Đàn h’roa của người Cơ-tu

Ở điểm tiếp giáp dây đàn với đế đàn có một sợi dây mảnh, bằng dây rừng dài khoảng 60 - 70cm. Phần cuối sợi dây này nối với một chiếc vảy trút mỏng hình tròn hay bầu dục, có đường kính hơn 2cm. Ngoài các bộ phận liên kết trên thân đàn trên đây còn có một bộ phận rời là một cây tre vót nhỏ dài khoảng 30cm dùng để tác động kéo qua, kéo lại trên sợi dây đàn để tạo âm thanh. 

Đàn h’roa có thể một người hoặc hai người cùng chơi để hát đối đáp, hát lý trao đổi tâm tư tình cảm với nhau. Trong trường hợp một người sử dụng thì một tay dùng cây tre (bộ phận rời của cây đàn) kéo qua kéo lại trên dây đàn như hình thức kéo đàn nhị (đàn cò) của người Kinh; tay kia bấm vào các nốt trên thân đàn. Sự kết hợp này sẽ tạo ra những âm thanh khác nhau, đồng thời miệng ngậm chiếc vảy trút để dùng lưỡi và hơi tạo nên những âm thanh như tiếng nói của người, tiếng chim hót, tiếng suối chảy, tiếng trai gái tỏ tình... Trong trường hợp có hai người thì một người kéo đàn còn người kia ngậm vảy trút để “hát không hả miệng” và diễn đạt điều mình muốn nói, muốn hát với người kéo đàn. Hai người có thể thay đổi cho nhau.

Điểm đặc biệt của đàn h’roa là vừa sử dụng sự tác động vào dây để tạo ra những âm thanh có cung bậc khác nhau, lại vừa sử dụng hơi thổi từ miệng để chuyển tải cùng âm thanh cây đàn tạo nên sự hòa quyện giữa tiếng nhạc cùng lời ca. Ngoài ra, sự độc đáo của cây đàn này là trong trường hợp người kéo, người ca phải có sự đồng nhất, đồng cảm nhận âm thanh với nhau trong từng cung bậc.

Già làng Trương Văn Nhơi (86 tuổi) ở thôn Tà Lang, xã Hòa Bắc, huyện Hòa Vang cho biết, người biết chơi đàn h’roa hiện nay rất hiếm, lớp trẻ bây giờ không chịu học đàn. Người già biết chơi đàn thì lần lượt ra đi, nguy cơ mai một âm nhạc dân tộc là khó tránh khỏi. Trai gái bây giờ đến với nhau không thông qua cây đàn h’roa nữa. Trường Sơn đại ngàn rất cần âm thanh của loại đàn h’roa này hòa quyện trong không gian sinh tồn của nó…