Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Phóng sự

Chuyện “trùm đình” người Cao Lan giữ gìn bản sắc văn hóa

Trần Liên - 19:14, 06/11/2022

40 năm giữ chức “trùm đình”, ông Tiêu Sơn Học được người dân trong thôn Đoàn Kết, xã Đội Bình, huyện Yên Sơn, tỉnh Tuyên Quang ví như “mảnh hồn của làng”. Già làng nói - dân làng nghe, già làng hô - dân làng hưởng ứng, già làng làm - dân làng làm theo...

Nghệ nhân ưu tú Tiêu Sơn Học bên cuốn sách cổ 200 năm tuổi.
Nghệ nhân ưu tú Tiêu Sơn Học bên cuốn sách cổ 200 năm tuổi

Theo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Tuyên Quang, trên địa bàn tỉnh hiện có 10 nghệ nhân đã được Nhà nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân dân gian, trong đó có 2 nghệ nhân được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân nhân dân và 8 nghệ nhân được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú. Trong số này, có 4 nghệ nhân của người Tày, 3 nghệ nhân người Cao Lan, còn lại là các nghệ nhân người Dao đỏ, người Dao tiền và Sán dìu.

Theo Nghị định 109 của Chính phủ, thì những nghệ nhân nhân dân, nghệ nhân ưu tú có thu nhập thấp, hoàn cảnh khó khăn sẽ được nhận mức hỗ trợ từ 700 nghìn đồng đến 1 triệu đồng/tháng tùy từng hoàn cảnh. 

“Nói phải củ cải cũng nghe”

Nhà ông Học nhiều đời làm thầy. Với người Cao Lan, thầy cao tay, có uy tín được giao trọng trách quản lý, bảo vệ đình làng, hay còn lại là “trùm đình”. Trùm đình phải là người có đạo đức, uy tín nhất làng, được dân làng trọng vọng, kính nể. Cũng chính vì thế, với người Cao Lan, “trùm đình” cũng ví như người nắm giữ phần hồn của cả làng là vậy.

Mãi đến năm 2020, ông Học mới thôi giữ chức vụ này. Nhưng người Cao Lan ở thôn Đoàn Kết vẫn chọn ông là người đại diện, Người có uy tín của cả thôn. Ông Học cười bảo, không phải vì mình giỏi đâu, chắc vì mình già nhất làng thôi... Nhưng với người dân ở thôn Đoàn Kết, người đại diện họ kết nối với ông bà tổ tiên suốt 40 năm qua, cũng như người cha người chú của mình ở cuộc sống này vậy. Lời ông nói có tâm, có tình, chỉ ra điều đúng điều sai, không dằn vặt chì chiết, mà thẳng thắn từ tâm, động vào lòng người.

Ông Học kể, mấy năm trước, thôn Đoàn Kết làm đoạn đường từ trung tâm thôn vào khu dân cư mới, có 2 gia đình có đất nằm trong phần đường mở rộng nhưng chính quyền vận động kiểu gì cũng không chịu hiến đất. Tấc đất tấc vàng, ông hiểu chứ. Ông Học gọi 2 nhà đến, rủ rỉ nói chuyện. Ông hỏi: Giờ đường chưa mở, đi lại có khó khăn không? Con cái đi học trời mưa có khổ không? Cái đường mở ra, xe tránh xe, ô tô vào được tận nhà, làm cái gì cũng thuận thế sao không muốn? Cái đường rộng ra rồi, cái đầu mình cũng phải mở ra chứ?... Sau buổi nói chuyện ấy, hai gia đình ấy về tự tay phá dỡ rào, hiến đất cho làng mở đường.

Hay như chuyện lấy đất xây dựng trụ sở UBND xã, cứ vướng víu mãi vì người này không hiểu, người kia không chịu. Chính quyền xã nhờ đến ông, ông Học tìm đúng đến người còn điều ra tiếng vào, chẳng hiểu ông khuyên giải kiểu gì mà sau đó, việc xây dựng trụ sở UBND xã diễn ra thuận lợi, chẳng còn ai phản đối, chẳng còn ai đòi hỏi gì nữa.

