Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Lan man cùng Văn hóa Tây Nguyên

PV - 15:50, 11/02/2019

Dọc dài trên khắp buôn làng các DTTS Tây Nguyên, rừng cây, bến nước, nhà dài... là “không gian thiêng” truyền đời. Ở không gian ấy, tiếng chiêng cất lên như tiếng lòng; tiếng đục, chạm tượng gỗ trở nên rất đỗi thân thuộc, tạo nên chiều sâu văn hóa đặc trưng của các tộc người. Nhưng rồi, nước cạn, rừng tàn, chiêng ché “chảy máu”… Để rồi, vào những ngày Xuân, ước vọng trở về không gian xưa lại trỗi dậy mạnh mẽ trong tâm thức mỗi người...

Chọn lúc nóng nực nhất, dạt vào cánh rừng cổ thụ của buôn Kmrơng Prong B (xã Ea Tu, Buôn Ma Thuột, Đăk Lăk) mới thấm hiểu vì sao, không gian rừng đã đi vào đời sống như mạch nguồn tự nhiên. Từ đó hun đúc, khơi gợi nên cảm xúc sáng tạo cho bao thế hệ nghệ nhân, nghệ sĩ.

Từng diễn hàng ngàn bài chiêng từ lễ hội của buôn làng đến huyện, tỉnh, nghệ nhân Y Wil Ênuôl (người Ê-đê ở buôn Ea Bông, xã Cư Êbur, TP. Buôn Ma Thuột) hiểu hơn ai hết chất men say đã giúp mình bền bỉ với chiêng hơn nửa thế kỷ qua. Nhiều lần, ông bảo, người Tây Nguyên thích gọi nơi mình sống là “buôn”, là “làng” hơn là “thôn”, “xóm”. Trong ánh lửa bập bùng hay ánh trăng le lói qua những cánh rừng thâm u, xanh thẳm, bên căn nhà rông hoặc nhà dài, tiếng chiêng cất lên vang vọng, réo rắt như tiếng rền vang của tâm tư, ý nguyện cả cộng đồng. Cũng trong không gian ấy, người nghệ sĩ có thể quên mệt mỏi, quên thời gian, quên tuổi tác… để viết lên, chỉnh lại những điệu chiêng độc đáo nhất mang đi trình diễn, đi thi thố trong các lễ hội. Vậy nhưng, giờ đây, không gian ấy đang bị phá vỡ dần. Rừng mất, hồn cốt của chiêng cũng mai một.

 Không gian văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên trải dài trên 5 tỉnh: Kon Tum, Gia Lai, Đăk Lăk, Đăk Nông và Lâm Đồng. Không gian văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên trải dài trên 5 tỉnh: Kon Tum, Gia Lai, Đăk Lăk, Đăk Nông và Lâm Đồng.

Xem chiêng như bạn tri kỷ, biết bao đêm Xuân yên bình, ấm cúng, cảm nhận sâu sắc có thần rừng, thần nước ở bên, nghệ nhân Đinh Plat làng Kon Gộp, xã Đăk Pne, huyện Kon Rẫy (Kon Tum) say sưa tấu chiêng không biết mệt. Có đêm, hết điệu này đến điệu khác tuôn ra đầy thành kính, da diết, vọng xa. Nhưng giờ đây, xúc cảm ấy như tuột trôi khi không gian thiêng liêng không còn nữa.

Những nghệ nhân lẫn già làng chỉ còn nỗi buồn dài khi cảm được mạch nguồn thiên nhiên, với sự nóng lên của thời tiết, sự cuồng nộ của dông bão, sự khắc nghiệt của nắng hạn, sự im bặt của chim thú. Đó là hậu quả của những cánh rừng bị xâu xé bởi lòng tham của con người. Nhiều căn nhà rông được hiện đại hóa, đánh bật đi nét truyền thống, cộng đồng nhiều DTTS không còn rộn rã bước chân đến hát sử thi, luyện những điệu múa, điệu nhạc, làn dân ca của dân tộc mình nữa.

