Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Phóng sự

Những vụ “sái” nhớ đời dọc đường hành quân

PV - 07:14, 29/07/2021

Đang ăn, chợt có cuộc điện thoại công việc. Tôi đứng dậy nghe điện, vui chân đi dọc chiều dài ngôi nhà sàn, băng qua bếp lửa thứ 2 vốn là không gian riêng của đàn bà, con gái trong nhà người Thái. Chợt thấy chị chủ nhà đang ngồi khóc rấm rứt.

Công an xuống bản
Công an xuống bản

Linh cảm có chuyện, tôi quay lại mâm rượu. Tại đấy mấy anh chàng trong tổ công tác của tôi vẫn đang chúi mũi vào đĩa cổ cánh, chân gà khoái khẩu mà chẳng ai để ý đến anh chủ nhà đang trĩu buồn với nụ cười gượng gạo…

1. Lần ấy, chúng tôi đang xuống một bản người Thái ở vùng thượng huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái trong cuộc điều tra vụ án giết người chưa rõ thủ phạm. Dẫn đường cho tổ công tác là một anh Công an viên trạc 45 tuổi. Xế trưa đói meo mà đương sự đi nương trưa về. Giữa đồng đất mênh mông kiếm đâu ra cái ăn, người dẫn đường liền ngỏ ý mời cả bọn về nhà "bắt con vịt làm canh". Mừng húm, câu xưa "buồn ngủ gặp chiếu manh" là thế, những anh chàng háu đói rối rít cảm ơn rồi cùng anh phóng vài cây số đường quanh co, để về nhà làm bữa.

Ban đầu cả bọn tính ù xuống ao lùa vịt nhưng như thế sợ lâu, mà bụng nghe đã réo rắt, cồn cào như sắp lả. Thấy vậy chủ nhà bèn bắt lấy con gà sống chuồng dễ có đến 3 cân để luộc cho nhanh. Khi chặt gà xếp mâm, chúng tôi đứng vây quanh vì mùi thịt thơm nức bốc lên ngào ngạt, như hành hạ những cái bụng đang sôi ùng ục. Người vùng cao rất hiếu khách, nhất là được đón các anh Công an trên tỉnh về xã điều tra vụ án nghiêm trọng. Bởi thế mà cả nhà họ cứ tíu tít, rộn ràng, người thì xăng xái đi hái lá chanh, người trải chiếu, rót rượu.

Loáng cái, mâm cơm đã được bưng lên, với ngồn ngộn 3 đĩa thịt gà tú ụ, nhưng cặp mắt của khách lại cứ dồn cả vào đĩa cổ cánh, chân gà xếp riêng, đặt trước cái bát, 2 chén rượu kê ở giáp cửa sổ gian giữa ngôi nhà sàn. Tôi thấy lạ vì có 6 người, nhưng trên mâm có 7 cái bát, 8 cái chén, liền hỏi chủ nhà. "Có thêm khách hả anh?". Anh cười nhưng không nói gì. Chúng tôi cũng chẳng bận tâm, vì mọi giác quan đang hướng vào mâm rượu.

Vào cuộc, sau chén rượu nâng lên, đám trai trẻ chúi mũi vào đĩa cổ cánh nên chỉ phút chốc đã hết veo. Đúng lúc ấy chị chủ nhà lên tiếp thêm bát canh. Tôi ngước lên, thấy chị nhìn chằm chằm vào cái đĩa không rồi mắt bỗng đỏ hoe. Chị không cười, lặng lẽ đặt bát canh xuống mâm rồi trở lại cái bếp lửa thứ 2 phía trong, là không gian riêng của phụ nữ trong gia đình người Thái.

Rượu được vài tuần, anh chủ nhà không còn vẻ tươi tỉnh như lúc mới vào mâm. Rồi tôi có điện thoại nên đứng dậy, tiện chân đi vào bên trong, qua cái bếp lửa thứ 2 và thấy chị vợ đang khóc. Tưởng có chuyện gì, tính an ủi bà chị nên tôi ngồi xuống hỏi han. Chị không nói gì, chỉ khóc.