Chuyện lớn như hiến đất, mở đường, chuyện nhỏ như vợ chồng cãi cọ, hàng xóm không bằng lòng nhau lời ăn tiếng nói... ông Học cũng lắng nghe, giải quyết hết. Việc nào đến tay ông, kết thúc cũng đều êm đẹp cả. Ông bảo, không phải vì mình có “bí quyết” gì cao siêu, chỉ là mình nói những điều phải, chỉ cho bà con lối đi đúng thôi. “Quan trọng nhất là phải giữ được tình làng nghĩa xóm, giữ được thể diện cho người ta... Nói phải củ cải phải nghe đấy!”

Người Cao Lan xã Đội Bình giữ những điệu múa, lời hát truyền thống
Người Cao Lan xã Đội Bình luôn giữ gìn những điệu múa, lời hát truyền thống

Giữ hồn làng

Ông Học kể, trong thời gian giữ chức “trùm đình”, đọc những cuốn sách cổ của ông, của cha mình để lại, nhận thấy với người Cao Lan, tiếng nói, chữ viết, phong tục tập quán và trang phục dân tộc là những thứ tạo nên hồn cốt, văn hóa của người Cao Lan. Thế nhưng, ở Đội Bình nói riêng và ở những xã tập trung đông đồng bào Cao Lan, những người biết nói tiếng Cao Lan, giờ chủ yếu là lớp người “đã cũ”. Người hát được Sình ca cũng không còn nhiều. Số người biết chữ lại càng hiếm. Ông tìm tòi, rồi tự mở lớp dạy tiếng nói, chữ viết cho những người yêu văn hóa cổ.

Không nhớ đã có bao nhiêu thế hệ học trò được ông Học truyền nghề. Ông bảo, cứ lớp học này hoàn thành, lớp học khác lại mở ra. Người đến học tiếng, người đến học chữ, người đến học làm thầy, cũng có những người đến lớp, chỉ để lưu lại những lời hát Sình ca cổ mà ông dịch ra từ những cuốn sách đã hơn 200 năm tuổi. Không chỉ người Cao Lan ở thôn Đoàn Kết, mà người Cao Lan ở thành phố Tuyên Quang, ở Phú Thọ... biết tiếng ông cũng cắp sách đến theo học.

Ông Học khoe, chỉ riêng phần hát giao duyên của người Cao Lan, những bài hát ông dịch ra, rồi chép lại đã đủ để hát giao duyên mười mấy đêm không hết. Càng tìm hiểu, ông càng nhận ra cả một kho tàng văn hóa ẩn chứa trong từng lời hát, từng điệu múa. Đó không chỉ là lời tỏ tình đơn thuần, mà còn là nét tinh tế, riêng có của người Cao Lan. Ví như lời thề về lòng chung thủy của người phụ nữ Cao Lan, vừa khẳng khái, lại vừa dí dỏm, tinh tế:

“Anh ơi

Nếu anh không tin

Em sẽ quăng con dao xuống nước để chứng minh

Nếu dao nổi là em bạc tình

Dao chìm xuống nước là tình trắng trong”.

Rồi ông hỏi, cô có biết ở đâu có tâm trời, gốc trời, ngọn trời không? Thấy khách lắc đầu, ông nhẩn nha đọc:

“Em hỏi anh chân trời ở đâu

Gốc trời ở đâu

Ngọn trời ở đâu

Tâm trời ở đâu?

Anh ơi, đông tây nam bắc là chân trời

Nơi mặt trời mọc là gốc trời

Bắc đẩu thoát tinh là ngọn trời

Nơi Ngưu Lang Chức Nữ gặp nhau là tâm trời...”

