Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Nặng nợ cùng văn hóa bản địa miền núi

PV - 16:55, 03/04/2025

“Vùng văn hóa các dân tộc thiểu số Quảng Nam là một trong ba vùng văn hóa điển hình của khu vực Trường Sơn - Tây Nguyên” - Nguyễn Tri Hùng viết. Lần nữa, người đọc “bước vào đời sống của đồng bào miền núi Quảng Nam” một cách nguyên sơ, chân thật nhất.

Ảnh: Xuân Hiền
Ảnh: Xuân Hiền

Cuối năm 2024, ấn phẩm dạng nghiên cứu, biên khảo “Văn hóa bản địa miền núi Quảng Nam” với tên tác giả Nguyễn Tri Hùng ra mắt khiến nhiều người quen biết ông xúc động.

Xúc động vì câu chuyện bạn bè giữa nhà nghiên cứu Tôn Thất Hướng và Nguyễn Tri Hùng, để một phần những tri thức miền núi được tập hợp lại. Và xúc động vì những gì tâm huyết nhất của Nguyễn Tri Hùng, đều có trong cuốn sách này.

Sâu sắc tri thức bản địa

Một người tự nhận mình là “con của đồng bào Cơ Tu” như Nguyễn Tri Hùng, thì ngoài chuyện uyên thâm tri thức văn hóa miền núi, trái tim anh cũng dành cho bản làng. Khi còn trên cõi đời, anh từng nói “bằng một cách nào đó, đi miền núi với mình không phải là điền dã mà là đi về. Đi về phía núi. Vì đó là nhà mình”.

Trong quãng làm báo của mình, nhiều nhân vật để lại dấu ấn đặc biệt với tôi. Cuộc chuyện cùng Nguyễn Tri Hùng kéo dài từ đầu buổi sáng cho đến khi anh nói, “mình phải đi uống rượu” - là lúc trời đứng bóng. Đó cũng là cuộc chuyện cuối anh san sẻ với người khác những lời gan ruột về miền núi, trước khi về hưu. Một năm sau, tôi nghe tin anh về miền mây trắng.

Thiếu nữ người Cơ Tu tại Không gian Làng truyền thông Cơ Tu Tây Giang. Ảnh: Xuân Hiền
Thiếu nữ người Cơ Tu tại Không gian Làng truyền thống Cơ Tu Tây Giang. Ảnh: Xuân Hiền

Có thể gọi “Văn hóa bản địa miền núi Quảng Nam” là một tuyển tập những tri thức văn hóa miền núi mà Nguyễn Tri Hùng ghi chép lại trong suốt gần 35 năm anh “ăn ở” cùng đồng bào.

Bằng tri kiến của người được đào tạo bài bản - anh tốt nghiệp chuyên ngành Dân tộc (khoa Lịch sử, Trường Đại học Tổng hợp Huế), bằng trải nghiệm theo cách thật nhất, những bài viết của Nguyễn Tri Hùng, vì thế, không chỉ dày dặn hàm lượng thông tin mà còn có cả những dự báo.

Bắt đầu đi từ lịch sử tộc người vùng đất, Nguyễn Tri Hùng cho rằng, cùng với sự tồn tại của thành tố Chăm có nguồn gốc bản địa do có sự cộng cư trong lịch sử, thì vùng miền núi phía tây là địa bàn sinh sống tập trung của các dân tộc Cơ Tu, Co, Xơ Đăng, Giẻ - Triêng.

Trong đó, Xơ Đăng gồm các nhóm địa phương Ca Dong, Mơnâm, Xoteng, Tơđrá, Hàlăng; Giẻ - Triêng gồm các nhóm Bh’noong, Ve và Tà Riềng. Trong thực tế, cơ cấu thành phần dân tộc tại miền núi phía tây Quảng Nam hiện nay không còn là sự thuần nhất của các dân tộc vốn được xem là lớp cư dân bản địa.

Cùng xu hướng lan tỏa, mở rộng vùng cư trú của người Kinh diễn tiến mạnh mẽ, đặc biệt từ sau ngày giải phóng, trong các nghiên cứu của mình, Nguyễn Tri Hùng nhận diện thêm một thực tế khi khoảng hai thập kỷ trở lại đây, ít nhiều đã có một bộ phận nhỏ lẻ các dân tộc miền núi phía Bắc di cư tự do theo từng đợt rải rác vào vùng miền núi Quảng Nam cư trú.

Những dân tộc khác nhau trong quá trình sinh sống tại đây hiển nhiên có sự hỗn dung, đan xen lẫn nhau về yếu tố văn hóa. Trong lịch sử, Nguyễn Tri Hùng cho rằng, không loại trừ việc một số người Chăm rút lui lên vùng núi phía tây Quảng Nam và có sự giao thoa về mặt nhân chủng và văn hóa với lớp cư dân thuộc nhóm ngôn ngữ Mon - Khmer ở đây.

