Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

“Bảo bối” của thầy Then

PV - 10:58, 28/05/2018

Tại Liên hoan hát Then-đàn Tính các dân tộc Tày, Nùng, Thái toàn quốc lần thứ VI tại Hà Giang, 14 đoàn về tham dự không chỉ mang theo các di sản hát Then, vũ điệu Then, âm nhạc Then mà còn mang đến không gian trưng bày những “đồ nghề” của các thầy Then như: mũ, áo choàng, sách cổ, chuông, đàn Tính, chùm sóc nhạc, quạt giấy, thanh âm dương… Trang phục của thầy Then cùng với những “đồ nghề” làm Then mang sắc thái tín ngưỡng rõ rệt. Nó phân biệt chức sắc, cấp bậc và chức năng, nhiệm vụ của người làm Then.

Một trích đoạn nghi lễ “lẩu Then” của Đoàn Lạng Sơn tái hiện tại Bế mạc Liên hoan hát Then-đàn Tính các dân tộc Tày, Nùng, Thái toàn quốc lần thứ VI tại Hà Giang. Một trích đoạn nghi lễ “lẩu Then” của Đoàn Lạng Sơn tái hiện tại Bế mạc Liên hoan hát Then-đàn Tính các dân tộc Tày, Nùng, Thái toàn quốc lần thứ VI tại Hà Giang.

 

Những cổ vật gia bảo

Gian hàng của tỉnh Cao Bằng trưng bày tương đối đầy đủ các hiện vật liên quan đến nghề làm Then “cha truyền con nối” của gia đình nghệ nhân Then Bế Sơn Trung, xóm Bản Co, xã Triệu Ẩu, huyện Phục Hòa (Cao Bằng). Đó là chiếc mũ Then đời kị màu đen; mũ Then đời cụ nửa đỏ, nửa đen; mũ Then đời con nền trong đen, viền ngoài đỏ. Nghệ nhân Bế Sơn Trung giải thích, trên các mũ đều trang trí hoa văn khác nhau và có những sợi tua rua dài gắn hai bên mũ, thể hiện tầng lớp người có uy quyền và thứ bậc cấp sắc cao hay thấp của thầy Then. Thêm một bậc cấp sắc, mũ của thầy then lại thêm hai dải tua rua, thứ bậc càng cao thì sợi tua gắn trên mũ càng nhiều.

baodantoc_quan_ao-then

 

Đi cùng với những chiếc mũ Then là chiếc áo choàng dài của thầy Then. Ở mỗi bậc cấp sắc khác nhau, thầy Then sẽ đội mũ và mặc trang phục tương ứng với bậc sắc của mình. Chùm sóc nhạc cũng thể hiện thứ bậc cấp sắc của thầy Then. Bậc đầu tiên chỉ có 5 dây, bậc thứ hai lên 7 dây, bậc ba 9 dây, bậc bốn 11 dây… Ngoài ra, “bảo bối” của thầy Then còn có nhiều hiện vật khác nhau như sách cổ bằng chữ Nho; đàn Tính, quả chuông đồng (gõ để mời các cụ về), thanh âm dương; xảo cản (nơi cắm que hương); xích linh (để che giấy khi thầy Then viết chữ)…

Chuông cổ được thầy Then sử dụng trong nghi lễ lẩu Then. Chuông cổ được thầy Then sử dụng trong nghi lễ lẩu Then.

 

“Đồ nghề” của thầy Then. “Đồ nghề” của thầy Then.

 

Nghệ nhân Bế Sơn Trung cho biết, toàn bộ hiện vật liên quan đến nghề làm Then tại gian trưng bày tỉnh Cao Bằng là của gia đình ông. Gia đình ông có 7 đời làm Then nên có những cổ vật gia bảo được lưu giữ cả trăm năm nay như những chiếc mũ then đời kị, đời cụ; chiếc chuông cổ bằng đồng; những cuốn sách cổ bằng chữ Nho; bộ sóc nhạc… Riêng sách cổ được sử dụng trong nghề làm Then, gia đình ông hiện vẫn còn giữ được trên 30 cuốn. Trong các cuốn sách cổ gia bảo, có nhiều lĩnh vực thuộc các nghi lễ khác nhau được ghi chép đầy đủ quy trình từng bước như: lễ cấp sắc, lẩu Then, tang ma, hôn lễ, làm nhà, sinh đẻ, chữa bệnh, chiêm tinh học, thổ nhưỡng, âm dương, ngũ hành…

Sách cổ của gia đình nghệ nhân Bế Sơn Trung (Cao Bằng) ghi chép về nghi lễ lẩu Then. Sách cổ của gia đình nghệ nhân Bế Sơn Trung (Cao Bằng) ghi chép về nghi lễ lẩu Then.