Một môn nghệ thuật nữa không thể thiếu vắng trong các lễ hội lẫn những câu chuyện kể trong đêm Xuân giữa những căn nhà rông, nhà dài ở Tây Nguyên đó là tạc tượng. Là tượng gỗ nhưng nghệ nhân đã dốc cả tâm hồn mình vào đó để phản chiếu mọi mặt của đời sống cộng đồng. Nét buồn, nét vui, nét trầm tư đều hiển thị qua từng đường vết chạm trổ. Và, chất xúc tác để biến những bàn tay chăm ruộng rẫy thành tài hoa, uyển chuyển là rừng cây, bến nước và những nét đẹp như thuở sơ khai mà thiên nhiên ban tặng.

Mê tạc tượng từ thuở tâm hồn vắt trong như nước suối nhưng giờ đây, những nghệ nhân như A Đoàn ở xã Đăk Hà, huyện Tu Mơ Rông (Kon Tum) cũng đầy trăn trở. Với A Đoàn hay những người đã để đam mê ngấm vào máu thì, họ không chỉ tạc những điều mình thích, mà xuyên bao mùa mưa nắng rong ruổi khắp buôn sâu, rừng thẳm “chụp” lại những nét đẹp của Tây Nguyên vào ý nghĩ của mình.

Nghệ thuật tạc tượng được giới thiệu đến nguyên Đại sứ Mỹ tại Việt Nam-Ông Ted Osius. Nghệ thuật tạc tượng được giới thiệu đến nguyên Đại sứ Mỹ tại Việt Nam-Ông Ted Osius.

Với những nghệ nhân chân chính ấy, ánh mắt cháy bỏng đam mê của những người hát kể sử thi trong nhà rông, dáng ngồi gõ chiêng, sáng tác làn điệu của những người đàn ông lưng trần… chính là những vẻ đẹp hồn hậu, phóng khoáng và nhân từ cần phải giữ lại.

Khi nỗi lo hiện hữu thành sự thật nhức nhối, A Đoàn vẫn kiên trì tìm đến các lễ hội biểu diễn nghệ thuật tạc tượng cho khách trong nước lẫn quốc tế thưởng thức, như một cách giữ “lửa” để tiếp tục củng cố, hy vọng rừng lại ken dày, sông suối lại ắp nước, lòng người lại ấm áp như nắng mai.

Tâm trạng trăn trở, A Đoàn thổn thức: Người nghệ nhân chỉ nghĩ ra cách tạc những bức tượng có hồn nhất khi quyện tâm hồn mình trong không gian rừng xanh, suối mát, tâm hồn vui tươi. Trước đây, đi một ngày đường rừng là thu nhận về hàng trăm nét đẹp, rừng là linh hồn cuộc sống, giờ đây đi hai ngày mới thu nhận được mấy ý tưởng thôi. Có hôm đi rạc cả chân mà không tìm được dáng vẻ của thanh niên nào mê cồng chiêng cả, buồn cái bụng lắm. Chỉ sợ một ngày, linh hồn của buôn làng mình không còn nữa.

Xưa kia, trong sâu xa tiềm thức không xem tạc tượng là nghề thương mại nên những nghệ nhân ở Tây Nguyên chỉ tạc tượng nhà mồ để dâng lên cho người đã khuất. Giờ đây, trong dòng chảy hiện đại, họ tái hiện ngay hình ảnh những người đang sống và nhiều sản phẩm khác như, chim chóc, muông thú dùng để trang trí nội thất hay đặt trong khuôn viên gia đình. Sản phẩm ấy đã đóng góp thêm cho đời sống món nghệ thuật đặc sắc đó là tượng gỗ dân gian.

Sự đổi mới, hòa nhập này cũng là để nhiều người biết đến người Tây Nguyên với những nét đẹp đặc trưng của mình hơn. Không chỉ muốn cho cộng đồng trong nước biết mà nhiều khách quốc tế trầm trồ trước nét đẹp của tượng gỗ, điệu chiêng Tây Nguyên cũng góp thêm phần khích lệ cho các nghệ nhân.

