Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Khu di tích Đèo Văn Long, tỉnh Lai Châu: Những điều còn ít người biết (Bài 1)

Trương Hữu Thiêm - 16:29, 20/04/2023

Trong lịch sử hình thành và phát triển hơn 1 thế kỷ của tỉnh Lai Châu cũ (nay là hai tỉnh Lai Châu và Điện Biên), có gần một nửa thời gian (hơn 50 năm) vùng đất này nằm dưới quyền cai trị của cha con dòng dõi họ Đèo. Hiện nay, tại xã Lê Lợi, huyện Nậm Nhùn, tỉnh Lai Châu (huyện Sìn Hồ, tỉnh Lai Châu cũ), còn đó khu di tích ghi dấu thời thống khổ của Nhân dân vùng ngã ba sông Đà nói riêng, Nhân dân hai tỉnh Điện Biên - Lai Châu nói chung...

Khu phế tích dinh thự Đèo Văn Long bên lòng hồ sông Đà (xã Lê Lợi, huyện Nậm Nhùn, tỉnh Lai Châu) hiện nay.
Khu phế tích dinh thự Đèo Văn Long bên lòng hồ sông Đà (xã Lê Lợi, huyện Nậm Nhùn, tỉnh Lai Châu) hiện nay.

Chuyện kể rằng, sau hàng loạt những trận đánh thăm dò, kéo dài trong nhiều năm (từ năm 1880 - 1887) năm 1888, về cơ bản thực dân Pháp đã chiếm được vùng núi Tây Bắc rộng lớn với vô vàn thứ tài nguyên (chì, thiếc, kẽm...) và sản vật béo bở (bông vải, sa nhân, cánh kiến, á phiện...).

Ngay sau khi chiếm được Lai Châu, thực dân Pháp dựng lên một bộ máy quan lại người bản xứ. Cha con tên chúa Thái Đèo Văn Long chia nhau cai quản các châu lỵ trong vùng. Dựa vào sự bảo trợ tinh thần, tài chính và nhất là sức mạnh quân sự của Pháp, Đèo Văn Long thả tay đàn áp và bóc lột thậm tệ dân ta. 

Trên dãy Pú Pom Xen (cạnh Tỉnh lộ 127 ngã ba Lai Hà - thị trấn Mường Tè hiện nay), khu đài tạ họ Đèo được khởi công xây dựng vào năm 1896, bằng xương máu của những người tù cộng sản, bằng mồ hôi và nước mắt của đồng bào các dân tộc Điện Biên - Lai Châu.

Đây là nơi ăn chơi trụy lạc của bọn thống trị, là nơi giam cầm, tra tấn dã man những người yêu nước. Nhân dân vùng ngã ba sông Đà - nhất là Nhân dân bản Chang và bản Chợ (xã Lê Lợi, huyện Nậm Nhùn hiện nay) - bị bắt làm cuông nhốc, phục dịch cho gia đình Đèo Văn Long. Đèo Văn Long là người dân tộc Thái (Thái trắng), dòng dõi bang tá, là con trai thứ hai của Đèo Văn Trì (có tài liệu ghi Đèo Văn Trị), cháu nội của Đèo Văn Sinh (còn gọi Đèo Văn Seng); quê bản Nậm Dòn, xã Nậm Hàng, huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu (nay thuộc huyện Nậm Nhùn, tỉnh Lai Châu).

Về gốc gác của Đèo Văn Sinh, y vốn mang họ Cầm và là con của Cầm Văn An, một nhà buôn có thế lực ở Quảng Đông - Trung Quốc. Do thất thế trong những vụ tranh chấp địa bàn làm ăn nên An đem vợ con trốn sang Việt Nam, nương náu ở Lai Châu rồi lấy con gái một tù trưởng họ Đèo trong vùng. Khi viên tù trưởng chết, cha con Đèo Văn An - Đèo Văn Sinh đã đoạt lấy chân tù trưởng bằng cả vũ lực lẫn âm mưu bẩn thỉu đổi họ nội sang họ ngoại. 