Tôi trở về mâm rồi hỏi anh chủ nhà về sự việc lạ thường này. Gặng mãi, rồi anh nói: "Các chú trên tỉnh lần đầu xuống bản này, chưa rõ phong tục nên chúng tôi không trách. Người Thái chúng tôi ở đây có tục lệ, trong nhà có người mất chưa tròn 100 ngày, thì coi như họ vẫn đang ở cùng, sinh hoạt cùng với người thân. Bố vợ tôi cũng mới mất chưa đầy tháng, nên bữa cơm nào cũng phải sắp đồ cho ông như hồi còn sống. Đĩa cổ cánh, đầu, chân gà ấy là của ông, các chú ăn cả rồi!…".

Nghe anh nói đến đây, tất cả chúng tôi cùng nhìn nhau, ai cũng đỏ bừng mặt vì xấu hổ. Cảm giác "sái" - (ngượng ngập) cho đến giờ vẫn ám ảnh tôi mỗi khi nhớ lại chuyện ấy. Là tổ trưởng tổ công tác, tôi chân thành xin lỗi anh, rồi cả bọn buông đũa, ra bếp lửa xin lỗi chị. Chủ nhà nói xuê xoa cho chúng tôi đỡ ngại rồi mời trở lại mâm, nhưng miếng thịt, xêu cơm từ lúc ấy sao mà khó nuốt, đắng ngắt trong cổ. Mặc cảm thất thố, có lỗi với chủ nhà cứ trĩu nặng.

Người dân tộc thiểu số vốn thật thà, anh chủ nhà nói để chúng tôi rút kinh nghiệm, rằng vào nhà đồng bào phải để ý rất nhiều thứ. Chúng tôi há hốc mồm nghe, bởi những chuyện thế này có ai nói cho đâu mà biết? Cũng chẳng sách nào dạy. Anh nói đại ý người thiểu số vùng cao có nhiều phong tục, tập quán, điều cần kiêng kỵ… khác với người Kinh. Đến bản, đến nhà mà không biết văn hoá của họ sẽ dễ gây ra những điều thất thố, làm phiền lòng gia chủ.

2. Mang câu chuyện xưa kể lại với Thứ trưởng Hoàng Thị Hạnh - Phó chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc Chính phủ, bà cười vui vẻ rồi cho biết kiến thức về văn hoá dân tộc, kỹ năng giao tiếp với đồng bào thiểu số là rất cần thiết, vì nước ta là ngôi nhà chung của 54 dân tộc anh em cùng sinh sống. Với cán bộ chiến sĩ Công an, trong hành trình công tác đến vùng đồng bào dân tộc, thì văn hoá vùng miền là điều phải chủ động tìm hiểu trước thông qua sách báo, hoặc từ kinh nghiệm của đàn anh trong nghề. Có hiểu văn hoá của họ, cư xử mới vuông tròn. Đồng bào vốn bộc trực, khái tính, có quý mới giúp, không quý không giúp. Còn nếu bị ghét bỏ, hằn thù… thì việc sẽ không "trôi". Do đó cần phải biết trước điều gì nên làm, điều gì nên tránh khi xuống bản.

Là Phó ban chỉ đạo Tây Bắc trong nhiều năm, giờ làm công tác dân tộc miền núi, Thứ trưởng Hạnh đầy ắp tri thức văn hoá, phong tục, tập quán của đồng bào thiểu số. Bà chia sẻ những kinh nghiệm cần thiết khi đến vùng dân tộc. Chẳng hạn, đến cổng nhà mà thấy treo cành lá cây còn xanh ở trên cột cao, hoặc có mảnh phên nứa đan mắt cáo, thì đó là tín hiệu báo dừng bước vì trong nhà đang có việc cúng bái, người ốm, bà đẻ… không muốn người lạ xuất hiện. Nhất là xuất hiện các mẩu xương hàm lợn, trâu bò treo trên tấm đan thì chắc chắn đang cúng ma bên trong, người lạ không nên quấy rầy.

