Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Người Chăm nhớ biển

PV - 10:21, 23/01/2019

Những ngôi làng nép mình hiền hòa giữa rừng dừa bên triền cát trắng. Những con người mặt hướng về phía núi mà hồn như còn neo đậu khơi xa. Miền văn hóa Chăm, sau mỗi lần trải nghiệm là cảm giác cứ khôn nguôi nỗi u hoài miên viễn. Phải chăng bởi những câu chuyện “trà dư tửu hậu” với những người bạn ở xứ cát trắng; nỗi ám ảnh từ trường ca Akayet và cảm thức theo những trang cổ sử ít ỏi về các triều đại Chămpa trong quá khứ. Về miền Chăm - Ninh Thuận mùa lễ Ramưwan, chỉ muốn được ghi vài tản mạn rời…

Đồng bào Chăm chuẩn bị cúng tổ tiên trong Lễ hội Katê. Đồng bào Chăm chuẩn bị cúng tổ tiên trong Lễ hội Katê.

Ấn tượng trong tôi mỗi lần về miền Ninh Thuận là hình ảnh những đoàn phụ nữ Chăm áo dài trắng khăn đội đầu màu đỏ, bước chân trần nối theo nhau lượn trên triền sóng cát. Họ cứ đi như thế, đi như từ cổ tích, đi như từ cổ tháp bước ra. Bước chân dù đang trải qua cuộc gian khó mưu sinh, dù đội trên đầu là gốm Bàu Trúc, thổ cẩm Mỹ Nghiệp hay thuốc chữa bệnh cổ truyền Xuân Hải, thì bước chân họ vẫn nhẹ tênh an nhiên. Không hiểu sao, những cặp mắt đẹp u huyền của người phụ nữ Chăm luôn ẩn dưới bóng khăn choàng vẫn đau đáu nhìn về hướng đại dương. Có nỗi nhớ nào, nỗi ám ảnh nào từ phía khơi xa?…

Từ rất lâu rồi, tôi tự hỏi: Tại sao người Chăm thường chọn lập cư gần biển mà họ không hề làm nghề biển, không đóng thuyền, đánh cá, không giao thông hàng hải? Có người nghĩ rằng, người Chăm mang tâm lý sợ biển. Hóa ra không phải vậy, dân tộc Chăm từng lưu giữ một nền hải sử đồ sộ từ hàng trăm năm trước. Cho đến mốc, khi vua Minh Mạng dẹp xong cuộc khởi nghĩa của Lê Văn Khôi năm 1834, ông vua thứ hai này của triều Nguyễn đã xuống chiếu cấm người Chăm làm nghề biển mà chỉ được làm nghề nông thuần túy. Từ lệnh cấm năm 1834, người Chăm đã rời xa với biển hoàn toàn và cũng từ đó đành để đứt mất truyền thống viễn dương. Thế nhưng, có một điều ngạc nhiên thú vị, theo lời kể của một thi sĩ người Chăm tôi quen, nếu bà hàng xóm người Kinh nhà anh mỗi khi có chuyện buồn thường than “trời đất ơi”, thì bà mẹ Chăm của chàng nhà thơ lại than là “trời biển ơi” (lingik tathik lơy)! Văn hóa biển, với người Chăm, có lẽ bởi không còn hiện hữu nên đành phải đắng cay tự ngấm về dòng tâm thức của mỗi cư dân. Người Chăm có một nỗi hoài nhớ biển khơi…