Câu chuyện một nhóm người dân ở An Điềm, Đại Lộc chạy nạn lên vùng cao Khu 7, Tây Giang để gia nhập cộng đồng Cơ Tu, tạo nên nghề làm gốm ở thôn Kanonh, xã Tr’hy vào giữa thế kỷ 18 chính là minh định cho sự giao thoa văn hóa này.

Giữ cấu trúc không gian làng

Nguyễn Tri Hùng khẳng định, để hiểu thêm xứ Quảng, không thể không tìm đến vùng cao, nơi có những chủ nhân với đại ngàn, với dãy Trường Sơn từ thuở hồng hoang, từ cội nguồn xa thẳm.

Ấn phẩm “Văn hóa bản địa miền núi Quảng Nam” tập hợp những bài viết của nhà nghiên cứu Nguyễn Tri Hùng về văn hóa miền núi xứ Quảng. Ảnh: Xuân Hiền
Ấn phẩm “Văn hóa bản địa miền núi Quảng Nam” tập hợp những bài viết của nhà nghiên cứu Nguyễn Tri Hùng về văn hóa miền núi xứ Quảng. Ảnh: Xuân Hiền

“Văn hóa bản địa của những cư dân miền núi Quảng Nam luôn gợi nhớ trong tâm thức mỗi người về những ngôi làng thu mình giữa lòng thung lũng, những nhà sàn rải rác nằm lưng chừng núi và ven đồi, ven sông suối; về ánh lửa, về tiếng cồng chiêng ngân lên vang vọng trong mùa hội lễ; về những dáng nét hoang sơ của người dân tộc khom lưng sản xuất trên sườn núi, dưới chân là nương rẫy và trên lưng còng là những bó củi, trên vai là chiếc gùi gánh gồng cuộc sống. Vì vậy, vùng văn hóa các dân tộc thiểu số Quảng Nam là một trong ba vùng văn hóa điển hình của khu vực Trường Sơn - Tây Nguyên” (trích nghiên cứu của Nguyễn Tri Hùng).

Để không làm thất lạc các giá trị văn hóa dân tộc thiểu số, công tác nghiên cứu, sưu tầm, hệ thống hóa và bảo quản tư liệu được đánh giá vô cùng quan trọng.

“Phải có chính sách khuyến khích các nghệ nhân trao truyền di sản văn hóa, từ đó, đẩy mạnh hoạt động nghiên cứu, sưu tầm, bảo quản, truyền dạy và giới thiệu các di sản văn hóa của cộng đồng” - Nguyễn Tri Hùng viết.

Căn cơ nữa, với người miền núi, cần xác định làng là địa bàn cơ sở để bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống và xây dựng đời sống văn hóa mới. Làng là một chỉnh thể không gian cho phép một cộng đồng sinh tồn và sáng tạo, thực hành, trao quyền các giá trị đặc trưng của tộc người thuộc cộng đồng đó.

Người Cơ Tu ở thôn Pơr’ning (xã Lăng, Tây Giang) sinh hoạt văn hóa truyền thống. Ảnh: Xuân Hiền
Người Cơ Tu ở thôn Pơr’ning (xã Lăng, Tây Giang) sinh hoạt văn hóa truyền thống. Ảnh: Xuân Hiền

Ý thức về làng ở đồng bào dân tộc thiểu số, thậm chí còn đậm hơn ý thức về cộng đồng tộc người. Bởi, các đặc trưng của văn hóa cộng đồng được phản ảnh trong không gian này. Làng là nơi nuôi dưỡng văn hóa tộc người, cho nên không gian làng cũng đồng thời là không gian văn hóa tộc người.

“Về mặt cấu trúc, không gian làng được hình thành bởi bốn yếu tố có quan hệ tương hỗ: không gian sinh kế, không gian cư trú, không gian sinh hoạt cộng đồng, không gian sinh hoạt tâm linh. Trên cơ sở xác định vị trí làng xã trong bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống cũng như xây dựng đời sống, cần tiếp tục đầu tư phát triển và hoàn thiện các thiết chế văn hóa làng; phấn đấu trong thời gian tới tất cả các làng đều có nhà làng truyền thống, có sân bãi thể dục thể thao, đảm bảo các điều kiện cần thiết tổ chức được các sinh hoạt văn hóa cộng đồng của làng xã” (trích nghiên cứu của Nguyễn Tri Hùng).

Những trang viết mang đầy dự cảm về biến đổi của văn hóa miền núi Quảng Nam từ nhiều năm trước, đang dần thành thực tế. Từ sự đứt gãy của văn hóa cồng chiêng, mai một ngôn ngữ dân tộc cho đến mất dần tri thức bản địa trong sản xuất, sinh hoạt. Để sau cùng, người tự nhận là con của đồng bào Cơ Tu - Nguyễn Tri Hùng, hay thậm chí một “hồn núi” của người Co Trà My - Dương Trinh, khi về với trời vẫn nặng nợ chuyện bản sắc vùng cao...

