Từ hoài nghi đến thổn thức trong ánh lửa
Tôi gặp Sebastien, Teresa, Carlos, Alexsander và Ingeborg trong một lần về công tác tại thôn My Bắc, xã Tân Trịnh. Những du khách phương xa ấy có mặt tại đây để cùng đồng bào Pà Thẻn tham dự lễ hội nhảy lửa.
Nhóm du khách chụp ảnh lưu niệm cùng người dân và chính quyền địa phươngTrò chuyện cùng những vị khách du lịch dễ mến đó, tôi tự hào: “Việt Nam có 54 dân tộc và mỗi dân tộc đều là một "gam màu" trong bức tranh chung về văn hóa. Nếu có cơ hội được chiêm ngưỡng đủ những sắc màu rực rỡ ấy, tôi tin các bạn, những người yêu mến Việt Nam sẽ thấy xúc động, biết ơn và hạnh phúc choán đầy cả trái tim mình”.
Thầy cúng thực hiện các nghi thức tâm linh trong lễ hội nhảy lửaVà rồi nghi lễ bắt đầu.Thầy cúng thắp nến, bày lễ vật lên mâm. Ông ngồi xuống chiếc ghế gỗ thấp, một tay cầm que tre, một tay nắm vòng lắc Pà sán tầu. Tiếng gõ dồn dập vào đàn Pàn dơ, tiếng vòng lắc vang lanh lảnh, miệng ngân nga bài cúng của đồng bào Pà Thẻn. Trước mặt, ngọn lửa bùng lên, đỏ rực cả khoảng sân. Tàn lửa vút bay như hạt sao vụt sáng rồi tan biến vào màn đêm.
Đến lượt những chàng trai Pà Thẻn, cơ thể họ rung lên, ánh mắt lạ thường và bất chợt lao vào đống lửa. Bàn chân trần giẫm lên than hồng, đôi tay vung từng nắm than đỏ lên trời. Tiếng reo hò hòa lẫn với âm thanh lửa nổ tí tách, cả không gian như bùng nở, rực rỡ và mê hoặc.
Những chàng trai Pà Thẻn trong ngọn lửa thiêngBà Ingeborg ngồi cạnh tôi khẽ thì thầm: “Tôi đã từng hoài nghi, bởi khó có thể tin rằng một đất nước đang chuyển mình mạnh mẽ như Việt Nam lại còn giữ được những sắc thái văn hóa cổ xưa. Nhưng giờ phút này, sự hoài nghi ấy đã tan biến”.
Một lúc sau, bà lại tiếp lời, ánh mắt vẫn không rời ngọn lửa: “Chúng tôi ngồi trong vòng người, hơi thở lẫn vào làn gió núi. Khi những chàng trai Pà Thẻn bước vào nghi thức nhảy lửa, ngọn lửa bùng lên, đỏ rực và reo vang như một khúc nhạc của núi rừng. Những bước chân lao vào lửa, dứt khoát và kiêu hãnh, khiến chúng tôi lặng đi”.
Sebastien thì ghé tai tôi: “Tất cả những khung hình này sẽ chẳng cần chỉnh sửa gì thêm, bởi chúng đã quá trọn vẹn. Ánh sáng từ than hồng hắt lên gương mặt người nhảy lửa, lên đôi mắt người già, nụ cười trẻ nhỏ… tất cả hòa thành một vệt ký ức khó phai”.
Sắc màu dân tộc Pà Thẻn trong đêm hội nhảy lửaKhi ra về, mùi tro than và khói lửa còn vương trên áo. Nhóm khách quốc tế nói với tôi, đó không chỉ là một trải nghiệm, mà còn là lời nhắc rằng Việt Nam không chỉ có phong cảnh đẹp, mà còn có những con người và nghi lễ làm nên chiều sâu văn hóa. Và rồi Sebastien chốt lại, như thay lời cho cả nhóm: “Bất kỳ ai đã một lần được hòa mình vào ngọn lửa ấy, đều sẽ nhớ mãi”.