Bếp lửa vùng cao.
Bếp lửa vùng cao

Ở nhiều nơi, chủ nhà không thích khách đến trong bộ áo quần bằng vải lanh trắng chưa nhuộm, vì nó mang màu tang lễ, chết chóc, sẽ không may mắn. Với người Thái, Tày, Mường, nơi giáp cửa sổ là vị trí ngồi trang trọng nhất trong nhà, chỉ dành cho chủ nhà, người cao tuổi nhất, hoặc để trống bởi là chỗ ngồi của tổ tiên, ông bà đã khuất. Nếu ăn cơm ở khu vực bên cửa sổ, thì khách không nên ngồi ở vị trí đó.

Vào mâm nếu chủ nhà không mời thì không được ngồi ngang hàng với người già nhất trong mâm, đồng thời phải tôn trọng sự sắp đặt vị trí ngồi của chủ nhà; không được gắp đầu gà, chân gà, gan gà (những thứ này là để dâng người đã khuất, như câu chuyện chúng tôi đã gặp). Khi ăn khách không được rót rượu trước, không gắp thức ăn trước.

Khi muốn từ chối rượu, đặt chéo đôi đũa trên miệng bát là được "tha". Trong khi ăn uống không nên vừa ăn, vừa nói quá to. Ăn xong tuyệt đối không được úp chén, úp bát xuống mâm, trừ thầy mo mới được làm điều ấy. Đến vùng nào mà có dư luận về tục bùa ngải, nên thủ sẵn trong túi mấy quả ớt tươi. Khi vào mâm đặt ớt trước mặt, đảm bảo bình an vô sự(!)

Nếu ngủ lại ở nhà đồng bào, không được nằm ngủ dọc theo đòn nóc nhà (chỉ người chết mới nằm như vậy), không ngủ dậy quá muộn, không đắp ngược chăn. Khi nói chuyện với dân bản, không nên nói quá to hay có cử chỉ gay gắt, đặc biệt không dùng ngón tay trỏ của mình chỉ vào mặt người đang đối thoại. Không tranh cãi với người già, phụ nữ và trẻ em, không nên biểu lộ tình cảm thái quá đối với phụ nữ đã có chồng, con gái đã có người yêu, phụ nữ góa chồng.

Đặc biệt, đừng tự tiện xoa đầu trẻ em, nhất là trẻ người Mông, Dao, vì bà con cho rằng hồn người trú ngụ ở đầu, bị người lạ sờ vào hồn hoảng sợ bỏ trốn, làm cho trẻ hay bị ốm đau...

Một số người rẻo cao dường như chứa đựng một tâm lý mặc cảm cố hữu trong giao tiếp với người Kinh. Nên khi tiếp xúc, tuyệt đối không được dùng những từ dễ khiến họ hiểu là khinh rẻ, miệt thị dân tộc. Cần phải dùng đúng chữ gọi tên dân tộc họ tại các văn bản chính thức của Nhà nước...

Khi gặp gỡ dân bản, kể cả không biết tiếng thì nụ cười thật thà, chân thành là cách giao tiếp tốt nhất. Vì thế hãy luôn nở nụ cười, chủ động chìa tay ra bắt. Nếu ở lại dài ngày trong bản, cần lắng nghe, quan sát, không nên vội vàng phê phán, chê bai cuộc sống, nếp sinh hoạt của dân bản địa, như chê mất vệ sinh, lạc hậu, mê tín, dị đoan…

"Dân tộc nào cũng có văn hoá, phong tục tập quán hay những điều cấm kị riêng của mình, chúng ta cần tôn trọng điều đó, đồng thời nên tự trang bị những tri thức cần thiết để hiểu và chung sống. Có như vậy thì sự khác biệt về ngôn ngữ và văn hoá mới không trở thành chướng ngại trong quá trình giao tiếp, làm việc với đồng bào" - Thứ trưởng Hạnh góp ý.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Hương trầm của cô gái dân tộc Thái đất Phủ Quỳ