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Tin nổi bật trang chủ
Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Gieo niềm tin yêu đến từng bạn đọc

Không chỉ chuyển tải chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Báo Dân tộc và Phát triển còn cập nhật những thông tin về các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, bảo vệ môi trường…. Với nội dung đa dạng, phong phú, Báo Dân tộc và Phát triển đã trở thành người bạn đồng hành của đội ngũ già làng, trưởng bản, Người có uy tín, chức sắc, chức việc nắm bắt thông tin kịp thời, hiệu quả và chính xác để phát huy tốt vai trò là “cánh tay nối dài” ở cơ sở trong tuyên truyền chính sách dân tộc, tôn giáo.
Về miền di sản Trường Lưu

Về miền di sản Trường Lưu

Sắc màu 54 - An Yên - 18:01, 20/06/2025
Ngoài 3 di sản được UNESCO vinh danh, thì miền đất văn vật Trường Lưu, tỉnh Hà Tĩnh còn có 23 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được xếp hạng. Với bề dày trầm tích văn hóa ấy, Trường Lưu đang hướng đến làng văn hóa du lịch.
Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Người Gia Rai đầu tiên viết báo cách mạng

Gương sáng - Nguyễn Văn Chiến - 18:00, 20/06/2025
Ông Ksor Ní (tên thường gọi là Ama H’Nhan) là một trong những trí thức đầu tiên người Gia Rai đi theo cách mạng. Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách, trong đó có cương vị Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của tỉnh Gia Lai sau ngày đất nước thống nhất. Ông cũng là thân sinh của ông Ksor Phước, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.
Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 và trao Giải báo chí Cao Bằng lần thứ III năm 2025

Tin tức - Thuỳ Như - 17:58, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Cao Bằng, Tỉnh uỷ Cao Bằng đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025); trao Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam” của Hội Nhà báo Việt Nam; tặng Bằng khen cho các tập thể, cá nhân có nhiều thành tích trong công tác thông tin, tuyên truyền trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình

Tin tức - Thiên An - 17:35, 20/06/2025
Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình có địa chỉ tại Lô Đ7, KCN Khánh Phú, xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình - SĐT: 02293 762 825
Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Báo chí góp công lớn trong quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Cần Thơ

Tin tức - Tào Đạt - 16:49, 20/06/2025
Ngày 20/6, Thành ủy, HĐND, UBND TP. Cần Thơ tổ chức họp mặt Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025); tổng kết Giải Báo chí Phan Ngọc Hiển TP. Cần Thơ lần thứ 19 (2024 - 2025) và Tôn vinh các nhà báo tiêu biểu.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Tỉnh Đồng Nai khen thưởng 50 gia đình DTTS tiêu biểu 2025

Chính sách Dân tộc - Duy Chí - 16:26, 20/06/2025
Các gia đình là những điển hình về sự năng động trong lao động sản xuất, xây dựng gia đình hạnh phúc, kinh tế ổn định, lại tích cực tham gia các phòng trào văn hóa xã hội, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo đảm an ninh chính trị địa phương; cũng như nhiều gia đình có con em là học sinh, sinh viên xuất sắc; tham gia bộ máy chính quyền địa phương, có người trở thành lãnh đạo tổ chức chính trị…
Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Những người kể chuyện bằng trái tim nhiệt huyết

Xã hội - Mỹ Dung - 16:11, 20/06/2025
Giữa núi rừng trùng điệp của Ba Chẽ, Bình Liêu,Tiên Yên... nơi những con dốc nối tiếp nhau như chẳng có điểm dừng vẫn có những bước chân đều đặn, bền bỉ của những “phóng viên vùng cao”. Không chỉ đưa tin, họ là những người kể chuyện bản làng bằng cả trái tim nhiệt huyết.
Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Ghi lại nhịp đập đời sống vùng cao bằng tất cả sự chân thành

Phóng sự - Quỳnh Trâm - 16:01, 20/06/2025
Chúng tôi đã có những tháng năm rong ruổi tác nghiệp nơi bản làng heo hút giữa đại ngàn miền Tây xứ Thanh. Ở những nơi xa ngái ấy, chúng tôi tìm thấy bản chất thật nhất của nghề báo: Ghi lại những nhịp sống bằng tất cả sự chân thành và rung cảm của một người chứng kiến.
Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Kon Tum: Ban hành Nghị quyết về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, nữ và người DTTS

Trang địa phương - Ngọc Chí - 15:38, 20/06/2025
Tỉnh ủy Kon Tum vừa ban hành Nghị quyết số 30-NQ/TU về xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ, cán bộ nữ và cán bộ là người DTTS ở tỉnh Kon Tum giai đoạn 2025 - 2030 và tầm nhìn đến 2045.
Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Hợp nhất hai Chương trình MTQG góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển một Việt Nam thịnh vượng

Thời sự - Hoàng Quý - 15:27, 20/06/2025
Ngày 20/6, tại buổi họp báo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Thứ trưởng Võ Văn Hưng đã công bố những kết quả quan trọng trong quá trình triển khai hai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giai đoạn 2021–2025: Chương trình xây dựng nông thôn mới và Chương trình giảm nghèo bền vững.