 

Ở tỉnh Cao Bằng, gia đình nghệ nhân Then Bế Sơn Trung được coi là “dòng dõi Then” uy tín nhất hiện còn giữ được nhiều sách cổ nhất trong nghề làm Then cha truyền con nối.

Cần có phương án bảo tồn

Từ năm 2012, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã giao trọng trách cho Viện Âm nhạc là đơn vị chủ trì, phối hợp cùng các cơ quan chức năng, các địa phương có di sản Then tổ chức xây dựng Hồ sơ quốc gia “Nghi lễ Then Tày, Nùng, Thái Việt Nam” đệ trình UNESCO ghi danh vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Theo đó, một trong những mảng nội dung quan trọng, cần thiết cho việc xây dựng hồ sơ chính là kết quả kiểm kê di sản Then của người Tày, Nùng, Thái tại 11 tỉnh có di sản, đó là: Bắc Giang, Hà Giang, Quảng Ninh, Bắc Kạn, Lai Châu, Thái Nguyên, Cao Bằng, Lạng Sơn, Tuyên Quang, Điện Biên và Lào Cai.

Kết quả kiểm kê do Viện Âm nhạc công bố năm 2016 cho thấy, trên địa bàn 11 tỉnh có di sản Then thì có tổng số 799 nghệ nhân làm Then, trong đó tỉnh Lạng Sơn có 509 nghệ nhân, chiếm gần 64%. Về tổng số các hiện vật liên quan đến di sản Then (gồm: tính then, xóc nhạc, thẻn, trang phục áo, mũ, quạt, lệnh bài, chiêng, gậy, tranh thờ…) được kiểm kê tại 11 tỉnh, thành là 12.828 hiện vật, trong đó tỉnh Lạng Sơn là nơi lưu giữ nhiều hiện vật nhất với 7.610/12.828 hiện vật, chiếm 59%; Về tư liệu văn bản liên quan đến di sản Then của 10 tỉnh (không có tỉnh Điện Biên) là 171 tư liệu, bao gồm cả tư liệu đã xuất bản, thư tịch cổ và tư liệu chép tay của các thầy Then.

Nói về việc bảo tồn, lưu giữ các hiện vật liên quan đến nghề làm Then của các thầy Then ở tỉnh Cao Bằng, nghệ nhân Bế Sơn Trung cho biết, phần lớn những “bảo bối” trong nghề Then là bảo vật của gia đình từ nhiều đời truyền lại. Để cấp sắc cùng các trang phục mũ áo, “đồ nghề” cho các lục hương (những người học trò theo học nghề then), thầy Then thường chuẩn bị sẵn từ nhiều năm trước đó bằng việc tự cắt may trang phục mũ áo then, đặt mua các bộ xóc nhạc qua các thợ kim hoàn ở Lạng Sơn hoặc bên nước bạn Trung Quốc.

Còn tại Lạng Sơn, Nghệ nhân Ưu tú Triệu Thủy Tiên, Chủ nhiệm CLB Đàn hát dân ca tỉnh Lạng Sơn thông tin: “Trên địa bàn tỉnh vẫn còn khá nhiều nghệ nhân Then biết cắt may lễ phục và làm các nhạc cụ, đồ lễ, đồ nghề trong nghề Then để cấp sắc cho nhau. Một số thợ kim hoàn người Tày, Nùng vẫn chế tác ra những bộ sóc nhạc để bán cho các thầy Then khi có nhu cầu.

