Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Phóng sự

Chuyện “trùm đình” người Cao Lan giữ gìn bản sắc văn hóa

Trần Liên - 19:14, 06/11/2022

40 năm giữ chức “trùm đình”, ông Tiêu Sơn Học được người dân trong thôn Đoàn Kết, xã Đội Bình, huyện Yên Sơn, tỉnh Tuyên Quang ví như “mảnh hồn của làng”. Già làng nói - dân làng nghe, già làng hô - dân làng hưởng ứng, già làng làm - dân làng làm theo...

Nghệ nhân ưu tú Tiêu Sơn Học bên cuốn sách cổ 200 năm tuổi.
Nghệ nhân ưu tú Tiêu Sơn Học bên cuốn sách cổ 200 năm tuổi

Theo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Tuyên Quang, trên địa bàn tỉnh hiện có 10 nghệ nhân đã được Nhà nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân dân gian, trong đó có 2 nghệ nhân được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân nhân dân và 8 nghệ nhân được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú. Trong số này, có 4 nghệ nhân của người Tày, 3 nghệ nhân người Cao Lan, còn lại là các nghệ nhân người Dao đỏ, người Dao tiền và Sán dìu.

Theo Nghị định 109 của Chính phủ, thì những nghệ nhân nhân dân, nghệ nhân ưu tú có thu nhập thấp, hoàn cảnh khó khăn sẽ được nhận mức hỗ trợ từ 700 nghìn đồng đến 1 triệu đồng/tháng tùy từng hoàn cảnh. 

“Nói phải củ cải cũng nghe”

Nhà ông Học nhiều đời làm thầy. Với người Cao Lan, thầy cao tay, có uy tín được giao trọng trách quản lý, bảo vệ đình làng, hay còn lại là “trùm đình”. Trùm đình phải là người có đạo đức, uy tín nhất làng, được dân làng trọng vọng, kính nể. Cũng chính vì thế, với người Cao Lan, “trùm đình” cũng ví như người nắm giữ phần hồn của cả làng là vậy.

Mãi đến năm 2020, ông Học mới thôi giữ chức vụ này. Nhưng người Cao Lan ở thôn Đoàn Kết vẫn chọn ông là người đại diện, Người có uy tín của cả thôn. Ông Học cười bảo, không phải vì mình giỏi đâu, chắc vì mình già nhất làng thôi... Nhưng với người dân ở thôn Đoàn Kết, người đại diện họ kết nối với ông bà tổ tiên suốt 40 năm qua, cũng như người cha người chú của mình ở cuộc sống này vậy. Lời ông nói có tâm, có tình, chỉ ra điều đúng điều sai, không dằn vặt chì chiết, mà thẳng thắn từ tâm, động vào lòng người.

Ông Học kể, mấy năm trước, thôn Đoàn Kết làm đoạn đường từ trung tâm thôn vào khu dân cư mới, có 2 gia đình có đất nằm trong phần đường mở rộng nhưng chính quyền vận động kiểu gì cũng không chịu hiến đất. Tấc đất tấc vàng, ông hiểu chứ. Ông Học gọi 2 nhà đến, rủ rỉ nói chuyện. Ông hỏi: Giờ đường chưa mở, đi lại có khó khăn không? Con cái đi học trời mưa có khổ không? Cái đường mở ra, xe tránh xe, ô tô vào được tận nhà, làm cái gì cũng thuận thế sao không muốn? Cái đường rộng ra rồi, cái đầu mình cũng phải mở ra chứ?... Sau buổi nói chuyện ấy, hai gia đình ấy về tự tay phá dỡ rào, hiến đất cho làng mở đường.

Hay như chuyện lấy đất xây dựng trụ sở UBND xã, cứ vướng víu mãi vì người này không hiểu, người kia không chịu. Chính quyền xã nhờ đến ông, ông Học tìm đúng đến người còn điều ra tiếng vào, chẳng hiểu ông khuyên giải kiểu gì mà sau đó, việc xây dựng trụ sở UBND xã diễn ra thuận lợi, chẳng còn ai phản đối, chẳng còn ai đòi hỏi gì nữa.