Từ năm 1869, Đèo Văn Sinh (tức Cầm Văn Sinh) giành được quyền cai quản vùng Sipsong Chuthai (mười hai xứ Thái) - vùng lãnh địa từ bờ Tây sông Đà sang một phần đất tỉnh Vân Nam (Trung Quốc). Đèo Văn Trì lúc mới 16 tuổi đã tham gia trận mạc, từng theo cha đi đánh dẹp những cuộc xâm lấn đất đai bởi người Shan (một DTTS vùng Vân Nam - Trung Quốc). Để thưởng công, triều đình Huế phong cho cha con Sinh - Trì chức quản đạo, nắm trong tay mọi quyền sinh quyền sát trên địa bàn 3 tỉnh: Phong Thổ (sử sách chép là Phòng Tô), Lai Châu và Sơn La.

Tháng 7/1885, Tôn Thất Thuyết (1839 Kỷ Hợi - 1913 Quý Sửu), chỉ huy lực lượng nổi dậy đánh úp quân Pháp tại Huế, nhưng thất bại. Vua Hàm Nghi (1871 Tân Mùi - 1944 Giáp Thân) và Tôn Thất Thuyết phải trốn sang Cam Bốt (Campuchia) và ra “Hịch Cần Vương” kêu gọi dân chúng vùng lên.

Để hưởng ứng, Đèo Văn Trì được cha ủy thác, đã đứng ra chiêu mộ và lãnh đạo các DTTS nổi dậy chống Pháp, đặt căn cứ ở Bình Lư (vùng đất đang tranh chấp giữa Đèo Văn Trì và Nguyễn Văn Quang - thân Pháp), một vị trí chiến lược quan trọng án ngữ trên đường Lào Cai - Lai Châu. Trong khi Đèo Văn Trì liên kết với Nguyễn Văn Giáp và Nguyễn Quang Bích, dựa vào sự ủng hộ của Nhân dân để chống Pháp, thì Nguyễn Văn Quang lại câu kết chặt chẽ với Pháp, được sự bảo trợ nhiều mặt từ quân Pháp.

Những hạng mục hoang tàn của khu phế tích dinh thự Đèo Văn Long hiện nay
Những hạng mục hoang tàn của khu phế tích dinh thự Đèo Văn Long hiện nay

Tháng 4/1886, một toán quân Pháp do Trung úy Aymerich chỉ huy tấn công vào Than Uyên (vùng đất hai huyện Than Uyên và Tân Uyên, tỉnh Lai Châu hiện nay). Trước sự chênh lệch về vũ khí và nhất là kinh nghiệm trận mạc, quân khởi nghĩa buộc phải rút về cứ địa Bình Lư (thuộc huyện Bình Lư, tỉnh Lai Châu hiện nay) để củng cố lực lượng. 

Tới tháng 11/1886, khoảng 500 quân Pháp do quan ba Olivier và Nguyễn Văn Quang chỉ huy đánh vào Bình Lư. Một lần nữa nghĩa quân buộc phải rút về Mường So (thuộc huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu hiện nay). Quân Pháp tuy giành chiến thắng chung cuộc, nhưng thiệt hại  cũng rất nặng nề, Trung úy Aymerich tử trận do những tay súng “thổ dân” ẩn hiện và nhanh như những con sóc trong các cánh rừng nhiệt đới nguyên sinh dày đặc. Tháng 1/1887, Thiếu tá Pelletier chỉ huy một cánh quân bản bộ tiến đánh dữ dội vào Mường So, quân khởi nghĩa đành rút về Sa Pa (tỉnh Lào Cai hiện nay).

Tháng 2/1887, quân Pháp truy kích đến Sa Pa, nghĩa quân rút về Lai Châu rồi từ đó hoạt động chống Pháp ở địa bàn Lai Châu và Sơn La. Trên đường mang quân bản bộ truy sát Đèo Văn Trì, Thiếu tá Pelletier đánh chiếm Phong Thổ và dùng nơi đây làm căn cứ hành quân khống chế toàn bộ vùng Bảo Hà - Bình Lư. Tháng 3/1887, quân Pháp chiếm huyện Bát Xát (tỉnh Lào Cai hiện nay) và ngay lập tức xây đồn Bát Xát (xin lưu ý là hệ thống đường sá trong vùng ngày ấy, không giống như ta hình dung bây giờ).