Tuy nhiên, theo thời gian, một số hiện vật cổ như thư tịch, sách chữ Nho đang bảo quản trong các gia đình làm Then đã bị mục nát, hư hỏng đi nhiều. Việc làm cần thiết của ngành Văn hóa là khẩn trương tiến hành sao chép, chụp ảnh, quay video toàn bộ những văn bản cổ này để lưu giữ bằng số hóa. Bên cạnh đó, cần có chính sách hỗ trợ các nghệ nhân then mở các lớp truyền dạy chữ Nôm để thế hệ trẻ có thể đọc và sao chép lại được các văn bản cổ, không để di sản văn hóa nghi lễ Then trong sách cổ bị thất truyền.

NGỌC ÁNH

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Tin nổi bật trang chủ
Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Không chỉ chuyển tải chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Báo Dân tộc và Phát triển còn cập nhật những thông tin về các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, bảo vệ môi trường…. Với nội dung đa dạng, phong phú, Báo Dân tộc và Phát triển đã trở thành người bạn đồng hành của đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín, chức sắc, chức việc nắm bắt thông tin kịp thời, hiệu quả và chính xác để phát huy tốt vai trò là “cánh tay nối dài” ở cơ sở trong tuyên truyền chính sách dân tộc, tôn giáo.
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Sắc màu 54 - An Yên - 18:01, 20/06/2025
Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Gương sáng - Nguyễn Văn Chiến - 18:00, 20/06/2025
Ông Ksor Ní (tên thường gọi là Ama H’Nhan) là một trong những trí thức đầu tiên người Gia Rai đi theo cách mạng. Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách, trong đó có cương vị Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của tỉnh Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất. Ông cũng là thân sinh của ông Ksor Phước, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Tin tức - Thuỳ Như - 17:58, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Cao Bằng, Tỉnh uỷ Cao Bằng đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025); trao Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam” của Hội Nhà báo Việt Nam; tặng Bằng khen cho các tập thể, cá nhân có nhiều thành tích trong công tác thông tin, tuyên truyền trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Tin tức - Thiên An - 17:35, 20/06/2025
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình có địa chỉ tại Lô Đ7, KCN Khánh Phú, xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình - SĐT: 02293 762 825
Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Tin tức - Tào Đạt - 16:49, 20/06/2025
Ngày 20/6, Thành ủy, HĐND, UBND TP. Cần Thơ tổ chức họp mặt Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025); tổng kết Giải Báo chí Phan Ngọc Hiển TP. Cần Thơ lần thứ 19 (2024 - 2025) và Tôn vinh các nhà báo tiêu biểu.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Chính sách Dân tộc - Duy Chí - 16:26, 20/06/2025
Các gia đình là những điển hình về sự năng động trong lao động sản xuất, xây dựng gia đình hạnh phúc, kinh tế ổn định, lại tích cực tham gia các phòng trào văn hóa xã hội, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo đảm an ninh chính trị địa phương; cũng như nhiều gia đình có con em là học sinh, sinh viên xuất sắc; tham gia bộ máy chính quyền địa phương, có người trở thành lãnh đạo tổ chức chính trị…
Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Xã hội - Mỹ Dung - 16:11, 20/06/2025
Giữa núi rừng trùng điệp của Ba Chẽ, Bình Liêu,Tiên Yên... nơi những con dốc nối tiếp nhau như chẳng có điểm dừng vẫn có những bước chân đều đặn, bền bỉ của những “phóng viên vùng cao”. Không chỉ đưa tin, họ là những người kể chuyện bản làng bằng cả trái tim nhiệt huyết.
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Phóng sự - Quỳnh Trâm - 16:01, 20/06/2025
Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Trang địa phương - Ngọc Chí - 15:38, 20/06/2025
Tỉnh ủy Kon Tum vừa ban hành Nghị quyết số 30-NQ/TU về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, cán bộ nữ và cán bộ là người DTTS ở tỉnh Kon Tum giai đoạn 2025 - 2030 và tầm nhìn đến 2045.
Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Thời sự - Hoàng Quý - 15:27, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại buổi họp báo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Thứ trưởng Võ Văn Hưng đã công bố những kết quả quan trọng trong quá trình triển khai hai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giai đoạn 2021–2025: Chương trình xây dựng nông thôn mới và Chương trình giảm nghèo bền vững.