Chuyện lớn như hiến đất, mở đường, chuyện nhỏ như vợ chồng cãi cọ, hàng xóm không bằng lòng nhau lời ăn tiếng nói... ông Học cũng lắng nghe, giải quyết hết. Việc nào đến tay ông, kết thúc cũng đều êm đẹp cả. Ông bảo, không phải vì mình có “bí quyết” gì cao siêu, chỉ là mình nói những điều phải, chỉ cho bà con lối đi đúng thôi. “Quan trọng nhất là phải giữ được tình làng nghĩa xóm, giữ được thể diện cho người ta... Nói phải củ cải phải nghe đấy!”

Người Cao Lan xã Đội Bình giữ những điệu múa, lời hát truyền thống
Người Cao Lan xã Đội Bình luôn giữ gìn những điệu múa, lời hát truyền thống

Giữ hồn làng

Ông Học kể, trong thời gian giữ chức “trùm đình”, đọc những cuốn sách cổ của ông, của cha mình để lại, nhận thấy với người Cao Lan, tiếng nói, chữ viết, phong tục tập quán và trang phục dân tộc là những thứ tạo nên hồn cốt, văn hóa của người Cao Lan. Thế nhưng, ở Đội Bình nói riêng và ở những xã tập trung đông đồng bào Cao Lan, những người biết nói tiếng Cao Lan, giờ chủ yếu là lớp người “đã cũ”. Người hát được Sình ca cũng không còn nhiều. Số người biết chữ lại càng hiếm. Ông tìm tòi, rồi tự mở lớp dạy tiếng nói, chữ viết cho những người yêu văn hóa cổ.

Không nhớ đã có bao nhiêu thế hệ học trò được ông Học truyền nghề. Ông bảo, cứ lớp học này hoàn thành, lớp học khác lại mở ra. Người đến học tiếng, người đến học chữ, người đến học làm thầy, cũng có những người đến lớp, chỉ để lưu lại những lời hát Sình ca cổ mà ông dịch ra từ những cuốn sách đã hơn 200 năm tuổi. Không chỉ người Cao Lan ở thôn Đoàn Kết, mà người Cao Lan ở thành phố Tuyên Quang, ở Phú Thọ... biết tiếng ông cũng cắp sách đến theo học.

Ông Học khoe, chỉ riêng phần hát giao duyên của người Cao Lan, những bài hát ông dịch ra, rồi chép lại đã đủ để hát giao duyên mười mấy đêm không hết. Càng tìm hiểu, ông càng nhận ra cả một kho tàng văn hóa ẩn chứa trong từng lời hát, từng điệu múa. Đó không chỉ là lời tỏ tình đơn thuần, mà còn là nét tinh tế, riêng có của người Cao Lan. Ví như lời thề về lòng chung thủy của người phụ nữ Cao Lan, vừa khẳng khái, lại vừa dí dỏm, tinh tế:

“Anh ơi

Nếu anh không tin

Em sẽ quăng con dao xuống nước để chứng minh

Nếu dao nổi là em bạc tình

Dao chìm xuống nước là tình trắng trong”.

Rồi ông hỏi, cô có biết ở đâu có tâm trời, gốc trời, ngọn trời không? Thấy khách lắc đầu, ông nhẩn nha đọc:

“Em hỏi anh chân trời ở đâu

Gốc trời ở đâu

Ngọn trời ở đâu

Tâm trời ở đâu?

Anh ơi, đông tây nam bắc là chân trời

Nơi mặt trời mọc là gốc trời

Bắc đẩu thoát tinh là ngọn trời

Nơi Ngưu Lang Chức Nữ gặp nhau là tâm trời...”

Điệu múa "xúc tép" của đồng bào Cao Lan
Điệu múa "xúc tép" của đồng bào Cao Lan

Năm 2015, ông Tiêu Sơn Học là một trong những nghệ nhân đầu tiên của tỉnh được Nhà nước trao tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú trong việc bảo tồn, gìn giữ văn hóa Cao Lan. Ông bảo, việc mình giữ lại hồn cốt dân tộc mình giống như là mệnh lệnh từ trái tim thôi thúc mình phải làm thế. Thôn Đoàn Kết thành lập được Câu lạc bộ hát Sình ca cũng phần lớn nhờ công của ông Học. Chẳng ai bắt ép, cũng chẳng ai trả tiền, chỉ vì ông yêu tiếng nói, chữ viết, văn hóa của dân tộc mình, ông sẽ còn dịch, còn lưu giữ, còn truyền dạy cho đến khi hết người cần, hết người hỏi và đến khi cái sức mình không còn nữa thì thôi....