Theo cổ sử, đầu thế kỷ V, vua Chămpa là Gangaraja, chỉ tại vị vài ba năm đã nhường ngôi cho cháu của mình để tìm đường sang Ấn Độ tu tập. Đây là vị vua duy nhất của Đông Nam Á thuộc Ấn Độ giáo đã vượt biển Đông sang bờ sông Hằng. Suốt mười bảy thế kỷ tồn tại, người Chăm đã từng làm chủ đại dương. Thời vương quốc còn mang tên Lâm Ấp, trước năm 749, người Chăm đã có những cuộc giao lưu với người Nhật Bản. Sau những chuyến lang bạt kỳ hồ, người Chăm đã biết thâu thái từ nền kiến trúc của các nước láng giềng như Thái Lan, Khmer, Java…để sáng tạo nên nền kiến trúc kỳ vĩ của mình với rất nhiều phong cách. Câu chuyện vua Chế Mân vượt biển lấy công chúa Malaysia là Tapasi làm vợ hay chuyện Po Rome (1627-1651) qua Kelantan để lại mấy thế hệ hậu duệ bên ấy cũng ghi dấu đóng thuyền to vượt qua biển lớn của người Chăm xưa. Trường ca Chăm kể về Po Tang Akauk sinh ra, sống và chết với biển, là một mảnh huyền sử lấp lánh văn hóa biển: “Người có nhà để ngủ/Người cất chỗ trú giữa đại dương/Người có nhà để ở/Người lập nơi ngụ giữa đại dương…”

Đặc biệt, trong lịch sử Chămpa, thương cảng Cù Lao Chàm có vai trò cực kỳ quan trọng trong giao thương đường biển. Nghiên cứu của nhà khảo cổ học Lâm Thị Mỹ Dung cho biết: “Cù Lao Chàm với vị trí thuận lợi của mình đã vươn lên thành thương cảng số một của vương quốc Chămpa. Trên quảng đường dài từ Kra Isthmus (nam Thái Lan, bắc Mã Lai) đến Canton (Quảng Châu, Trung Quốc), chỉ có một trạm dừng chân duy nhất là Chiêm cảng - Cù Lao Chàm, nơi có thể nghỉ ngơi, tích trữ lương thảo, nước ngọt và trao đổi hàng hóa …” Tác giả khác là Nguyễn Đức Hiệp cũng chứng minh: “Cư dân Chăm cổ thường xuyên có mặt ngoài khơi, ngoài đảo xa. Vì thế, họ có sự giao lưu kinh tế, văn hóa với thế giới hải đảo Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương”. Từ rất lâu rồi, các nhà khoa học cũng đã tìm thấy những dấu vết ghi nhận chủ quyền của người Chăm trên các quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa và chứng tích cũng ghi nhận họ từng sinh sống lâu đời ở đảo Lý Sơn - Cù Lao Ré…

Vũ điệu Chăm. Vũ điệu Chăm.

Nhớ lần trước về thăm làng Bàu Trúc và viếng đền thờ ông Tổ nghề gốm Chăm. Qua nhiều lối đi tắt mọc đầy gai dại, qua nhiều rẫy ngô, cuối cùng trước mặt là cái chòi gỗ nhỏ lợp lá. Bên trong chòi, trên bệ thờ là một bức tượng bằng gốm giản dị. Ngước mắt thành kính về phía điện thờ, Đàng Sinh Khả Ái, cô nghệ nhân làm gốm Bàu Trúc nói nhỏ: “Đền thờ ông Tổ nghề gốm Chăm đấy!” Ôi, hoang phế! Nếu Khả Ái không nói thì không bao giờ tôi có thể hình dung đây là đền thờ ông Po Klong Chanh, người mà theo truyền thuyết, đã cùng vợ của mình là Nailan Mưk dạy dân làm gốm để hôm nay nghề gốm Bàu Trúc được đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia…