Lại nói về Đèo Văn Trì, sau mấy tháng củng cố binh lực, tháng 7/1887 Đèo Văn Trì dẫn đầu chừng 600 thuộc hạ đánh vào Luông Pra Băng (Lào). Tại đó, Trì hạ lệnh phóng hỏa kinh thành Luông Pra Băng, giết chết Phó vương Souvanna Phoma, khiến viên tướng Xiêm cùng đạo quân đồn trú phải chạy trốn. Hành động đó là sự “trả đũa” cho việc quân Xiêm vừa tiến hành “bình định” vùng Sầm Nưa và Sipsong Chuthai, bắt đi 4 người em trai của Đèo Văn Trì. Cả vua Oun Kham của Luông Pra Băng và Auguste Pavie (đại diện Pháp), đều phải lánh nạn. Đây là nguyên nhân trực tiếp khiến Luông Pra Băng xa lánh Xiêm và thông qua Pavie, yêu cầu được đặt dưới quyền bảo trợ của Pháp.

Do bị truy quét gắt gao, thêm vào đó là mâu thuẫn với Tôn Thất Thuyết (vì Tôn Thất Thuyết định mưu sát ông để giữ bí mật trên đường trốn sang Trung Quốc), nên họ tộc Đèo Văn Trì khuyên y đầu hàng người Pháp. Được môi giới bởi Auguste Pavie, đầu tháng 1/1888, Đèo Văn Trì chấp thuận đầu hàng và mở đường cho binh đoàn Pécnô tiến vào vùng Mường Thanh. Sự kiện này đánh dấu cuộc xâm lăng lần thứ nhất của quân Pháp vào thung lũng Mường Thanh vùng lòng chảo Điện Biên (ngày 23/1/1888) - Cuộc xâm lăng mà qua đó, Đèo Văn Trì lộ nguyên hình là kẻ “cõng rắn cắn gà nhà”.

Khu phế tích dinh thự Đèo Văn Long hiện nay
Khu phế tích dinh thự Đèo Văn Long hiện nay

Để bảo đảm cho sự trung thành lâu dài của Đèo Văn Trì, người Pháp khôi phục cho Trì quyền cai trị cha truyền con nối tại vùng đất Sipsong Chuthai (mười hai xứ Thái) bên bờ sông Đà. Không những thế, còn nâng y lên địa vị chúa Thái (vua Thái). Trên thực tế, động thái này, đồng nghĩa với âm mưu của người Pháp, để xứ Thái được quyền tự trị hạn chế trong một Đông Dương thuộc Pháp. Năm 1908 Đèo Văn Trì qua đời, cơ nghiệp được giao cho con cả là Đèo Văn Kháng.

Gần 20 năm sau (có tài liệu nói năm 1927), Kháng ốm chết, em trai là Đèo Văn Long thay anh nắm quyền chúa xứ (châu phen đin) kiêm Tỉnh trưởng Lai Châu. Ba con trai của Long, gồm: Đèo Văn Tài (Tri châu Mường Lay), Đèo Văn Phát (Tư lệnh ngụy quân xứ Thái) và Đèo Văn Ún (Tri châu Điện Biên, đóng bản doanh trên đồi C2, thuộc quần thể di tích Chiến thắng Điện Biên Phủ hiện giờ)...

 Ngày 5/12/1953 ta bắt đầu chiến dịch giải phóng Lai Châu, mở đầu cho cuộc tiến công chiến lược Đông - Xuân 1953 - 1954. Chưa đầy 1 tuần sau, ngày 10/12/1953, Đại đoàn 316 với vai trò lực lượng chủ công, được lệnh đánh thẳng vào thị trấn Lai Châu (nay là thị xã Mường Lay, tỉnh Điện Biên); nơi có bản doanh của Đạo Quan binh thứ t­ư, đóng trên khu vực Đồi Cao. Trong cuộc rút chạy nhục nhã, thực dân Pháp mang theo Đèo Văn Long về Hà Nội với ý đồ, sau này sẽ đưa Long trở lại. Không ngờ kể từ đây, vĩnh viễn y trở thành tên lãnh chúa trọn kiếp lưu vong...