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Đổi thay ở vùng đất khó khăn Đại Dực

Đổi thay ở vùng đất khó khăn Đại Dực

Giữa trập trùng núi rừng huyện Tiên Yên (Quảng Ninh), đồng bào Sán Chỉ xã vùng cao Đại Dực đang viết nên câu chuyện mới cho vùng đất nghèo khó, với nhiều thay đổi ấn tượng từ nhận thức đến hành động. Đặc biệt là việc gìn giữ được bản sắc văn hóa truyền thống gắn với phát triển du lịch cộng đồng, góp phần cho sự phát triển bền vững tại vùng cao nơi đây.
Tin nổi bật trang chủ
Bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ của hệ thống pháp luật, cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế

Bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ của hệ thống pháp luật, cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế

Ngày 17/5, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV, dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Lê Minh Hoan, Quốc hội họp phiên toàn thể tại hội trường, để nghe Tờ trình và Báo cáo thẩm tra dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đấu thầu; Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư; Luật Hải quan; Luật Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu; Luật Đầu tư; Luật Đầu tư công; Luật Quản lý, sử dụng tài sản công.
Tìm thấy thi thể 02 nạn nhân cuối cùng vụ sạt lở đất trên địa bàn huyện Phong Thổ

Tìm thấy thi thể 02 nạn nhân cuối cùng vụ sạt lở đất trên địa bàn huyện Phong Thổ

Tin tức - Trọng Bảo - 32 phút trước
Chiều ngày 17/5, các lực lượng chức năng đã tìm thấy 02 thi thể cuối cùng trong vụ sạt lở khi đang thi công tại công trường thủy điện Tả Páo Hồ 1A, xã Sì Lở Lầu, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu.
Rực rỡ Đêm hội Raglay Ninh Thuận

Rực rỡ Đêm hội Raglay Ninh Thuận

Sắc màu 54 - Thái Sơn Ngọc - 34 phút trước
Tối 16/5, tại xã Phước Đại, UBND huyện Bác Ái đã diễn ra Chương trình nghệ thuật với chủ đề “Đêm hội Raglay”. Đây là chuỗi hoạt động nằm trong chương trình Lễ hội Văn hóa Raglay huyện Bác Ái lần thứ III- năm 2025. Chương trình có sự tham gia biểu diễn của trên 200 nghệ nhân, diễn viên đến từ các xã trên địa bàn huyện và diễn viên Trung tâm Văn hóa- Nghệ thuật tỉnh. Đến dự có ông Phạm Văn Hậu, Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy- Chủ tịch HĐND tỉnh; lãnh đạo các sở ngành và đông đảo người dân địa phương.
Bình Định: Tổ chức Giải xe đạp các câu lạc bộ tỉnh mở rộng

Bình Định: Tổ chức Giải xe đạp các câu lạc bộ tỉnh mở rộng

Thể thao - T.Nhân - H.Trường - 1 giờ trước
Hướng tới Kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 - 19/5/2025) và tiếp tục thực hiện Cuộc vận động “Toàn dân rèn luyện thân thể theo gương Bác Hồ vĩ đại”, ngày 17/5, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Bình Định tổ chức Giải xe đạp các câu lạc bộ tỉnh Bình Định mở rộng năm 2025, với sự tham gia của 150 vận động viên.
Tạo điều kiện thuận lợi khi thực hiện thủ tục nhập, trở lại quốc tịch Việt Nam

Tạo điều kiện thuận lợi khi thực hiện thủ tục nhập, trở lại quốc tịch Việt Nam

Thời sự - Hoàng Quý - 1 giờ trước
Ngày 17/5, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV, dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan, Quốc hội họp phiên toàn thể tại hội trường để nghe Tờ trình và Báo cáo thẩm tra dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quốc tịch Việt Nam.
Bình Định: Phấn đấu giảm 3 - 4% tỷ lệ hộ nghèo đồng bào DTTS trong năm 2025

Bình Định: Phấn đấu giảm 3 - 4% tỷ lệ hộ nghèo đồng bào DTTS trong năm 2025

Công tác Dân tộc - T.Nhân - H.Trường - 1 giờ trước
Theo kế hoạch thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi, tỉnh Bình Định đặt ra mục tiêu phấn đấu giảm từ 3 - 4% tỷ lệ hộ nghèo đồng bào DTTS trong năm 2025.
Đánh thức tiềm năng du lịch từ sản vật quê Bác

