Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Bảo tồn ngôn ngữ các DTTS trong xu thế hội nhập

PV - 13:53, 22/05/2018

Khó khăn về tài chính, phương án bảo tồn chưa phù hợp… là những “điểm nghẽn” trong công tác gìn giữ, bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống các dân tộc rất ít người. Đặc biệt, đối với tiếng nói, chữ viết của đồng bào các dân tộc rất ít người, việc bảo tồn hiện không theo kịp tốc độ mai một.

Bài 3: Một số dân tộc ít người đánh mất tiếng mẹ đẻ

Từ miền Tây Nghệ An

Bản Văng Môn, huyện Tương Dương (Nghệ An) là nơi tái định cư của 432 nhân khẩu dân tộc Ơ-đu, cộng đồng có dân số ít người nhất trong 53 DTTS của nước ta. Bản được xây dựng khang trang; người dân được hỗ trợ ổn định đời sống.

Tuy nhiên, nếu không phải là người địa phương thì chẳng ai biết Văng Môn là nơi ở của người Ơ-đu mà là một bản làng của dân tộc Thái. Bởi ở đây, nhà cửa được xây dựng na ná nhà sàn của dân tộc Thái; người dân sử dụng tiếng dân tộc Thái để giao tiếp…

Kiến trúc nhà sàn của đồng bào Ơ-đu ở Văng Môn cũng đã bị “Thái hóa”. Kiến trúc nhà sàn của đồng bào Ơ-đu ở Văng Môn cũng đã bị “Thái hóa”.

 

Ông Lo Văn Nghệ là một trong 4 người còn biết nói tiếng Ơ-đu ở bản Văng Môn. Điều làm ông trăn trở là người Ơ-đu hiện không còn giữ được tiếng nói của mình nữa. Vốn từ vựng của người Ơ-đu hầu hết đều vay mượn tiếng dân tộc Thái, hoặc ngôn ngữ phổ thông.

Ngay các danh từ chỉ quan hệ gia đình, gốc rễ sâu nhất của các yếu tố văn hóa của cộng đồng dân tộc thì hiện người Ơ-Đu cũng phải vay mượn tiếng dân tộc Thái. Chẳng hạn như các từ: “ta ka luông dinh” (ông nội), “me ka luông dinh” (bà nội), “ta nai” (ông ngoại), “me gia nai” (bà ngoại), “lung” (bác), “áo” (chú), “ai” (anh), “ơi” (chị)...

Trong nỗ lực bảo tồn, phát triển dân tộc Ơ-đu, từ năm 2007 đến nay, tỉnh Nghệ An đã mở 6 lớp dạy tiếng Ơ-đu cho gần 300 lượt người Ơ-đu. Nhưng kết quả gìn giữ ngôn ngữ cho người Ơ-đu không đi đến đâu.

Chính ông Lô Thanh Nhất, Phó Chủ tịch UBND huyện Tương Dương, đã nhìn nhận rằng: Kết thúc mỗi lớp học, chỉ có 30-40% học viên biết nói nhưng không thành thạo, sau một thời gian không sử dụng lại quên hết.

Một kết quả khảo cứu của cố Giáo sư Đặng Nghiêm Vạn (1930-2016), nhà dân tộc học đầu ngành của Việt Nam, cho thấy, ngay cả những bài văn cúng được cho là “cổ” nhất, “Ơ-đu nhất”, cũng đã bị “Thái hóa” trên 70%. Thậm chí, trong bản ghi chép của UBND huyện Tương Dương, được sử dụng làm tài liệu dạy tiếng Ơ-đu cho con em người Ơ-đu trong những năm qua, số lượng từ vay mượn chiếm khá lớn. Khảo sát ngẫu nhiên trong 232 từ được ghi chép lại thì từ vay mượn của tiếng Thái là: 40 từ, tiếng Việt: 28 từ.

Đến miền núi phía Bắc

Cũng như cộng đồng dân tộc Ơ-đu ở Nghệ An, các dân tộc rất ít người khác ở nước ta đã hoặc đang mất tiếng mẹ đẻ của mình. Như người Tu Dí ở Lào Cai (một nhánh địa phương của dân tộc Bố Y), từng có tiếng nói riêng, nhưng theo nghiên cứu của Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch tỉnh này, người Tu Dí đã đánh mất tiếng mẹ đẻ của mình cách đây 50 năm.