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Kon Tum: Dự án 6, góp phần bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS

Kon Tum: Dự án 6, góp phần bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS

Nhằm bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các DTTS gắn với phát triển du lịch, tỉnh Kon Tum đã triển khai có hiệu quả Dự án 6, thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021-2030, giai đoạn I: Từ năm 2021 - 2025 (Chương trình MTQG 1719).
Tin nổi bật trang chủ
Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Không chỉ chuyển tải chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Báo Dân tộc và Phát triển còn cập nhật những thông tin về các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, bảo vệ môi trường…. Với nội dung đa dạng, phong phú, Báo Dân tộc và Phát triển đã trở thành người bạn đồng hành của đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín, chức sắc, chức việc nắm bắt thông tin kịp thời, hiệu quả và chính xác để phát huy tốt vai trò là “cánh tay nối dài” ở cơ sở trong tuyên truyền chính sách dân tộc, tôn giáo.
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Sắc màu 54 - An Yên - 18:01, 20/06/2025
Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Gương sáng - Nguyễn Văn Chiến - 18:00, 20/06/2025
Ông Ksor Ní (tên thường gọi là Ama H’Nhan) là một trong những trí thức đầu tiên người Gia Rai đi theo cách mạng. Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách, trong đó có cương vị Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của tỉnh Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất. Ông cũng là thân sinh của ông Ksor Phước, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Tin tức - Thuỳ Như - 17:58, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Cao Bằng, Tỉnh uỷ Cao Bằng đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025); trao Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam” của Hội Nhà báo Việt Nam; tặng Bằng khen cho các tập thể, cá nhân có nhiều thành tích trong công tác thông tin, tuyên truyền trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Tin tức - Thiên An - 17:35, 20/06/2025
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình có địa chỉ tại Lô Đ7, KCN Khánh Phú, xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình - SĐT: 02293 762 825
Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Tin tức - Tào Đạt - 16:49, 20/06/2025
Ngày 20/6, Thành ủy, HĐND, UBND TP. Cần Thơ tổ chức họp mặt Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025); tổng kết Giải Báo chí Phan Ngọc Hiển TP. Cần Thơ lần thứ 19 (2024 - 2025) và Tôn vinh các nhà báo tiêu biểu.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Chính sách Dân tộc - Duy Chí - 16:26, 20/06/2025
Các gia đình là những điển hình về sự năng động trong lao động sản xuất, xây dựng gia đình hạnh phúc, kinh tế ổn định, lại tích cực tham gia các phòng trào văn hóa xã hội, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo đảm an ninh chính trị địa phương; cũng như nhiều gia đình có con em là học sinh, sinh viên xuất sắc; tham gia bộ máy chính quyền địa phương, có người trở thành lãnh đạo tổ chức chính trị…
Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Xã hội - Mỹ Dung - 16:11, 20/06/2025
Giữa núi rừng trùng điệp của Ba Chẽ, Bình Liêu,Tiên Yên... nơi những con dốc nối tiếp nhau như chẳng có điểm dừng vẫn có những bước chân đều đặn, bền bỉ của những “phóng viên vùng cao”. Không chỉ đưa tin, họ là những người kể chuyện bản làng bằng cả trái tim nhiệt huyết.
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Phóng sự - Quỳnh Trâm - 16:01, 20/06/2025
Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Trang địa phương - Ngọc Chí - 15:38, 20/06/2025
Tỉnh ủy Kon Tum vừa ban hành Nghị quyết số 30-NQ/TU về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, cán bộ nữ và cán bộ là người DTTS ở tỉnh Kon Tum giai đoạn 2025 - 2030 và tầm nhìn đến 2045.
Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Thời sự - Hoàng Quý - 15:27, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại buổi họp báo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Thứ trưởng Võ Văn Hưng đã công bố những kết quả quan trọng trong quá trình triển khai hai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giai đoạn 2021–2025: Chương trình xây dựng nông thôn mới và Chương trình giảm nghèo bền vững.