Đánh thức tiềm năng du lịch từ sản vật quê Bác

Bản tin tổng hợp của Báo Dân tộc và Phát triển. Bản tin sáng ngày 17/5, có những thông tin đáng chú ý sau: Đặc sắc Lễ hội Điện Trường Bà. Chùa Tây Thiên Tam Đảo. Đánh thức tiềm năng du lịch từ sản vật quê Bác. Cùng các tin tức thời sự khác trong vùng đồng bào DTTS và miền núi.
Phú Yên: Tập huấn, nâng cao năng lực giám sát Chương trình MTQG 1719

Phú Yên: Tập huấn, nâng cao năng lực giám sát Chương trình MTQG 1719

Công tác Dân tộc - T.Nhân-H.Trường - 2 giờ trước
Nhằm nâng cao năng lực giám sát cho đội ngũ cán bộ, Sở Dân tộc và Tôn giáo tỉnh Phú Yên vừa tổ chức Hội nghị tập huấn nâng cao năng lực tham gia giám sát, đánh giá thực hiện các dự án, tiểu dự án, nội dung thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021-2025 (Chương trình MTQG 1719).
Dấu ấn 100 năm báo chí cách mạng hội tụ tại Quảng Ninh

Dấu ấn 100 năm báo chí cách mạng hội tụ tại Quảng Ninh

Trang địa phương - Mỹ Dung - 2 giờ trước
Sáng 17/5, tại Bảo tàng tỉnh Quảng Ninh, Hội Nhà báo tỉnh, Trung tâm Truyền thông tỉnh, Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch, Bảo tàng Báo chí Việt Nam đã tổ chức khai mạc Triển lãm “100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam” nhằm tái hiện chặng đường vẻ vang của báo chí cách mạng, tôn vinh những đóng góp của người làm báo trong sự nghiệp phát triển quê hương, đất nước.
Kon Tum: Chủ trương tháo dỡ nhà rông để xây dựng phòng học của huyện Đăk Hà là đi ngược lại sự chỉ đạo của tỉnh

Kon Tum: Chủ trương tháo dỡ nhà rông để xây dựng phòng học của huyện Đăk Hà là đi ngược lại sự chỉ đạo của tỉnh

Pháp luật - Ngọc Chí - 4 giờ trước
Sáng ngày 17/5, trao đổi với phóng viên Báo Dân tộc và Phát triển, ông Phan Văn Hoàng – Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Kon Tum cho biết, việc huyện Đăk Hà yêu cầu dân làng dỡ bỏ nhà rông để xây dựng phòng học, trong khi người dân không đồng tình như báo nêu là đi ngược lại sự chỉ đạo của tỉnh.
JICA tổ chức hội thảo hỗ trợ kỹ thuật trồng tỏi cho đồng bào DTTS tại Nghệ An

JICA tổ chức hội thảo hỗ trợ kỹ thuật trồng tỏi cho đồng bào DTTS tại Nghệ An

Kinh tế - An Yên - 4 giờ trước
Sở Nông nghiệp và Môi trường Nghệ An vừa phối hợp với Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) tổ chức hội thảo phổ biến kỹ thuật trồng tỏi Sanuki cho đồng bào DTTS vùng núi cao Nghệ An. Hội thảo còn hướng đến mục tiêu quan trọng hơn là xây dựng chuỗi giá trị từ sản xuất đến bán hàng, góp phần thay đổi từ tư duy sản xuất ứng dụng KHCN đến quá trình tiêu thụ sản phẩm.
Đã tìm thấy thi thể 3 nạn nhân vụ sạt lở tại công trình thi công thủy điện trên địa bàn huyện Phong Thổ

Đã tìm thấy thi thể 3 nạn nhân vụ sạt lở tại công trình thi công thủy điện trên địa bàn huyện Phong Thổ

Tin tức - Trọng Bảo - 4 giờ trước
Thông tin từ lực lượng cứu nạn, cứu hộ cho biết, đến cuối giờ trưa nay (17/5) lực lượng chức năng đã tìm thấy thi thể 03 nạn nhân trong vụ sạt lở tại công trình thi công thủy điện Tả Páo Hồ 1A, xã Sì Lở Lầu, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu.