Di tích Tháp Bà Ponagar tọa lạc trên đồi Cù Lao, thuộc phường Vĩnh Phước, Tp.Nha Trang, tỉnh Khánh HòaTheo đó, UBND tỉnh Khánh Hòa giao Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch lấy ý kiến của Ban Tuyên giáo và Dân vận Tỉnh ủy, Sở Tài chính, Sở Nội vụ và các cơ quan, đơn vị liên quan đối với dự thảo Kế hoạch. UBND tỉnh lưu ý, kinh phí thực hiện buổi Lễ đảm bảo tiết kiệm, phù hợp với tình hình thực tế; hoàn chỉnh dự thảo Kế hoạch, báo cáo, tham mưu UBND tỉnh trước ngày 14/3/2025.
Di tích Tháp Bà Ponagar được xây dựng khoảng từ thế kỷ thứ VIII đến thế kỷ XIII để thờ Nữ thần Ponagar - Mẹ Xứ sở của người Chăm, tọa lạc trên đồi Cù Lao, thuộc phường Vĩnh Phước, Tp. Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa. Trải qua hơn ngàn năm lịch sử, nơi đây không chỉ là trung tâm tín ngưỡng quan trọng mà còn lưu giữ những tinh hoa kiến trúc độc đáo của văn hóa Chăm pa.
Khu di tích là một quần thể kiến trúc được phân bố trên 3 mặt bằng: Tháp Cổng, Mandapa và khu đền tháp. Do biến động của lịch sử, hiện nay khu di tích còn lại 5 công trình kiến trúc cổ ở 2 mặt bằng: Mandapa và khu đền Tháp. Kiến trúc Mandapa có niên đại khoảng thế kỷ XI. Theo các nhà nghiên cứu, đây có thể là nơi các tín đồ chuẩn bị các lễ vật trước khi lên hành lễ ở các tháp phía trên.
Di tích kiến trúc nghệ thuật Tháp Bà Ponagar đã được xếp hạng Di tích đặc biệtTheo sử sách và những kết quả khảo sát thực địa, khu đền tháp này có tất cả 6 tháp. Ngoài 4 tháp hiện hữu, còn có 2 tháp ở khu vực phía sau, nhưng hiện nay chỉ còn nền móng của tháp cũ. Người Chăm gọi tháp là Kalan, dịch sang tiếng Việt nghĩa là đền, tháp.
Tháp Đông Bắc (tháp Chính) cao khoảng 23m. Theo các nhà nghiên cứu, niên đại của tháp Chính được xây dựng lần đầu tiên vào các năm 813 - 817 và trải qua những biến cố của lịch sử, tháp đã được xây dựng lại vào khoảng giữa thế kỷ XI.
Tháp Nam cao 18m, có quy mô lớn thứ hai trong toàn bộ tổng thể kiến trúc ở khu đền tháp Ponagar. Tháp có niên đại thế kỷ XIII, là nơi thờ thần Shiva. Theo truyền thuyết của người Việt gọi là tháp Ông, thờ chồng của Thiên Y A Na Thánh Mẫu.
Tháp Đông Nam là tháp có quy mô nhỏ nhất, cao 7,1m. Đây có thể là kiến trúc phụ trong quần thể kiến trúc này và thuộc loại muộn, khoảng thế kỷ XI - XII. Tháp thờ thần Skandha - con thần Shiva là vị thần tượng trưng cho sức mạnh, chiến tranh.
Tháp Tây Bắc cao 9m, là ngôi tháp duy nhất còn khá nguyên vẹn về kiến trúc và trang trí. Đây là tháp thờ thần Ganesha - vị thần biểu tượng của may mắn, trí tuệ và hạnh phúc.
Lễ hội Tháp Bà Ponagar đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc giaTheo truyền thuyết của người Việt, tháp thờ Cô, Cậu (con của Thiên Y A Na Thánh Mẫu). Theo bia ký và khảo cổ học, tháp có niên đại xây dựng năm 817 song đã được trùng tu nhiều lần, nên niên đại cuối cùng khoảng thế kỷ XIII.
Di tích Tháp Bà Ponagar không chỉ là nơi linh thiêng, mà còn là điểm thu hút du khách trong và ngoài nước. Bên cạnh những giá trị kiến trúc độc đáo, nơi đây còn thu hút bởi các hoạt động văn hóa như biểu diễn nghệ thuật múa Chăm, dệt thổ cẩm và đặc biệt là Lễ hội Tháp Bà Ponagar được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2012.
Ngày 17/1/2025 Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Thành Long đã ký quyết định số 152/QĐ-Ttg công bố xếp hạng Di tích đặc biệt đợt 17, năm 2025, với 5 di tích, trong đó có Di tích kiến trúc nghệ thuật Tháp Bà Ponagar tại Tp.Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa.
