Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Bảo tồn và phát huy hát Xẩm trong cuộc sống hôm nay

PV - 14:15, 03/01/2022

Trong kho tàng văn nghệ dân gian, hát Xẩm là loại hình âm nhạc giàu tính nhân văn và sở hữu nhiều giá trị độc đáo cả về nội dung và nghệ thuật. Tuy nhiên, trước guồng quay của cuộc sống hiện đại, hát Xẩm đang đối mặt nhiều nguy cơ mai một, đòi hỏi cần sớm có biện pháp hỗ trợ bảo vệ, phục hồi.

Nhóm Xẩm Hà Thành thể hiện bài hát Tiêu diệt Corona, sáng tác dựa trên điệu Xẩm Sai
Nhóm Xẩm Hà Thành thể hiện bài hát Tiêu diệt Corona, sáng tác dựa trên điệu Xẩm Sai

Nói đến Xẩm là nói đến hình thức diễn xướng dân gian bằng nghệ thuật hát nói và âm nhạc, được hình thành từ khoảng thế kỷ 14 bởi những người khiếm thị đi hát rong kiếm sống ở những nơi đông người qua lại như quán chợ, bến đò, ga tàu… Theo GS, TS Từ Thị Loan, nguyên Quyền Viện trưởng Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam: Mỗi hình thức trình diễn dân gian của người Việt đều mang đặc trưng riêng thể hiện tính địa phương, vùng miền. Nhưng hát Xẩm không chịu bó mình ở một vùng đất, địa vực nhất định, mà với tính chất của nghệ thuật hát rong được lan truyền và phổ biến rộng rãi, được nhiều thế hệ nghệ nhân dân gian chung sức trao truyền, sáng tạo và nâng cấp để ngày càng phát triển, hoàn thiện cả về đặc trưng thể loại cũng như giá trị văn hóa, nghệ thuật.

Về nội dung, hát Xẩm mang giá trị nhân văn sâu sắc, từ ca ngợi quê hương, đất nước, ôn lại truyền thống lịch sử đến đả phá những thói hư tật xấu, giáo dục đạo lý làm người, lên án những bất công trong xã hội…Về nghệ thuật, hát Xẩm chắt lọc những cái hay, cái đẹp, nét tinh túy của các thể loại âm nhạc cổ truyền như chèo, ca trù, trống quân, cò lả, hát ví, hát ru, quan họ, hò khoan…, đồng thời luôn có những sắc thái, đặc trưng riêng không thể trộn lẫn. Có thể kể đến những làn điệu xẩm phổ biến như: Xẩm Thập ân, Xẩm Huê tình, Xẩm Hà liễu, Xẩm Ba bậc, Xẩm Trống quân, Xẩm Hò khoan, Xẩm Phồn huê, Xẩm Chợ, Xẩm Sai, Xẩm Ngâm vịnh, Xẩm Tàu điện, Hát ai...

Từng có giai đoạn phát triển cực thịnh, song cũng như nhiều loại hình âm nhạc dân tộc khác, hát Xẩm đang phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức khi đất nước bước vào thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Ðời sống kinh tế đi lên, môi trường diễn xướng dân gian truyền thống ngày càng bị thu hẹp, cùng với đó là sự cạnh tranh của các loại hình nghệ thuật hiện đại kéo theo xu hướng thị hiếu của công chúng thay đổi khiến số người theo đuổi, sống bằng hát Xẩm ngày càng ít. Năm 2013, khi Nghệ sĩ Ưu tú Hà Thị Cầu (vợ út của cụ Chánh Trương Mậu, trùm Xẩm đất Ninh Bình), người được mệnh danh là "báu vật nhân văn sống", "người giữ hồn Xẩm" qua đời, thì đội ngũ nghệ nhân hát Xẩm càng khan hiếm. Việc truyền dạy hát Xẩm lâu nay chủ yếu là truyền khẩu nên khâu tư liệu hóa cũng hạn chế. Những điều này khiến hát Xẩm phải đối mặt nguy cơ thất truyền. Thời gian gần đây, trước xu hướng tìm về với các giá trị văn hóa truyền thống, hát Xẩm dần được phục hồi hoạt động thông qua sự thành lập của các chiếu Xẩm, câu lạc bộ Xẩm. Xẩm trở thành chất liệu sáng tác của một số tác phẩm âm nhạc hiện đại và được "sân khấu hóa" trong một số chương trình biểu diễn.