Điệu múa "xúc tép" của đồng bào Cao Lan
Điệu múa "xúc tép" của đồng bào Cao Lan

Năm 2015, ông Tiêu Sơn Học là một trong những nghệ nhân đầu tiên của tỉnh được Nhà nước trao tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú trong việc bảo tồn, gìn giữ văn hóa Cao Lan. Ông bảo, việc mình giữ lại hồn cốt dân tộc mình giống như là mệnh lệnh từ trái tim thôi thúc mình phải làm thế. Thôn Đoàn Kết thành lập được Câu lạc bộ hát Sình ca cũng phần lớn nhờ công của ông Học. Chẳng ai bắt ép, cũng chẳng ai trả tiền, chỉ vì ông yêu tiếng nói, chữ viết, văn hóa của dân tộc mình, ông sẽ còn dịch, còn lưu giữ, còn truyền dạy cho đến khi hết người cần, hết người hỏi và đến khi cái sức mình không còn nữa thì thôi....

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Tin nổi bật trang chủ
Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Không chỉ chuyển tải chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Báo Dân tộc và Phát triển còn cập nhật những thông tin về các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, bảo vệ môi trường…. Với nội dung đa dạng, phong phú, Báo Dân tộc và Phát triển đã trở thành người bạn đồng hành của đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín, chức sắc, chức việc nắm bắt thông tin kịp thời, hiệu quả và chính xác để phát huy tốt vai trò là “cánh tay nối dài” ở cơ sở trong tuyên truyền chính sách dân tộc, tôn giáo.
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Sắc màu 54 - An Yên - 18:01, 20/06/2025
Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Gương sáng - Nguyễn Văn Chiến - 18:00, 20/06/2025
Ông Ksor Ní (tên thường gọi là Ama H’Nhan) là một trong những trí thức đầu tiên người Gia Rai đi theo cách mạng. Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách, trong đó có cương vị Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của tỉnh Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất. Ông cũng là thân sinh của ông Ksor Phước, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Tin tức - Thuỳ Như - 17:58, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Cao Bằng, Tỉnh uỷ Cao Bằng đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025); trao Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam” của Hội Nhà báo Việt Nam; tặng Bằng khen cho các tập thể, cá nhân có nhiều thành tích trong công tác thông tin, tuyên truyền trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Tin tức - Thiên An - 17:35, 20/06/2025
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình có địa chỉ tại Lô Đ7, KCN Khánh Phú, xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình - SĐT: 02293 762 825
Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Tin tức - Tào Đạt - 16:49, 20/06/2025
Ngày 20/6, Thành ủy, HĐND, UBND TP. Cần Thơ tổ chức họp mặt Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025); tổng kết Giải Báo chí Phan Ngọc Hiển TP. Cần Thơ lần thứ 19 (2024 - 2025) và Tôn vinh các nhà báo tiêu biểu.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Chính sách Dân tộc - Duy Chí - 16:26, 20/06/2025
Các gia đình là những điển hình về sự năng động trong lao động sản xuất, xây dựng gia đình hạnh phúc, kinh tế ổn định, lại tích cực tham gia các phòng trào văn hóa xã hội, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo đảm an ninh chính trị địa phương; cũng như nhiều gia đình có con em là học sinh, sinh viên xuất sắc; tham gia bộ máy chính quyền địa phương, có người trở thành lãnh đạo tổ chức chính trị…
Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Xã hội - Mỹ Dung - 16:11, 20/06/2025
Giữa núi rừng trùng điệp của Ba Chẽ, Bình Liêu,Tiên Yên... nơi những con dốc nối tiếp nhau như chẳng có điểm dừng vẫn có những bước chân đều đặn, bền bỉ của những “phóng viên vùng cao”. Không chỉ đưa tin, họ là những người kể chuyện bản làng bằng cả trái tim nhiệt huyết.
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Phóng sự - Quỳnh Trâm - 16:01, 20/06/2025
Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Trang địa phương - Ngọc Chí - 15:38, 20/06/2025
Tỉnh ủy Kon Tum vừa ban hành Nghị quyết số 30-NQ/TU về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, cán bộ nữ và cán bộ là người DTTS ở tỉnh Kon Tum giai đoạn 2025 - 2030 và tầm nhìn đến 2045.
Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Thời sự - Hoàng Quý - 15:27, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại buổi họp báo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Thứ trưởng Võ Văn Hưng đã công bố những kết quả quan trọng trong quá trình triển khai hai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giai đoạn 2021–2025: Chương trình xây dựng nông thôn mới và Chương trình giảm nghèo bền vững.