Giữ lửa văn hóa, thắp sáng du lịch cộng đồng
Ngọn lửa trong lễ hội Pà Thẻn không chỉ rực sáng trong đêm, mà còn cháy trong suy nghĩ của chính quyền và người dân xã Tân Trịnh. Ông Nguyễn Anh Đức – Bí thư Đảng ủy xã Tân Trịnh chia sẻ: “Nhảy lửa không chỉ là nghi thức tâm linh, đó là linh hồn, là căn cước của đồng bào Pà Thẻn. Chúng tôi mong muốn thế hệ mai sau, cũng như những người khách phương xa, khi đến với Tân Trịnh, đều được thấy, được chạm vào, được sống trong ngọn lửa ấy. Muốn vậy, lễ hội phải vừa được bảo tồn nguyên vẹn, vừa được đặt trong đời sống hôm nay”.
Cùng với lễ hội nhảy lửa, đồng bào dân tộc Pà Thẻn tại Tân Trịnh còn lưu giữ nghề dệt thổ cẩm truyền thống quý báuTừ khát vọng đó, xã Tân Trịnh đã bắt tay xây dựng mô hình du lịch gắn với việc bảo tồn bản sắc văn hóa của dân tộc Pà Thẻn. Mô hình này lấy lễ hội nhảy lửa làm trung tâm, đồng thời kết nối với Nhà truyền thống, nơi lưu giữ ký ức bản làng qua hiện vật; và với Hợp tác xã dệt thổ cẩm thôn My Bắc, nơi đôi bàn tay khéo léo của phụ nữ Pà Thẻn dệt nên những tấm vải rực rỡ.
Chính quyền xã cũng định hướng liên kết với các công ty lữ hành để xây dựng hành trình trải nghiệm trọn vẹn. Trong đó, ban ngày du khách có thể tham quan, học cách dệt thổ cẩm, tìm hiểu đời sống và văn hóa Pà Thẻn, còn buổi tối lại ngồi quây quần bên bếp lửa, hòa mình vào nghi lễ nhảy lửa linh thiêng. Tất cả được kỳ vọng sẽ mở ra một hướng đi bền vững, với phương châm: Đồng bào là chủ thể-Công ty du lịch là bạn đồng hành – Chính quyền là cầu nối.
Giám đốc Sở Dân tộc và Tôn giáo tỉnh Tuyên Quang Chu Thị Ngọc Diệp tham quan các sảc sản phẩm thủ công của đồng bào dân tộc Pà Thẻn tại xã Tân TrịnhĐó không đơn thuần là một sản phẩm du lịch, mà còn là thông điệp rằng, văn hóa không phải để trưng bày, mà để sống cùng. Người Pà Thẻn không “biểu diễn” nhảy lửa cho khách xem, họ đang cúng tế, đối thoại với thần linh và tiếp nối truyền thống cha ông. Du khách đến đây vừa là khán giả, vừa là chứng nhân, là người đồng hành cùng cộng đồng.
Bí thư Đảng ủy xã Tân Trịnh Nguyễn Anh Đức bày tỏ: “Chúng tôi mong địa phương trở thành điểm đến không chỉ để ngắm phong cảnh, mà còn là nơi con người gặp gỡ, nơi các sắc thái văn hóa gặp nhau và tôn vinh lẫn nhau. Du khách đến Tân Trịnh sẽ mang về không chỉ những bức ảnh, mà còn lưu giữ trong tim cảm xúc, lưu luyến gắn bó với miền đất sắc màu văn hóa này”.
Xã Tân Trịnh, tỉnh Tuyên Quang là nơi sinh sống và định cư lâu đời của đồng bào Pà Thẻn. Hiện nay, đồng bào dân tộc Pà Thẻn tại Tân Trịnh có 4.310 nhân khẩu chiếm 39,8% dân số toàn xã. Cùng với các dân tộc Pu Péo, Bố Y, Cờ Lao, Lô Lô, người Pà Thẻn được xếp vào nhóm dân tộc có khó khăn đặc thù trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang. Chính vì vậy, việc bảo tồn, gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa không chỉ mang ý nghĩa khẳng định cội nguồn, mà còn là nhiệm vụ được chính quyền địa phương quan tâm nhằm góp phần nâng cao đời sống tinh thần, thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội cho đồng bào nơi đây.
