toả nức hương thơm. 

Từ những hạt cốm dẻo thơm, người vùng cao chế biến thành những món ăn độc đáo, như cốm lam ống nứa, xôi cốm, bánh cốm, cháo cốm vịt. Có biết bao quan niệm, bao phong tục với bản sắc văn hoá được trao truyền từ bao đời mang lời ăn tiếng nói của người vùng cao gửi gắm cả vào những hạt nếp dẻo thơm.

Ông Cổ Hữu Cường, Phó chủ tịch UBND xã Nghĩa Đô (huyện Bảo Yên, Lào Cai) chia sẻ: “Lễ hội cốm là hoạt động văn hoá cổ truyền của dân tộc Tày vùng Nghĩa Đô mỗi khi mùa Thu về. Hạt lúa nếp đã trở thành nguyên liệu quan trọng để làm nên bản sắc văn hoá trong lễ hội”.

Gắn với phát triển du lịch

Trắng trong đặc sản gạo nếp quạ đen (Phú Thọ).
Trắng trong đặc sản gạo nếp quạ đen (Phú Thọ).

Từ những đặc sản nếp thơm ở một vùng, gạo nếp vùng cao đã toả hương khắp mọi miền, trở thành sản phẩm du lịch hấp dẫn đối với du khách khi dừng chân khám phá vẻ đẹp của những vùng đất xa xôi. Khi đến những vùng đất như Tú Lệ, Mai Châu, Điện Biên, Mường Lò, Mộc Châu…, du khách ngoài tham quan vẻ đẹp thiên nhiên còn khám phá vốn văn hoá ẩm thực để có những trải nghiệm thú vị.

 Những món ăn được chế biến từ gạo nếp đã trở nên hấp dẫn du khách tại các địa điểm du lịch như xôi ngũ sắc, cơm lam, cốm, bánh chưng gù, bánh giày, xôi nếp cẩm, rượu mọng… Độ dẻo thơm hoà vào vị ngọt của gạo đã làm nức lòng du khách mọi miền.

Bà Lò Thị Hoa, dân tộc Thái (xã Tú Lệ, huyện Văn Chấn, Yên Bái), chủ một Homestay chia sẻ: Khách du lịch rất thích món xôi xếp Tú Lệ, nên hằng ngày gia đình đều đồ xôi để phục vụ cho khách thưởng thức. Đặc biệt, kết thúc mỗi hành trình du lịch, sản vật được khách mua về làm quà là gạo nếp.

Những năm gần đây, phát triển sản phẩm du lịch địa phương gắn với Chương trình “Mỗi xã là một sản phẩm” (OCOP), đã góp phần bảo tồn, nhân rộng sản phẩm gạo nếp đặc sản của các địa phương. Nhờ vậy, sản phẩm gạo nếp đặc sản một lần nữa được chắp cánh và quảng bá thương hiệu để vươn tới những miền xa.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Góp ý dự thảo “Cơ chế chính sách đặc thù nhằm tạo sinh kế, việc làm bền vững, sắp xếp ổn định dân cư vững chắc cho đồng bào DTTS vùng biên giới”

Góp ý dự thảo “Cơ chế chính sách đặc thù nhằm tạo sinh kế, việc làm bền vững, sắp xếp ổn định dân cư vững chắc cho đồng bào DTTS vùng biên giới”

Ngày 28/12, tại Tp. Kon Tum (Kon Tum), Ủy Ban Dân tộc tổ chức Hội thảo góp ý dự thảo “Cơ chế chính sách đặc thù nhằm tạo sinh kế, việc làm bền vững, sắp xếp ổn định dân cư vững chắc cho đồng bào DTTS vùng biên giới”. Ông Đào Xuân Quy - Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách Dân tộc (Ủy Ban Dân tộc) và ông Đinh Quốc Tuấn - Trưởng Ban Dân tộc tỉnh Kon Tum đồng chủ trì Hội thảo. Tham dự Hội thảo có lãnh đạo các sở, ban, ngành của 5 tỉnh Tây Nguyên.
Tin nổi bật trang chủ
Ấn tượng Khu trưng bày của Bộ Dân tộc và Tôn giáo: "Đồng hành - Hòa hợp - Phát triển"

Ấn tượng Khu trưng bày của Bộ Dân tộc và Tôn giáo: "Đồng hành - Hòa hợp - Phát triển"

Trong không gian Triển lãm “80 năm hành trình Độc lập - Tự do - Hạnh phúc”, khu trưng bày của Bộ Dân tộc và Tôn giáo mang đến thông điệp Đồng hành - Hòa hợp - Phát triển, khẳng định mối liên kết bền chặt giữa các dân tộc và tôn giáo trong một cộng đồng thống nhất. Đây không chỉ là sự tái hiện những chặng đường lịch sử đầy tự hào, mà còn là minh chứng sinh động cho tinh thần đại đoàn kết toàn dân tộc - nền tảng vững chắc để xây dựng một Việt Nam hòa bình, thịnh vượng.
Cuộc đồng hành trọn nghĩa, vẹn tình trong hành trình 80 mùa Xuân của đất nước

Cuộc đồng hành trọn nghĩa, vẹn tình trong hành trình 80 mùa Xuân của đất nước

Thời sự - Cù Hương - 6 giờ trước
Trong suốt hành trình giữ nước và dựng nước, đồng bào các dân tộc thiểu số (DTTS) đã có những đóng góp quan trọng vào sự nghiệp giành độc lập dân tộc, thống nhất đất nước, đồng thời tiếp tục khẳng định vị thế của mình trong quá trình đất nước đổi mới và hội nhập.
Rực rỡ sắc màu tại không gian triển lãm của Bộ Dân tộc và Tôn giáo trong Ngày hội non sông

Rực rỡ sắc màu tại không gian triển lãm của Bộ Dân tộc và Tôn giáo trong Ngày hội non sông

Thời sự - Hồng Phúc - Tuấn Ninh - 21:33, 28/08/2025
Triển lãm thành tựu kinh tế - xã hội chào mừng 80 năm Quốc khánh với chủ đề “Rạng rỡ Việt Nam: 80 năm hành trình Độc lập – Tự do – Hạnh phúc” đang diễn ra tại Trung tâm Triển lãm Quốc gia (Đông Anh, Hà Nội), trở thành ngày hội lớn của non sông. Trong khuôn khổ triển lãm có không gian trưng bày của Bộ Dân tộc và Tôn giáo với tinh thần Đồng hành - Hòa hợp - Phát triển.
Văn nghệ sĩ - Chiếc

Văn nghệ sĩ - Chiếc "sàng" của đời sống hiện thực

Sắc màu 54 - Hồng Phúc - 18:14, 28/08/2025
Trải qua 80 năm xây dựng và phát triển (28/8/1945 – 28/8/2025), ngành Văn hoá đã đồng hành cùng đất nước. Trong chặng đường ấy, văn nghệ sĩ luôn giữ một vị trí đặc biệt: Người sáng tạo cái đẹp, người truyền cảm hứng, người gìn giữ bản sắc và khơi mở khát vọng. Trước những biến động của thời đại, trách nhiệm của văn nghệ sĩ không chỉ dừng ở sáng tác, mà còn ở chỗ đồng hành cùng xã hội, phản ánh trung thực hơi thở cuộc sống, lan tỏa những giá trị nhân văn, góp phần dựng xây một nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.
Ghi trên công trường dự án đường dây 500kV Lào Cai - Vĩnh Yên

Ghi trên công trường dự án đường dây 500kV Lào Cai - Vĩnh Yên

Kinh tế - Trọng Bảo - 17:56, 28/08/2025
Những ngày này, cán bộ, kỹ sư, công nhân trên công trường dự án xây dựng đường dây 500kV Lào Cai - Vĩnh Yên đang “chạy đua” với thời gian để công trình về đích đúng kế hoạch.
Chấn chỉnh tình trạng

Chấn chỉnh tình trạng "xẻ thịt" sông Tranh để lấy cát

Bạn đọc - T.Nhân - H.Trường - 17:54, 28/08/2025
Liên quan đến tình trạng khai thác cát trái phép trên sông Nước Xa (nhánh sông Tranh, khu vực giáp ranh 3 xã miền núi Trà Tân, Nam Trà My, Trà Leng) mà Dân tộc và Phát triển đã phản ánh, các địa phương liên quan đã tiến hành kiểm tra hiện trường, đưa ra các biện pháp quyết liệt nhằm chấm dứt tình trạng trên.
Hà Nội: Mưa lớn gây ngập lụt nghiêm trọng, nhiều tuyến đường ở Tây Mỗ và Đại lộ Thăng Long tê liệt

Hà Nội: Mưa lớn gây ngập lụt nghiêm trọng, nhiều tuyến đường ở Tây Mỗ và Đại lộ Thăng Long tê liệt

Cơn mưa lớn kéo dài suốt hai ngày qua đã khiến nhiều khu vực tại Hà Nội chìm trong biển nước. Tính đến 15h ngày 27/8, các tuyến đường huyết mạch như Quốc lộ 70 và Đại lộ Thăng Long đoạn qua phường Tây Mỗ (quận Nam Từ Liêm cũ) bị ngập sâu nghiêm trọng, gây tê liệt giao thông và ảnh hưởng nặng nề đến đời sống người dân.
Hàng trăm hộ dân biên giới Thanh Hóa đang bị cô lập

Hàng trăm hộ dân biên giới Thanh Hóa đang bị cô lập

Tin tức - Quỳnh Trâm - 17:52, 28/08/2025
Do ảnh hưởng của bão số 5, hai xã biên giới Yên Nhân và Bát Mọt tỉnh Thanh Hóa bị cô lập hoàn toàn. Hơn 800 hộ dân chìm trong nước lũ, nhiều ngôi nhà bị đất đá vùi lấp, bản làng tan hoang.
Quảng Ninh: Biểu dương chức sắc, chức việc, giáo dân tiêu biểu

Quảng Ninh: Biểu dương chức sắc, chức việc, giáo dân tiêu biểu

Dân tộc - Tôn giáo - Mỹ Dung - 17:45, 28/08/2025
Ghi nhận những nỗ lực đồng hành cùng dân tộc của nhiều chức sắc, chức việc và giáo dân Công giáo, Công an tỉnh Quảng Ninh vừa tổ chức Hội nghị biểu dương các cá nhân tiêu biểu, lan tỏa tinh thần đoàn kết, gắn bó giữa đạo và đời.
Trang bị kiến thức phòng chống ma túy cho cán bộ cơ sở, Người có uy tín

Trang bị kiến thức phòng chống ma túy cho cán bộ cơ sở, Người có uy tín

Người có uy tín - Lê Hường - 17:44, 28/08/2025
Chiều 28/8, Phó Giám đốc Sở Dân tộc và Tôn giáo tỉnh Đắk Lắk Lê Ngọc Vinh thông tin, đơn vị vừa phối hợp với Phòng Cảnh sát Điều tra tội phạm về ma túy (Công an tỉnh Đắk Lắk), tổ chức 5 hội nghị tập huấn, bồi dưỡng kiến thức về phòng, chống ma túy vùng đồng bào DTTS và miền núi năm 2025.
Ruộng bậc thang - Tuyệt tác giữa đại ngàn Tuyên Quang

Ruộng bậc thang - Tuyệt tác giữa đại ngàn Tuyên Quang

Photo - Quang Vũ - Mừng Vũ - 17:39, 28/08/2025
Những ngày này, đến các xã Thông Nguyên, Pờ Ly Ngài, Thàng Tín, Bản Phùng… thuộc tỉnh Tuyên Quang, du khách dễ dàng bắt gặp cảnh núi non hùng vĩ, mây trời bảng lảng và những thửa ruộng bậc thang lúa xanh mướt. Thiên nhiên và cuộc sống nơi đây tạo nên bức tranh đẹp, níu chân người.
Y tế Việt - Trung bắt tay mở rộng hợp tác

Y tế Việt - Trung bắt tay mở rộng hợp tác

Sức khỏe - Mỹ Dung - 17:36, 28/08/2025
Khám chữa bệnh xuyên biên giới, cấp cứu 1369, phát triển dược liệu... là những nội dung trọng điểm được ngành Y tế hai nước Việt Nam - Trung Quốc thống nhất thúc đẩy trong giai đoạn tới. Hội nghị y tế thường niên giữa 5 tỉnh/khu vực hai nước đã mở ra hướng hợp tác toàn diện, thiết thực cho sức khỏe cộng đồng vùng biên giới.