Tuy nhiên, theo nhiều chuyên gia văn hóa, để bảo vệ và phát huy giá trị nghệ thuật hát Xẩm trong đời sống đương đại, cần có chiến lược dài hơi với nhiều biện pháp mang tính đồng bộ. Việc tỉnh Ninh Bình, một trong những cái nôi lâu đời của hát Xẩm phối hợp các địa phương có di sản này triển khai làm hồ sơ đề nghị đưa Hát Xẩm vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, tiến tới làm hồ sơ trình UNESCO ghi danh là di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp là những bước đi thiết thực, kịp thời, đúng hướng.

Tại Hội thảo khoa học quốc tế "Bảo tồn và phát huy nghệ thuật hát Xẩm trong xã hội đương đại" do Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam, Sở Văn hóa và Thể thao Ninh Bình, Trường đại học Temple (Hoa Kỳ) phối hợp tổ chức vừa diễn ra tại TP Ninh Bình, nhiều đại biểu đã đóng góp những ý kiến, giải pháp để hát Xẩm có thể khẳng định giá trị và lan tỏa sức sống trong cuộc sống hôm nay.

Theo Thạc sĩ Phùng Thị Bình, Viện Thông tin khoa học xã hội: hiện nay các tư liệu về hát Xẩm đang nằm tản mát ở nhiều nơi như một vài thư viện, trong tư gia của các nghệ nhân, những người yêu hát Xẩm,... Không chỉ là những băng đĩa ghi âm, ghi hình các bài Xẩm, tư liệu hát Xẩm còn bao quát rộng hơn với tranh ảnh, văn bản ghi chép bản nhạc, lời ca, các nhạc cụ, đạo cụ, vật dụng và trang phục của nghệ nhân. Chưa có một cơ quan chuyên môn nào đứng ra sưu tầm, lưu trữ và bảo tồn những tư liệu này trong khi theo thời gian, chúng ngày càng mai một, hư hại. Vì thế, cần có kế hoạch thu thập, tổ chức, bảo tồn và phát huy giá trị hát Xẩm lâu dài, do một cơ quan có đủ năng lực về chuyên môn, cơ sở vật chất thực hiện. Nguồn tư liệu cần phải được xử lý, phân loại, tổ chức hợp lý trước khi số hóa và xây dựng cơ sở dữ liệu số.

Về mặt tổng thể, Thạc sĩ Phan Mạnh Dương, Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam cho rằng, trước hết, Nhà nước cần có cơ chế chính sách hỗ trợ các nghệ nhân hát Xẩm bởi họ là "linh hồn" giữ vai trò quan trọng trong gìn giữ, trao truyền vốn di sản văn hóa truyền thống, cùng với đó là những nghệ sĩ hát Xẩm đang nỗ lực bảo tồn, quảng bá hình thức nghệ thuật này. Ðồng thời, cần có định hướng và cơ chế nhằm phát huy môi trường diễn xướng nghệ thuật hát Xẩm qua con đường phát triển du lịch. 

Những nơi có hát Xẩm như Hà Nội, Hải Phòng, Ninh Bình đang là điểm đến thu hút đông đảo khách du lịch. Ðây là thị trường đầy tiềm năng để kết hợp giới thiệu, quảng bá nghệ thuật hát Xẩm. Bên cạnh đó, các tỉnh, thành phố có nghệ thuật hát xẩm cần mở rộng mạng lưới các nhóm, câu lạc bộ Xẩm. Ngoài cơ chế chính sách của Nhà nước, địa phương, cần kêu gọi các tổ chức, cá nhân ủng hộ, tạo điều kiện cho các nhóm, câu lạc bộ Xẩm hoạt động. Hằng năm, có thể tổ chức các đợt tập huấn, trao đổi kinh nghiệm sinh hoạt câu lạc bộ; các đợt liên hoan nghệ thuật hát Xẩm từ cấp tỉnh, thành phố cho đến khu vực nhằm động viên, tạo sân chơi, sự hưng phấn cho các nghệ nhân, nghệ sĩ hát Xẩm.../.