Lần này thì khác, sau lễ hội Katê năm ngoái, đền thờ Tổ đã được cháu con Bàu Trúc tôn tạo với kinh phí hơn cả tỷ đồng. Điều đó chứng minh rằng nghề gốm nơi đây đang lên. Thấy vui, vì vị Tổ nghề đã được thờ phụng ở nơi trang trọng, nghề gốm Bàu Trúc cũng thực sự phục hưng. Nhào nặn, kết tinh từ tình yêu của đất cát xứ sở, nguồn nước sông Quao và lửa từ củi, rơm đồng bãi, người Bàu Trúc đã tạo nên những sản phẩm gốm có một không hai. Ngắm đồ gốm Bàu Trúc mà liên tưởng đến điều kỳ vĩ. Từ hàng chục thế kỷ trước, bàn tay người thợ Chăm tài hoa đã tạo nên hệ thống di sản kiến trúc sáng chói mà những thành quách, đền tháp, thánh địa, Phật viện còn sót lại hôm nay trên khắp duyên hải miền Trung là những minh chứng. Trong cái nắng như đổ lửa của đất Phan Rang, cổ thành Pangduranga trong quá khứ, tôi đứng ngắm ngọn tháp Pokluang Garai mà mơ màng về một thời xa thẳm. Trong Ấn Độ giáo, tháp Chăm gọi là Sikhara nghĩa là đỉnh núi nhọn, biểu thị của núi Mêru, kiến trúc tiêu biểu được xây dựng theo tín ngưỡng tam vị nhất thể của đạo Bà La Môn. Núi Mêru, theo thần thoại, có nhiều đỉnh cao thấp khác nhau, vị thần tối cao ngự trên đỉnh cao nhất, các vị thần khác tùy theo thứ bậc mà ngự ở những ngọn núi thấp hơn.

Đứng giữa đất trời Bàu Trúc, ngắm đôi bàn tay quen nghề luyện gốm của cô bạn Đàng Sinh Khả Ái dâng cao cung kính trước điện thờ ông Tổ nghề Po Klong Chanh, tôi như thấy hiện thân hình ngọn tháp. Ngọn tháp lại hiện thân một hải đăng nhắc nhở về ký ức văn hóa khơi xa. “Chăm là một dân tộc sẵn máu phiêu lưu”, một thi sĩ Chăm khái quát. Nghe anh nói, dù đang bước chân hướng núi mà tôi lại ngoái về phía biển, tìm một điều gì đó trên sóng bạc xa xôi. Phải chăng là bóng dáng những chiếc thuyền Chăm thấp thoáng ngoài xa, những bóng thuyền đã hoàn toàn lùi về ký ức. Chăm xa biển, xa một nền thương mại vượt đại dương, nhưng tư liệu hải sử cổ xưa vẫn lưu đó đây và ngấm vào huyết quản. Để bây giờ, thói quen phiêu lưu của người Chăm vẫn tồn lưu trong máu. Tôi cảm nhận điều đó từ hình ảnh những người Chăm du mục với đàn cừu khắp thảo nguyên mênh mang; những người Chăm mang túi thuốc cổ truyền, gánh đồ gốm và thổ cẩm lang thang khắp chốn phố, ngõ quê. Người Chăm biết vượt biển đi buôn từ trong cổ sử và ngày nay vẫn thế. Họ ham đi buôn, cốt để làm kế mưu sinh một phần nhưng cái phần khác không kém quan trọng là thỏa chí tiêu dao…

UÔNG THÁI BIỂU

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Lạng Giang (Bắc Giang): Tập huấn, bồi dưỡng, truyền dạy văn hóa phi vật thể Nghi Lễ hát Then của đồng bào Nùng

Lạng Giang (Bắc Giang): Tập huấn, bồi dưỡng, truyền dạy văn hóa phi vật thể Nghi Lễ hát Then của đồng bào Nùng

Phòng Văn hóa và Thông tin huyện Lạng Giang (Bắc Giang) vừa tổ chức tập huấn, bồi dưỡng, truyền dạy văn hóa phi vật thể: Nghi Lễ hát Then của đồng bào Nùng. Hơn 200 đại biểu là nghệ nhân, trưởng thôn, Người có uy tín, người DTTS và thành viên các câu lạc bộ hát Then trên địa bàn xã Hương Sơn tham gia lớp tập huấn.
Tin nổi bật trang chủ
Sản phẩm thổ cẩm - Bức khảm quý giá khắc họa bản sắc dân tộc Cơ Tu ở hai nước Việt - Lào

Sản phẩm thổ cẩm - Bức khảm quý giá khắc họa bản sắc dân tộc Cơ Tu ở hai nước Việt - Lào