Hương trầm của cô gái dân tộc Thái đất Phủ Quỳ

"Bí quyết làm nên sản phẩm hương trầm, chính là tỷ lệ pha trộn nguyên liệu và chất lượng nguyên liệu. Các khâu chuẩn bị nguyên liệu chu đáo, chỉn chu bao nhiêu thì chất lượng sản phẩm càng cao bấy nhiêu”, cô gái dân tộc Thái Lương Thị Nga chia sẻ bí quyết về sản phẩm khởi nghiệp hương trầm của mình ở đất Phủ Quỳ
Tin nổi bật trang chủ
EVNNPC: Gần 1.000 ca trực 24/24h đảm bảo điện an toàn, liên tục trong dịp nghỉ Lễ Quốc khánh

EVNNPC: Gần 1.000 ca trực 24/24h đảm bảo điện an toàn, liên tục trong dịp nghỉ Lễ Quốc khánh

Xã hội - PV - 1 giờ trước
Tháng 8/2025, Tổng Công ty Điện lực miền Bắc (EVNNPC) đã đảm bảo cung cấp điện an toàn, ổn định cho 17 tỉnh, thành phố miền Bắc, đặc biệt trong dịp 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, EVNNPC đã bố trí gần 1.000 ca trực 24/24h sẵn sàng xử lý kịp thời mọi tình huống.
Người giúp đồng bào Gia Rai

Người giúp đồng bào Gia Rai "khai sáng" với cây cà phê

Gương sáng - Ngọc Thu - 1 giờ trước
Hơn 15 năm trước, những cây cà phê đầu tiên đã được ông Rơ Châm Ker (SN 1953, làng Mun, xã Ia Ly, tỉnh Gia Lai) đưa về trồng trên vùng đất khó của 2 làng đặc biệt khó khăn Doch 1 và Doch 2, xã Ia Ly. Đến nay, loại cây trồng này đã không ngừng được mở rộng diện tích và đang mở ra hướng làm giàu mới cho đồng bào Gia Rai trên địa bàn.
Chủ động tham mưu chính sách giúp vùng DTTS phát triển bền vững

Chủ động tham mưu chính sách giúp vùng DTTS phát triển bền vững

Công tác Dân tộc - Bảo Khánh - 22:20, 15/09/2025
Thứ trưởng Bộ Dân tộc và Tôn giáo Nông Thị Hà đề nghị tỉnh Bắc Ninh chủ động tham mưu chính sách phù hợp, thúc đẩy phát triển vùng đồng bào DTTS, miền núi.
Lãnh đạo TP. Hồ Chí Minh thăm, tặng quà đồng bào dân tộc Khmer nhân dịp Lễ Sene Dolta

Lãnh đạo TP. Hồ Chí Minh thăm, tặng quà đồng bào dân tộc Khmer nhân dịp Lễ Sene Dolta

Dân tộc - Tôn giáo - Tào Đạt - 21:59, 15/09/2025
Ông Phạm Minh Tuấn - Phó Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam TP. Hồ Chí Minh đã thăm hỏi, động viên chức sắc Phật giáo Nam tông Khmer và đồng bào dân tộc Khmer trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh đón Lễ Sene Dolta năm 2025 an lành, hạnh phúc.
Phát triển các xã biên giới kết hợp với củng cố quốc phòng, an ninh, đối ngoại tỉnh Lạng Sơn

Phát triển các xã biên giới kết hợp với củng cố quốc phòng, an ninh, đối ngoại tỉnh Lạng Sơn

Tin tức - Minh Anh - 17:53, 15/09/2025
Tỉnh Lạng Sơn đã ban hành cơ chế, chính sách đặc thù để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội gắn với tăng cường củng cố an ninh, quốc phòng; huy động hơn 12,8 tỷ đồng và trên 31.000 ngày công xây dựng đường kiểm tra cột mốc bảo vệ biên giới.
Rực rỡ sắc đỏ cờ Tổ quốc ở xã vùng cao Ngọk Réo

