Xuân về trên bản làng người Xạ Phang

Người Xạ Phang thường sinh sống trên các rẻo cao. Mùa Xuân đến cũng là lúc quanh ngôi nhà của họ lấp lánh những cánh hoa đào, hoa ban rừng bung nở dưới ánh nắng nhẹ nhàng, xen lẫn với sương mây. Ông Oàng Dìn Chử, Phó Chủ tịch xã Tả Sìn Thàng, là người Xạ Phang vui vẻ kể với chúng tôi về một số phong tục cơ bản trong lễ, Tết của dân tộc mình. Người Xạ Phang ăn Tết trùng với lịch âm của người Việt. Vào dịp Tết, bản làng rộn ràng, người người mặc quần áo mới, chúc tụng nhau những điều tốt đẹp và tham gia du Xuân, hội Xuân. Người Xạ Phang thích trang trí gian thờ và nhà cửa bằng câu đối. Những câu đối cổ bằng chữ Hán phồn thể cũng được dùng trong các dịp lễ quan trọng của vòng đời.

Chị Ngải Chí Phồng, người Xạ Phang, Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ xã Lao Xả Phình tự hào giới thiệu với chúng tôi trang phục truyền thống của dân tộc mình. Phụ nữ Xạ Phang đều đảm đang và khéo tay. Những ngày nông nhàn, phụ nữ Xạ Phang thường tranh thủ ngồi bên hiên nhà cần mẫn thêu thùa, may vá những bộ trang phục truyền thống.

Trang phục truyền thống của phụ nữ Xạ Phang có cổ viền cao, cài lệch một bên, mang dáng dấp của chiếc áo đời nhà Thanh (Trung Quốc), nhưng đã được cải biên với bản sắc riêng, gần gũi với trang phục của một số dân tộc tại Việt Nam. Một bộ trang phục thường có áo màu sắc và quần tối màu, phía trên của quần là một tà vải hoặc váy quây, tạo sự kín đáo. Phần cổ áo và tay áo được thêu cầu kỳ, nổi bật hơn cả bởi các đường nét và chỉ màu.

Một điều độc đáo, ấn tượng của người Xạ Phang là đi giày vải (còn gọi là liển hài). Người phụ nữ Xạ Phang thường rất kỳ công để làm thủ công giày vải cho mọi người trong gia đình. Thường những đôi giày cho các mẹ, các bé gái sẽ nhiều màu sắc sặc sỡ hơn so với giày của nam giới hay người cao tuổi. Trên đôi giày vải nữ được thêu các hoạ tiết hoa sắc nét, tươi đẹp. Đôi giày là hình ảnh phản ánh sự khéo léo, tỉ mỉ, tinh tế và tư duy sáng tạo của người phụ nữ Xạ Phang. Mỗi đôi giày hoàn thiện trở thành một tác phẩm nghệ thuật, trong đó ẩn chứa tình cảm, tâm tư và những ước mơ, hy vọng của nghệ nhân, của các bà, các mẹ. Đôi giày vải đã trở thành di sản văn hóa được người Xạ Phang giữ gìn, bảo tồn, phát huy, trao truyền qua các thế hệ.

Đến bản làng của người Xạ Phang những ngày mùa Xuân, thường thấy các bà, các mẹ bận rộn chuẩn bị nguyên liệu cho những món ăn, quà bánh đặc trưng. Để có món thịt khâu nhục ngon, các bà, các mẹ đã chuẩn bị những miếng thịt ba chỉ ngon, phơi qua một vài nắng, dưa muối khô có vị đậm để làm món khâu nhục béo ngậy, ấm nóng nhưng mang hương vị riêng đặc trưng. Trong những ngày lễ Tết, món chè đậu đỏ (chè tình yêu), đậu nhồi thịt (hay còn gọi là món “đậu tình yêu”) cũng là món ăn quen thuộc, thường được chủ nhà mang ra mời khách quý thưởng thức với hàm ý chúc may mắn, trai gái ăn cùng sẽ thuỷ chung, son sắt, tình duyên may mắn, thuận lợi.

Người phụ nữ Xạ Phang còn khéo làm các món ăn như tào phớ, các loại bánh. Tất cả các loại bánh kẹo thường được làm từ bột ngũ cốc và đường hoặc mạch nha, cùng với rất nhiều công đoạn, mang vị ngọt ngào đặc trưng. Đến nhà người Xạ Phang vào dịp lễ, Tết hay Rằm tháng Giêng, khách thường được chủ nhà mời thưởng thức bánh bỏng với nước trà, tạo nên không khí mùa Xuân ấm áp, ngọt ngào.

Thời gian qua, Hội Liên hiệp Phụ nữ đã có những chương trình để truyền dạy và hỗ trợ chị em bán, giới thiệu sản phẩm giày thêu tới cộng đồng. Các bé gái người Xạ Phang từ nhỏ đã được các bà, các mẹ, các chị truyền dạy cho cách thêu liển hài”.

Chị Ngải Chí PhồngChủ tịch Liên hiệp Phụ nữ xã Lao Xả Phình, huyện Tủa Chùa

Trong những ngày Xuân mới, bản làng nhộn nhịp tiếng kèn, tiếng trống. Người dân trong bản thường tập trung ra khu đất rộng rãi của bản, chơi các trò chơi truyền thống. Trong đó, trò bập bênh đu quay là một trò chơi dân gian rất độc đáo, thu hút nhiều người, không phân biệt nam nữ. Những trò chơi rộn rã, những bài ca, tiếng hát bay lên, len qua các khe núi, sườn đồi nói về một mùa Xuân hạnh phúc, ấm no trên các bản làng của người Xạ Phang và các dân tộc cộng cư trên biên giới của Tổ quốc.