Dân tộc Cơ Tu cư trú chủ yếu ở các huyện vùng cao biên giới của tỉnh Quảng Nam như: Đông Giang, Tây Giang, Nam Giang. Một bộ phận nhỏ người Cơ Tu sinh sống ở các huyện Nam Đông, A Lưới, tỉnh Thừa Thiên - Huế và huyện Hòa Vang, TP. Đà Nẵng. Trên lãnh thổ nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào, người Cơ Tu sống tập trung ở huyện Ka Lum và Thông Vai, tỉnh Sê Kông, huyện Lau Ngam thuộc tỉnh Salavan với dân số khoảng 30.000 người. Người Cơ Tu ở Việt Nam và ở Lào hiện vẫn bảo lưu nhiều vốn văn hóa truyền thống đặc sắc, tiêu biểu là nghề dệt thổ cẩm.
Lạng Giang (Bắc Giang): Tập huấn, bồi dưỡng, truyền dạy văn hóa phi vật thể Nghi Lễ hát Then của đồng bào Nùng

Lạng Giang (Bắc Giang): Tập huấn, bồi dưỡng, truyền dạy văn hóa phi vật thể Nghi Lễ hát Then của đồng bào Nùng

Sắc màu 54 - Trí Phương - 9 giờ trước
Phòng Văn hóa và Thông tin huyện Lạng Giang (Bắc Giang) vừa tổ chức tập huấn, bồi dưỡng, truyền dạy văn hóa phi vật thể: Nghi Lễ hát Then của đồng bào Nùng. Hơn 200 đại biểu là nghệ nhân, trưởng thôn, Người có uy tín, người DTTS và thành viên các câu lạc bộ hát Then trên địa bàn xã Hương Sơn tham gia lớp tập huấn.
Ý nghĩa từ chương trình “Ngày Chủ nhật Yêu thương”

Ý nghĩa từ chương trình “Ngày Chủ nhật Yêu thương”

Nhịp cầu nhân ái - Mỹ Dung - 9 giờ trước
Nhân dịp Tết Trung thu cổ truyền, ngày 23/9, tại Tp. Hạ Long (Quảng Ninh), Vụ Xã hội thuộc Văn phòng Quốc hội, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, Công ty TNHH Home Credit Việt Nam, Bệnh viện Tim Hà Nội, Bệnh viện Phổi Hà Nội đã phối hợp tổ chức chương trình Ngày Chủ nhật Yêu thương cho các em nhỏ thuộc Cơ sở bảo trợ, chăm sóc trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt tỉnh Quảng Ninh.
Tết Trung thu cho thiếu nhi nơi biên giới biển Bà Rịa - Vũng Tàu

Tết Trung thu cho thiếu nhi nơi biên giới biển Bà Rịa - Vũng Tàu

Tin tức - Lê Vũ - Quang Anh - 21 giờ trước
Trong không khí vui tươi, rộn ràng, các đơn vị Bộ đội Biên phòng (Bà Rịa - Vũng Tàu) đã tổ chức nhiều hoạt động cho các em thiếu nhi trên địa bàn biên giới biển của tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu nhằm mang lại cho các em đón Tết Trung thu thực sự ý nghĩa và vui tươi.
Mang trung thu đến với trẻ em vùng cao huyện Mù Căng Chải

Mang trung thu đến với trẻ em vùng cao huyện Mù Căng Chải

Trang địa phương - Đà Giang - 21 giờ trước
Với mong muốn mang đến cho trẻ em vùng cao xã Lao Chải, huyện Mù Căng Chải một tết trung thu ấm áp, ngày 23/09, Công đoàn Tạp chí Kinh doanh và Biên mậu Việt Nam, Nhóm thiện nguyện Hoa Hồng tại TP. Hồ Chí Minh và Cộng đồng thiện nguyện Triệu Trái Tim đã chuẩn bị nhiều phần quà ý nghĩa trao tặng cho điểm trường mầm non Lẻ Dào Cu Nha và Tà Gênh.
Asiad 19: Lễ khai mạc kết hợp hoàn hảo giữa công nghệ và nghệ thuật