Các dân tộc ở khu vực Tây Bắc như: Kháng, La Ha, Xinh Mun… chủ yếu sử dụng ngôn ngữ Thái. Đáng chú ý, việc không còn dùng tiếng mẹ đẻ không chỉ xảy ra trong giao tiếp mà ngay trong các bài hát dân ca của người Kháng, người Xinh Mun, tiếng Thái cũng chiếm 70-80%.

Việc tiếng mẹ đẻ của các dân tộc rất ít người bị “thất truyền” không phải bây giờ mới được nhắc đến mà đã được các nhà khoa học cảnh báo từ hàng chục năm trước. Với người Ơ-đu ở Nghệ An, trong khoảng thời gian 1986-1987, cố Giáo sư Đặng Nghiêm Vạn đã dành nhiều tháng trời nghiên cứu, sưu tầm. Tại thời điểm đó, kết quả nghiên cứu của ông cho thấy, người Ơ-đu không còn giữ được tiếng nói của dân tộc mình.

Kể từ thời điểm cố Giáo sư Đặng Nghiêm Vạn thực hiện sưu tầm ngôn ngữ người Ơ-đu đến nay đã hơn 30 năm; nhưng việc gìn giữ, bảo tồn tiếng nói cho cộng đồng dân tộc có dân số ít nhất trong 53 DTTS của nước ta chẳng có mấy tiến triển; thậm chí là bảo tồn trong vô vọng bởi tiếng nói của người Ơ-đu gần như đã không còn.

Bảo tồn bằng cách nào?

Không phải các cấp ngành, chính quyền các địa phương liên quan không nỗ lực trong công tác bảo tồn. Xét cho cùng, dù rất nỗ lực, tâm huyết nhưng một phần do nguồn lực dành cho bảo tồn ngôn ngữ chưa thỏa đáng, phần nữa do phương án thực hiện chưa phù hợp nên lâm vào tình cảnh bảo tồn cũng như không.

Ở Nghệ An, từ năm 2007, một kế hoạch bảo tồn, phát triển dân tộc Ơ-đu cũng được gấp rút thực hiện, trong đó có bảo tồn tiếng nói. Nhưng hơn 10 năm, chính quyền địa phương chỉ mở được 6 lớp dạy tiếng Ơ-đu theo hình thức truyền khẩu. Kết quả bảo tồn tiếng nói người Ơ-đu thì không phải bàn thêm.

Vậy chẳng lẽ để đồng bào Ơ-đu mất hẳn tiếng mẹ đẻ của mình? Theo kết quả khảo sát của Ban Dân tộc tỉnh Nghệ An, hiện vẫn còn một bộ phận khoảng 2 vạn người Ơ-đu sinh sống ở đất bạn Lào; trong đó tập trung chủ yếu ở bản Khạp, huyện Mường Khun, tỉnh Xiêng Khoảng.

Người Ơ-đu ở bản Khạp vẫn còn giữ được trang phục truyền thống của họ, và ngôn ngữ Ơ-đu vẫn được lưu truyền với vốn từ khá phong phú. Đây là một tín hiệu khả quan trong công tác bảo tồn văn hóa truyền thống người Ơ-đu nếu chúng ta tăng cường đưa bà con Ơ-đu ở Nghệ An sang giao lưu, học hỏi; đồng thời các nhà khoa học đẩy mạnh nghiên cứu, sưu tầm các nét văn hóa đặc trưng, trong đó có ngôn ngữ.

Hay với các dân tộc rất ít người khác cũng vậy. Theo khảo sát, trong cộng đồng các dân tộc rất ít người hiện vẫn còn một số người vẫn biết tiếng nói, thậm chí cả chữ viết của dân tộc mình. Tuy nhiên, họ đều đã cao tuổi. Do vậy, các cấp, ngành, địa phương liên quan cần gấp rút bảo tồn.