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Lên Tuyên Quang, lạc bước trong sắc màu chợ phiên

Lên Tuyên Quang, lạc bước trong sắc màu chợ phiên

Các xã vùng Tây Bắc của tỉnh Tuyên Quang không chỉ hấp dẫn bởi vẻ đẹp ruộng bậc thang mùa lúa chín, mà còn bởi những phiên chợ rộn ràng, nơi hội tụ phong tục, tập quán của nhiều dân tộc. Một trong những không gian văn hóa đầy sắc màu và cuốn hút ấy là chợ phiên Hoàng Su Phì.
Tin nổi bật trang chủ
Phật giáo tỉnh Thanh Hóa trao quà từ thiện tại xã Yên Nhân

Phật giáo tỉnh Thanh Hóa trao quà từ thiện tại xã Yên Nhân

Nhịp cầu nhân ái - Quỳnh Trâm - 10 phút trước
Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh Thanh Hóa vừa tổ chức chương trình trao quà cho các hộ gia đình khó khăn và học sinh nghèo vượt khó tại xã Yên Nhân.
Tưởng niệm nạn nhân Làng Nủ thiệt mạng do cơn bão Yagi

Tưởng niệm nạn nhân Làng Nủ thiệt mạng do cơn bão Yagi

Xã hội - Trọng Bảo - 1 giờ trước
Sáng 10/9, tại Khu tưởng niệm Làng Nủ, UBND xã Phúc Khánh, tỉnh Lào Cai đã tổ chức Lễ tưởng niệm các nạn nhân bị thiệt mạng do cơn bão Yagi (tháng 9/2024) gây ra.
U23 Việt Nam sẽ đụng độ hàng loạt “ông lớn” tại Vòng chung kết U23 châu Á 2026

U23 Việt Nam sẽ đụng độ hàng loạt “ông lớn” tại Vòng chung kết U23 châu Á 2026

Thể thao - Hoàng Minh - 1 giờ trước
Sau loạt trận cuối cùng của vòng loại, Liên đoàn Bóng đá châu Á (AFC) đã xác định được 16 đội tuyển góp mặt tại Vòng chung kết U23 châu Á 2026, diễn ra tại Ả Rập Xê Út. Trong đó, U23 Việt Nam tiếp tục khẳng định vị thế, khi giành ngôi nhất bảng C và góp mặt ở ngày hội lớn nhất của bóng đá trẻ châu lục.
Người dành cả cuộc đời cho văn hóa Tày trên những phím đàn tính

Người dành cả cuộc đời cho văn hóa Tày trên những phím đàn tính

Sắc màu 54 - Mỹ Dung - 1 giờ trước
“Bán đàn chẳng được bao nhiêu, nhưng thấy các cháu say mê học hát Then, gảy đàn Tính, tôi lại thấy vui, thấy nghề mình còn sống”, Nghệ nhân Ưu tú Lương Thiêm Phú, 86 tuổi, xã Bình Liêu (Quảng Ninh) chia sẻ. Ở tuổi xế chiều, ông vẫn ngày ngày cần mẫn bên những cây đàn Tính và những lớp học Then, truyền lại niềm tự hào văn hóa Tày cho thế hệ trẻ.
Thủy điện Thác Bà xả lũ, khu vực dân cư ven sông Hồng chủ động ứng phó

Thủy điện Thác Bà xả lũ, khu vực dân cư ven sông Hồng chủ động ứng phó

Tin tức - Minh Nhật - 1 giờ trước
Hồ chứa thủy điện Thác Bà xả lũ, mực nước trên các sông chính, nhất là sông Hồng đang lên và được nhận định sẽ còn tiếp tục lên cao hơn nữa trong những giờ tới.
Rực rỡ sắc đỏ cờ Tổ quốc ở xã vùng cao Ngọk Réo