Trẻ, tràn căng khát vọng, Đinh Nan (làng Kon Túc, xã Đăk Pne, Kon Rẫy, Kon Tum) mỗi ngày vẫn lướt mạng Internet giới thiệu “đặc sản” cồng chiêng với bạn bè khắp nước. Thế hệ của Đinh Nan không lụi tắt đam mê mà còn cần mẫn tham gia các lễ hội để được mở mang, được thấy sức sống của văn hóa dân tộc mình. Hy vọng với cách làm ấy, những điệu chiêng tài hoa vẫn tuôn ra từ những tâm hồn giản dị.

HÀ VĂN ĐẠO

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Tin nổi bật trang chủ
Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Không chỉ chuyển tải chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Báo Dân tộc và Phát triển còn cập nhật những thông tin về các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, bảo vệ môi trường…. Với nội dung đa dạng, phong phú, Báo Dân tộc và Phát triển đã trở thành người bạn đồng hành của đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín, chức sắc, chức việc nắm bắt thông tin kịp thời, hiệu quả và chính xác để phát huy tốt vai trò là “cánh tay nối dài” ở cơ sở trong tuyên truyền chính sách dân tộc, tôn giáo.
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Sắc màu 54 - An Yên - 18:01, 20/06/2025
Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Gương sáng - Nguyễn Văn Chiến - 18:00, 20/06/2025
Ông Ksor Ní (tên thường gọi là Ama H’Nhan) là một trong những trí thức đầu tiên người Gia Rai đi theo cách mạng. Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách, trong đó có cương vị Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của tỉnh Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất. Ông cũng là thân sinh của ông Ksor Phước, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Tin tức - Thuỳ Như - 17:58, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Cao Bằng, Tỉnh uỷ Cao Bằng đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025); trao Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam” của Hội Nhà báo Việt Nam; tặng Bằng khen cho các tập thể, cá nhân có nhiều thành tích trong công tác thông tin, tuyên truyền trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Tin tức - Thiên An - 17:35, 20/06/2025
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình có địa chỉ tại Lô Đ7, KCN Khánh Phú, xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình - SĐT: 02293 762 825
Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Tin tức - Tào Đạt - 16:49, 20/06/2025
Ngày 20/6, Thành ủy, HĐND, UBND TP. Cần Thơ tổ chức họp mặt Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025); tổng kết Giải Báo chí Phan Ngọc Hiển TP. Cần Thơ lần thứ 19 (2024 - 2025) và Tôn vinh các nhà báo tiêu biểu.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Chính sách Dân tộc - Duy Chí - 16:26, 20/06/2025
Các gia đình là những điển hình về sự năng động trong lao động sản xuất, xây dựng gia đình hạnh phúc, kinh tế ổn định, lại tích cực tham gia các phòng trào văn hóa xã hội, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo đảm an ninh chính trị địa phương; cũng như nhiều gia đình có con em là học sinh, sinh viên xuất sắc; tham gia bộ máy chính quyền địa phương, có người trở thành lãnh đạo tổ chức chính trị…
Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Xã hội - Mỹ Dung - 16:11, 20/06/2025
Giữa núi rừng trùng điệp của Ba Chẽ, Bình Liêu,Tiên Yên... nơi những con dốc nối tiếp nhau như chẳng có điểm dừng vẫn có những bước chân đều đặn, bền bỉ của những “phóng viên vùng cao”. Không chỉ đưa tin, họ là những người kể chuyện bản làng bằng cả trái tim nhiệt huyết.
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Phóng sự - Quỳnh Trâm - 16:01, 20/06/2025
Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Trang địa phương - Ngọc Chí - 15:38, 20/06/2025
Tỉnh ủy Kon Tum vừa ban hành Nghị quyết số 30-NQ/TU về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, cán bộ nữ và cán bộ là người DTTS ở tỉnh Kon Tum giai đoạn 2025 - 2030 và tầm nhìn đến 2045.
Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Thời sự - Hoàng Quý - 15:27, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại buổi họp báo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Thứ trưởng Võ Văn Hưng đã công bố những kết quả quan trọng trong quá trình triển khai hai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giai đoạn 2021–2025: Chương trình xây dựng nông thôn mới và Chương trình giảm nghèo bền vững.