Để thực hiện điều này chắc chắn cần một chiến lược dài hơi cũng như nguồn kinh phí không hề nhỏ. Nhưng phải xác định, ngôn ngữ, văn hóa dân tộc rất ít người là một tài nguyên, một bảo tàng sống; dù đó chỉ là thiểu số thì cũng đừng để mất.

SỸ HÀO

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Ông Ksor Ní (tên thường gọi là Ama H’Nhan) là một trong những trí thức đầu tiên người Gia Rai đi theo cách mạng. Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách, trong đó có cương vị Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của tỉnh Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất. Ông cũng là thân sinh của ông Ksor Phước, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Tin nổi bật trang chủ
Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Không chỉ chuyển tải chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Báo Dân tộc và Phát triển còn cập nhật những thông tin về các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, bảo vệ môi trường…. Với nội dung đa dạng, phong phú, Báo Dân tộc và Phát triển đã trở thành người bạn đồng hành của đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín, chức sắc, chức việc nắm bắt thông tin kịp thời, hiệu quả và chính xác để phát huy tốt vai trò là “cánh tay nối dài” ở cơ sở trong tuyên truyền chính sách dân tộc, tôn giáo.
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Sắc màu 54 - An Yên - 18:01, 20/06/2025
Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Gương sáng - Nguyễn Văn Chiến - 18:00, 20/06/2025
Ông Ksor Ní (tên thường gọi là Ama H’Nhan) là một trong những trí thức đầu tiên người Gia Rai đi theo cách mạng. Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách, trong đó có cương vị Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của tỉnh Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất. Ông cũng là thân sinh của ông Ksor Phước, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Tin tức - Thuỳ Như - 17:58, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Cao Bằng, Tỉnh uỷ Cao Bằng đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025); trao Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam” của Hội Nhà báo Việt Nam; tặng Bằng khen cho các tập thể, cá nhân có nhiều thành tích trong công tác thông tin, tuyên truyền trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Tin tức - Thiên An - 17:35, 20/06/2025
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình có địa chỉ tại Lô Đ7, KCN Khánh Phú, xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình - SĐT: 02293 762 825
Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Tin tức - Tào Đạt - 16:49, 20/06/2025
Ngày 20/6, Thành ủy, HĐND, UBND TP. Cần Thơ tổ chức họp mặt Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025); tổng kết Giải Báo chí Phan Ngọc Hiển TP. Cần Thơ lần thứ 19 (2024 - 2025) và Tôn vinh các nhà báo tiêu biểu.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Chính sách Dân tộc - Duy Chí - 16:26, 20/06/2025
Các gia đình là những điển hình về sự năng động trong lao động sản xuất, xây dựng gia đình hạnh phúc, kinh tế ổn định, lại tích cực tham gia các phòng trào văn hóa xã hội, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo đảm an ninh chính trị địa phương; cũng như nhiều gia đình có con em là học sinh, sinh viên xuất sắc; tham gia bộ máy chính quyền địa phương, có người trở thành lãnh đạo tổ chức chính trị…
Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Xã hội - Mỹ Dung - 16:11, 20/06/2025
Giữa núi rừng trùng điệp của Ba Chẽ, Bình Liêu,Tiên Yên... nơi những con dốc nối tiếp nhau như chẳng có điểm dừng vẫn có những bước chân đều đặn, bền bỉ của những “phóng viên vùng cao”. Không chỉ đưa tin, họ là những người kể chuyện bản làng bằng cả trái tim nhiệt huyết.
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Phóng sự - Quỳnh Trâm - 16:01, 20/06/2025
Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Trang địa phương - Ngọc Chí - 15:38, 20/06/2025
Tỉnh ủy Kon Tum vừa ban hành Nghị quyết số 30-NQ/TU về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, cán bộ nữ và cán bộ là người DTTS ở tỉnh Kon Tum giai đoạn 2025 - 2030 và tầm nhìn đến 2045.
Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Thời sự - Hoàng Quý - 15:27, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại buổi họp báo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Thứ trưởng Võ Văn Hưng đã công bố những kết quả quan trọng trong quá trình triển khai hai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giai đoạn 2021–2025: Chương trình xây dựng nông thôn mới và Chương trình giảm nghèo bền vững.