Già làng “giữ lửa” nghề xưa

Gìn giữ nghề xưa

Đối với đồng bào các DTTS ở tỉnh Bình Phước nói chung, huyện Lộc Ninh nói riêng, nghề đan lát không chỉ là sinh kế mà còn là nét đẹp văn hóa truyền thống được lưu truyền từ đời này sang đời khác. Nhằm bảo tồn và phát triển nghề truyền thống này, đồng bào dân tộc Xtiêng tại địa phương luôn tích cực gìn giữ nghề truyền thống và truyền dạy lại cho thế hệ trẻ, đồng thời từng bước đưa sản phẩm đan lát trở thành hàng hóa, góp phần phát triển kinh tế và nâng cao thu nhập.

Hiện nay, huyện Lộc Ninh có 64 già làng, Người có uy tín trong cộng đồng. Họ là những người am hiểu phong tục, tập quán của đồng bào mình, có kinh nghiệm sống phong phú và luôn là tấm gương sáng trong sinh hoạt, lao động, sản xuất cũng như trong việc gìn giữ các giá trị văn hóa truyền thống. Trong số đó, ông Điểu Phun, 65 tuổi, Người có uy tín ở ấp 8B, xã Lộc Hòa là một điển hình tiêu biểu trong việc giữ gìn nghề đan lát truyền thống của người Xtiêng. Nhiều năm qua, ông Điểu Phun vẫn duy trì thói quen đan lát đều đặn. Vào những ngày rảnh rỗi, ông cùng các già làng, Người có uy tín và bà con trong ấp quây quần bên nhau, mỗi người một tay, cùng hoàn thiện các sản phẩm đan lát truyền thống.

Các già làng, Người có uy tín ở xã Lộc Hòa rất tâm huyết trong việc giữ gìn giá trị văn hóa của dân tộc mình. Thời gian tới, xã dự kiến thành lập tổ hội nghề nghiệp về đan lát nhằm tăng cường sự liên kết trong cộng đồng, tạo điều kiện để nghề truyền thống phát triển bền vững”.

Bà Dương Thị Hạnh, Chủ tịch Hội Nông dân xã Lộc Hòa

Ông Điểu Phun chia sẻ: “Trước kia, bà con trong ấp sống chủ yếu dựa vào ruộng, rẫy nên rất cần những dụng cụ phục vụ lao động, sản xuất làm từ mây tre đan. Từ nhỏ, tôi thường theo cha vào rừng kiếm nguyên liệu về đan gùi, đan nia, rổ rá. Cha tôi chỉ dạy rất kỹ cách thức đan lát, kinh nghiệm chọn nguyên liệu. Để có sản phẩm tốt thì nguyên liệu phải là những cây tre thẳng, dài, đủ tuổi, ít nhất một năm trở lên. Cây non thì giòn, dễ gãy, còn cây già quá thì cứng, khó uốn, khó thao tác”.

Cũng giống như ông Điểu Phun, Người có uy tín Điểu Vem ở ấp 8B, xã Lộc Hòa giỏi nghề đan lát qua cha mình truyền dạy. Ông Điểu Vem kể, những sản phẩm đan đầu tiên của ông khi còn trẻ là các món đồ chơi đơn giản như chim, chuồn chuồn để tặng bạn bè. Khi rảnh rỗi, ông thường phụ cha và các già làng chuốt nan, chẻ sợi - những công đoạn tuy nhỏ nhưng lại giúp ông rèn luyện đôi tay khéo léo, tích lũy kinh nghiệm lựa chọn nguyên liệu tốt để cho ra sản phẩm bền đẹp.

“Khi mới tiếp cận nghề, tôi luôn chú ý theo dõi từng cử chỉ, động tác của người lớn để học theo. Nhờ có đôi tay khéo và sự kiên trì, chỉ sau một thời gian ngắn, tôi đã thành thạo nhiều kỹ thuật đan lát. Những chỗ chưa biết, tôi mạnh dạn hỏi cha, ông tận tình chỉ dạy để tôi hoàn thiện kỹ năng. Nhờ đó, từng sợi mây, sợi tre qua tay tôi đã dần thành hình những sản phẩm tỉ mỉ, chính xác, được nhiều người tin dùng”, ông Điểu Vem chia sẻ.

Trong số các sản phẩm đan lát của đồng bào Xtiêng, chiếc gùi được xem là vật dụng tiêu biểu, phổ biến nhất, gắn bó mật thiết với đời sống sinh hoạt hằng ngày. Không chỉ là dụng cụ hữu ích trong lao động, sản xuất, chiếc gùi còn là biểu tượng văn hóa đặc trưng của người Xtiêng, mang đậm dấu ấn bản sắc dân tộc. Chính vì vậy, việc duy trì và phát huy nghề truyền thống này luôn được các ông Điểu Phun, Điểu Vem cùng những Người có uy tín ở xã Lộc Hòa đặc biệt quan tâm, xem đó là trách nhiệm gìn giữ hồn cốt văn hóa của dân tộc mình.

Truyền dạy nghề cho thế hệ trẻ

Đan lát bằng mây, tre đã trở thành nghề truyền thống quen thuộc của đồng bào Xtiêng, gắn bó mật thiết với đời sống hằng ngày. Hầu hết người dân đều thành thạo kỹ thuật này, đặc biệt là khu vực quanh nhà ông Điểu Phun và ông Điểu Vem, nơi có hàng chục người, cả nam và nữ đều biết đan lát. Các vật dụng như gùi, dần, sàng, mẹt, rổ rá… đều làm từ tre nứa và xuất hiện trong mọi hoạt động của người Xtiêng. Hình ảnh các bậc cha, ông ngồi đan lát trước hiên nhà đã trở thành biểu tượng văn hóa sâu sắc trong tâm thức của đồng bào.

Theo chia sẻ của các già làng, những sản phẩm đan lát không chỉ là đồ dùng sinh hoạt mà còn là "hơi thở của núi rừng", kể lại những câu chuyện truyền thuyết qua từng sợi tre, từng nan mây. Giữ nghề đan lát là giữ gìn hồn cốt văn hóa và giá trị tinh thần của dân tộc.

Bà Dương Thị Hạnh, Chủ tịch Hội Nông dân xã Lộc Hòa cho biết: Những năm gần đây, phần lớn người DTTS trên địa bàn xã đã dần thay đổi tư duy về nghề truyền thống, từng bước biến các sản phẩm đan lát từ phục vụ sinh hoạt thành hàng hóa có giá trị kinh tế. Nhờ đó, bà con có thêm nguồn thu nhập ổn định bên cạnh sản xuất nông nghiệp.

Việc khôi phục và phát triển nghề đan lát không chỉ giúp nâng cao đời sống vật chất mà còn góp phần đưa nghề truyền thống trở lại với đời sống văn hóa cộng đồng, tạo bước đệm quan trọng cho công tác bảo tồn và phát huy bản sắc dân tộc.