Rực rỡ sắc đỏ cờ Tổ quốc ở xã vùng cao Ngọk Réo

Cùng với cả nước kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, Đảng bộ xã Ngọk Réo, tỉnh Quảng Ngãi đã phát động nhiều phong trào thi đua yêu nước. Trong đó, công trình “Đường cờ Tổ quốc” do Đoàn Thanh niên xã thực hiện đã tạo nên sức lan tỏa mạnh mẽ trong cán bộ, đảng viên và đồng bào DTTS nơi đây. Hơn 100 lá cờ Tổ quốc rực rỡ trên trục đường chính dẫn vào trung tâm xã không chỉ tạo điểm nhấn cho cảnh quan khu dân cư Nông thôn mới vùng đồng bào DTTS, mà còn thể hiện niềm tự hào, khát vọng vươn lên của vùng đất còn nhiều khó khăn.
Bộ đội Biên phòng Lai Châu kịp thời cứu cháu bé dân tộc Dao bị ngã cầu, chấn thương nặng

Bộ đội Biên phòng Lai Châu kịp thời cứu cháu bé dân tộc Dao bị ngã cầu, chấn thương nặng

Tin tức - Minh Anh - 17:49, 15/09/2025
Bộ đội Biên phòng Lai Châu đã cấp cứu kịp thời cháu bé dân tộc Dao bị ngã xuống cầu chấn thương nặng
Lâm Đồng: Bàn giao Nhà tình nghĩa quân - dân cho hộ đồng bào DTTS

Lâm Đồng: Bàn giao Nhà tình nghĩa quân - dân cho hộ đồng bào DTTS

Nhịp cầu nhân ái - Nguyễn Hoàn - 17:21, 15/09/2025
Tại tổ dân phố Đạ Nghịch (phường 3 Bảo Lộc, tỉnh Lâm Đồng) Ban Chỉ huy Phòng thủ Khu vực 3 - Bảo Lâm (Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Lâm Đồng) đã phối hợp với cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương tổ chức Lễ bàn giao Nhà tình nghĩa Quân - Dân cho gia đình bà Ka Dềm.
Mô hình lúa chuyên canh chất lượng cao ở ĐBSCL đạt lợi nhuận trên 36 triệu/ha

Mô hình lúa chuyên canh chất lượng cao ở ĐBSCL đạt lợi nhuận trên 36 triệu/ha

Kinh tế - Như Tâm - Tào Đạt - 17:20, 15/09/2025
Qua thống kê cho thấy, có 10/11 mô hình chuyên canh chất lượng cao ở Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) có lợi nhuận từ 14,5 - 36,3 triệu đồng/ha, tăng 4,6 - 15,8 triệu đồng/ha so với diện tích lúa ngoài mô hình.
Việt Nam sẽ cập nhật chiến lược AI quốc gia và Luật AI vào cuối năm 2025

Việt Nam sẽ cập nhật chiến lược AI quốc gia và Luật AI vào cuối năm 2025

Khoa học - Công nghệ - Minh Nhật - 17:06, 15/09/2025
Cuối năm nay, Việt Nam sẽ có bản cập nhật Chiến lược AI quốc gia và Luật AI. Đây không chỉ là khung pháp lý, mà còn là tuyên ngôn về tầm nhìn quốc gia, AI phải trở thành hạ tầng trí tuệ của đất nước, phục vụ Nhân dân, phát triển bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.
An cư cho đồng bào DTTS vùng sạt lở Mường Lý vẫn chưa trọn vẹn

An cư cho đồng bào DTTS vùng sạt lở Mường Lý vẫn chưa trọn vẹn

Dân tộc - Tôn giáo - Quỳnh Trâm - 17:05, 15/09/2025
Trước nguy cơ sạt lở rất cao ở xã Mường Lý (Thanh Hóa), những năm qua, chính quyền địa phương đã nhanh chóng có giải pháp đầu tư để xây dựng các khu tái định cư đảm bảo cuộc sống của các hộ đồng bào DTTS nơi đây được an toàn, nhất là trong những ngày mưa lũ. Tuy nhiên, vẫn còn rất nhiều hộ dân dù được bố trí nơi ở mới nhưng đến nay vẫn chưa thể dựng nhà...