Asiad 19: Lễ khai mạc kết hợp hoàn hảo giữa công nghệ và nghệ thuật

Thể thao - L.Minh - 21 giờ trước
Tối 23/9, tại Sân vận động Olympic Hàng Châu, Trung Quốc đã diễn ra Lễ khai mạc Đại hội thể thao lớn nhất châu Á lần thứ 19 - Asiad 19.
Tin trong ngày - 22/9/2023

Tin trong ngày - 22/9/2023

Bản tin hôm nay, ngày 22/9, có những thông tin đáng chú ý sau: Giới thiệu sản phẩm OCOP gắn với văn hóa các tỉnh miền núi phía Bắc. Lễ hội trà Shan tuyết lớn nhất miền Bắc. Hủy hoại cây rừng bằng thuốc độc ở huyện Bác Ái (Ninh Thuận). Cùng các tin tức thời sự khác trong vùng đồng bào DTTS và miền núi.
Đêm tiệc trà Shan tuyết

Đêm tiệc trà Shan tuyết

Tin tức - Tào Đạt - Vàng Ni - 21 giờ trước
Là hoạt động nằm trong khuôn khổ Lễ hội trà Shan tuyết "Tinh hoa giữa ngàn mây" lần thứ Nhất năm 2023 tại huyện Văn Chấn (tỉnh Yên Bái), tối 23/9, tại trụ sở UBND xã Suối Giàng đã diễn ra Đêm tiệc trà Shan tuyết cổ thụ.
Khai mạc Lễ hội Thành Tuyên năm 2023

Khai mạc Lễ hội Thành Tuyên năm 2023

Thời sự - Văn Hoa - 21 giờ trước
Tối 23/9, tại Quảng trường Nguyễn Tất Thành (Tp. Tuyên Quang), UBND tỉnh Tuyên Quang đã tổ chức khai mạc Lễ hội Thành Tuyên năm 2023.
Xây dựng, phát triển Sa Pa phải đi đôi với bảo tồn

Xây dựng, phát triển Sa Pa phải đi đôi với bảo tồn

Thời sự - Trọng Bảo - 21 giờ trước
Đây là ý kiến chỉ đạo của Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà tại Lễ kỷ niệm 120 năm du lịch Sa Pa, do UBND tỉnh Lào Cai tổ chức tối ngày 23/9. Tham dự Lễ kỷ niệm có các Ủy viên Trung ương Đảng: Bộ trưởng, Chủ nhiệm UBDT Hầu A Lềnh; Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam Hà Thị Nga; lãnh đạo một số Bộ, ban, ngành Trung ương; lãnh đạo tỉnh Lào Cai, thị xã Sa Pa qua các thời kỳ; cùng đông đảo Nhân dân, du khách trong và ngoài nước.
Thủ tướng Phạm Minh Chính tới São Paulo, bắt đầu thăm chính thức Brazil

Thủ tướng Phạm Minh Chính tới São Paulo, bắt đầu thăm chính thức Brazil

Thời sự - PV - 23:15, 23/09/2023
Sau hơn 10 giờ bay từ New York (Hoa Kỳ), trưa 23/9 (giờ địa phương), Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính và đoàn đại biểu cấp cao Việt Nam đã tới sân bay quốc tế São Paulo, bắt đầu thăm chính thức Cộng hòa Liên bang Brazil theo lời mời của Tổng thống Brazil Lula da Silva.
Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà dự Lễ chào cờ tại Cột cờ Lũng Pô

Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà dự Lễ chào cờ tại Cột cờ Lũng Pô

Thời sự - Trọng Bảo - 20:39, 23/09/2023
Chiều 23/9, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà cùng đoàn công tác đã dự Lễ chào cờ tại Cột cờ Lũng Pô, thăm, tặng quà cán bộ, chiến sĩ Đồn Biên phòng A Mú Sung; Đồn Biên phòng Trịnh Tường huyện Bát Xát. Tham gia đoàn công tác có đồng chí Hầu A Lềnh, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Uỷ ban Dân tộc.