“Trùm Then” ở bản Khuổi Phường

Kế thừa tinh hoa

Vùng quê Bảo Yên nơi Nghệ nhân Ưu tú Hoàng Văn Thụy lớn lên có trên 90% số hộ dân tộc Tày sinh sống. Hàng trăm năm nay, người Tày nơi đây lưu giữ một kho tàng văn hóa truyền thống phong phú, giàu bản sắc, trong đó nổi bật là những câu Then cổ được diễn xướng và lưu truyền rộng rãi trong cộng đồng. Được nuôi dưỡng từ suối nguồn văn hóa ấy, từ khi còn nhỏ, cậu bé Hoàng Văn Thụy đã say mê, lắng đọng tâm hồn mình trong những câu ca, làn điệu hát Then, hát khắp ngọt ngào, mang đậm triết lý nhân sinh.

Lớn lên, những câu Then ngấm vào máu thịt, trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu đối với ông và cộng đồng người Tày Bảo Yên. Bởi vậy, khi 16 tuổi, ông Hoàng Văn Thụy đã theo Nghệ nhân dân gian Hoàng Thị Cứ lặn lội đến các bản làng để sưu tầm, ghi chép những bài Then cổ.

Vào mỗi buổi sinh hoạt Câu lạc bộ (CLB) hát Then - đàn Tính Khuổi Phường, do bà Hoàng Thị Cứ tổ chức, ông Thụy đều tham gia và học thuộc lòng những bài Then cổ. Ông trở thành học trò ưu tú của Nghệ nhân Hoàng Thị Cứ, được bà truyền dạy nhiều kiến thức thực hành diễn xướng Then nghi lễ cũng như hát Then - đàn Tính phong trào.

Năm 2012, do tuổi cao, sức yếu, Nghệ nhân dân gian Hoàng Thị Cứ qua đời mang theo cả một gia tài hát Then về miền mây trắng. Sau khi cụ Cứ qua đời, ông Hoàng Văn Thụy tiếp nối những công việc còn đang dang dở của cụ Cứ; tổ chức, duy trì hoạt động của CLB hát Then - đàn Tính Khuổi Phường để sưu tầm, gìn giữ và truyền dạy hát Then.

Trao truyền, sáng tạo không ngừng

Định kỳ mỗi tháng một lần, CLB hát Then - đàn Tính tổ chức sinh hoạt tại nhà văn hóa của thôn Khuổi Phường. CLB ngày càng thu hút đông đảo người dân đủ các lứa tuổi tham gia, trong đó nhiều phụ nữ dân tộc Tày có vốn sống, vốn kiến thức về hát Then - đàn Tính là những hạt nhân để ông Thụy truyền dạy và tổ chức các hoạt động diễn xướng. Ông Thụy cho biết, đến nay, CLB hát Then - đàn Tính Khuổi Phường có 25 thành viên làm nòng cốt. Ngoài ra, có đông đảo các cháu học sinh và phụ nữ trong bản cũng tham gia sinh hoạt hát Then - đàn Tính.

Để làm giàu thêm kho tàng di sản hát Then - Đàn tính, ông Hoàng Văn Thụy tích cực đi đến các bản làng người Tày trong và ngoài xã, gặp các nghệ nhân, các bậc cao niên để nghe họ nói chuyện, hát Then - đàn Tính và thực hành các nghi lễ Then. Nghe đến đâu, ông ghi chép tỉ mỉ vào cuốn sổ tay rồi về nhà tập hợp, phân loại, nhờ người đánh máy, sau đó in ra để dễ đọc và lưu giữ lâu hơn. Ông mang những bài Then cổ đó ra giới thiệu, truyền dạy cho các thành viên trong CLB để mỗi người là một “địa chỉ” lưu giữ quan trọng.

Đến nay, ông Hoàng Văn Thụy đã sưu tầm, lưu giữ được trên 10 bài hát Then cổ của người Tày Bảo Yên. Bên cạnh đó, ông Thụy còn nghiên cứu, sáng tác được hơn 60 bài hát Then hiện đại ca ngợi Đảng, Bác Hồ, quê hương, đất nước…

Khi được hỏi về yếu tố quan trọng nào để một người có thể tiếp cận và thuần thục hát Then, Nghệ nhân Ưu tú Hoàng Văn Thụy chia sẻ: “Mỗi người cần có tình yêu, niềm đam mê với câu ca di sản của dân tộc mình, có kiến thức, sự am hiểu về những giá trị của hát Then - đàn Tính cũng như môi trường, nghệ thuật diễn xướng, sau đó mới bàn đến năng khiếu”.

Trải qua thời gian, vốn kiến thức về hát Then - đàn Tính của ông Hoàng Văn Thụy ngày càng được tích lũy và đa dạng hơn. Nhiều năm qua, CLB hát Then - đàn Tính do ông làm chủ nhiệm tham gia biểu diễn tại nhiều sự kiện quan trọng ở địa phương, khu vực và toàn quốc. Tại các kỳ liên hoan nghệ thuật hát Then- đàn Tính toàn quốc (khu vực phía Bắc) tổ chức tại các tỉnh Bắc Kạn, Lạng Sơn, Hà Giang, Tuyên Quang… CLB đã gặt hái được nhiều giải cao.

Những năm gần đây, Nghệ nhân Ưu tú Hoàng Văn Thụy còn dành thời gian đến các trường học trên địa bàn để phổ biến, truyền dạy và diễn xướng hát Then - đàn Tính cho các em học sinh. Tại các buổi ngoại khóa, các chương trình trải nghiệm văn hóa trong các nhà trường, nghệ nhân Hoàng Văn Thụy với cây đàn Tính cổ truyền đã giới thiệu một cách đầy đủ, dễ hiểu những kiến thức về hát Then - đàn Tính cho các em học sinh để truyền cảm hứng, tình yêu văn hóa dân tộc cho các em học sinh.