Rực rỡ sắc đỏ cờ Tổ quốc ở xã vùng cao Ngọk Réo

Cùng với cả nước kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, Đảng bộ xã Ngọk Réo, tỉnh Quảng Ngãi đã phát động nhiều phong trào thi đua yêu nước. Trong đó, công trình “Đường cờ Tổ quốc” do Đoàn Thanh niên xã thực hiện đã tạo nên sức lan tỏa mạnh mẽ trong cán bộ, đảng viên và đồng bào DTTS nơi đây. Hơn 100 lá cờ Tổ quốc rực rỡ trên trục đường chính dẫn vào trung tâm xã không chỉ tạo điểm nhấn cho cảnh quan khu dân cư Nông thôn mới vùng đồng bào DTTS, mà còn thể hiện niềm tự hào, khát vọng vươn lên của vùng đất còn nhiều khó khăn.
Đánh bại U23 Yemen, U23 Việt Nam giành vé dự Vòng chung kết U23 châu Á 2026

Đánh bại U23 Yemen, U23 Việt Nam giành vé dự Vòng chung kết U23 châu Á 2026

Thể thao - Hoàng Minh - 2 giờ trước
Đội tuyển U23 Việt Nam đã xuất sắc vượt qua U23 Yemen với tỷ số 1-0, qua đó giành trọn 9 điểm sau 3 lượt trận và chính thức đoạt vé tham dự vòng chung kết U23 châu Á 2026.
Tạo sinh kế bền vững cho người dân miền núi xứ Thanh

Tạo sinh kế bền vững cho người dân miền núi xứ Thanh

Kinh tế - Quỳnh Trâm - 3 giờ trước
Đa dạng hóa sinh kế và phát triển mô hình giảm nghèo, là 1 trong 7 dự án của Chương trình mục tiêu quốc gia Giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 - 2025, được tỉnh Thanh Hóa triển khai sâu rộng. Đây được xem là giải pháp hiệu quả trong việc khai thác thế mạnh địa phương, khơi dậy tính chủ động để người nghèo tự vươn lên thoát nghèo.
U23 Indonesia dừng bước tại vòng loại, lỡ hẹn Vòng chung kết U23 châu Á 2026

U23 Indonesia dừng bước tại vòng loại, lỡ hẹn Vòng chung kết U23 châu Á 2026

Thể thao - Hoàng Minh - 3 giờ trước
Đội tuyển U23 Indonesia đã để thua U23 Hàn Quốc với tỷ số 0-1 trong trận đấu cuối cùng vòng loại bảng, qua đó chính thức không thể giành quyền tham dự Vòng chung kết U23 châu Á 2026.
Tôn giáo trong kỷ nguyên mới - Viết tiếp hành trình đồng hành cùng dân tộc

Tôn giáo trong kỷ nguyên mới - Viết tiếp hành trình đồng hành cùng dân tộc

Thời sự - Hồng Phúc - 3 giờ trước
Trên mỗi chặng đường lịch sử, các tôn giáo ở Việt Nam đã khẳng định vai trò là nguồn lực tinh thần to lớn, góp phần nuôi dưỡng đạo đức, lan tỏa giá trị nhân văn và bồi đắp sức mạnh đoàn kết. Trong kỷ nguyên mới, tiếng nói tôn giáo tiếp tục phụng sự cộng đồng và khát vọng kiến tạo một xã hội đoàn kết, nhân ái, văn minh trong kỷ nguyên hội nhập. Phóng viên VietNamNet lược ghi những suy nghĩ, chia sẻ của một số vị sức sắc công giáo trên chặng đường phát triển của đất nước tại sự kiện Triển lãm thành tựu đất nước 80 năm.
Bộ Chính trị cho ý kiến về công tác chuẩn bị Đại hội Đảng bộ các cơ quan Đảng Trung ương

Bộ Chính trị cho ý kiến về công tác chuẩn bị Đại hội Đảng bộ các cơ quan Đảng Trung ương

Thời sự - PV - 18:50, 09/09/2025
Sáng 9/9, tại Trụ sở Trung ương Đảng, dưới sự chủ trì của Tổng Bí thư Tô Lâm, Bộ Chính trị đã làm việc với Ban Thường vụ Đảng ủy các cơ quan Đảng Trung ương để cho ý kiến vào dự thảo các văn kiện, phương án nhân sự và công tác chuẩn bị Đại hội đại biểu Đảng bộ các cơ quan Đảng Trung ương lần thứ I, nhiệm kỳ 2025-2030.