Người dân địa phương hào hứng cuốc hố, tra hạt tại Lễ Cầu mùa với ước mong một năm mùa màng bội thuXã Vân Sơn có 05 dân tộc với hơn 90% người DTTS cùng sinh sống. Nơi đây có những phong tục tập quán mang đậm bản sắc văn hóa của các dân tộc. Ngoài lễ cấp sắc, đám cưới, hát Páo Dung thì Lễ Cầu mùa được xem là hoạt động tín ngưỡng mang đậm bản sắc văn hóa của đồng bào dân tộc Dao nơi đây. Vân Sơn cũng là địa phương được huyện Sơn Động chọn là xã điểm tổ chức Lễ Cầu mùa năm 2024.
Lễ Cầu mùa mang yếu tố tín ngưỡng nông nghiệp được tổ chức từ tháng 11 âm lịch năm trước đến tháng 2 âm lịch năm sau với ước nguyện của dân làng cầu mưa thuận, gió hòa, mùa màng tươi tốt, ngô, thóc đầy bồ, người người mạnh khỏe, nhà nhà ấm no, hạnh phúc.
Ông Triệu Văn Sinh, một người dân tại thôn Nà Hin chia sẻ: “Năm nào người dân chúng tôi cũng hào hứng chờ đón Lễ Cầu mùa. Đây là dịp cùng các gia đình đóng góp đồ dâng cúng, chuẩn bị trang phục, cùng tham gia các hoạt động...Vui và ý nghĩa lắm!”.
Trước ngày hội, mọi người tu sửa, dọn dẹp nhà cửa, bàn thờ tổ tiên, miếu thờ sạch sẽ. Lễ vật dâng cúng tế do các gia đình trong bản đóng góp gồm một con gà, chai rượu, bát gạo, tiền lễ thành tâm. Trưởng bản và già bản là người có trách nhiệm chính lo liệu mọi công việc khi lễ hội diễn ra.
Nghi lễ cúng tế trong lễ hội diễn ra trang nghiêm, các thầy cúng được mời đến thực hiện nghi lễ theo phong tục. Mỗi thầy làm một nhiệm vụ riêng: thầy gọi Ngọc Hoàng, thầy gọi Thần đất để chứng giám, thầy nhảy múa đánh nhạc cụ. Khi thực hiện nghi lễ phải có dụng cụ dao, búa, cuốc, liềm… những đồ dùng gắn với đời sống nông nghiệp của đồng bào.
Lễ cầu mùa diễn ra tuần tự các nghi lễ: Lễ khai đàn, lễ tạ ơn, lễ cúng xua đuổi cái xấu, cầu mong hạnh phúc về cho dân, lễ phát rừng, lễ trồng rừng, lễ xuống đồng cuốc hố, tra hạt...
Thầy cúng thông qua bài văn cúng, nội dung đại thể cầu xin Ngọc Hoàng, cầu xin Bàn Cổ, xin ông Thổ công của làng bản giúp cho một năm mưa thuận gió hoà, mùa màng tươi tốt; cầu cho mọi người dân trong thôn bản bình an, mạnh khoẻ...Trong lễ hội cầu mùa, thầy cúng dùng lối hát nghi lễ, một trong những làn điệu dân ca Páo Dung để điều hành nghi lễ. Những câu hát nghi lễ cung kính, trang nghiêm, thầy cúng thay mặt dân bản gửi lời cầu nguyện của con cháu đến tổ tiên và các vị thánh thần về chứng kiến buổi lễ.
Ông Triệu Sinh Học, Người có uy tín thôn Nà Hin trong phần lễ cúng cầu mùa Hàng năm, ông Triệu Sinh Học, Người có uy tín thôn Nà Hin, xã Vân Sơn vẫn được người dân tin tưởng chọn là một trong những thầy cúng làm lễ. Ông cho biết: “Lễ Cầu mùa của đồng bào dân tộc Dao ở xã Vân Sơn là bản sắc văn hóa có từ lâu đời được lưu truyền từ đời này sang đời khác. Là sản phẩm của nền văn minh lúa nước, đã tạo dựng một cách tự nhiên và tất yếu, là sảm phẩm văn hóa trong tập quán sống thành cộng đồng”.
Người dân tham gia lễ hội không chỉ thực hiện các nghi thức tín ngưỡng mà còn hòa mình vào nhiều trò chơi dân gian và hoạt động văn hóa truyền thống (ném còn, kéo co, thêu truyền thống..). Trong khuôn khổ lễ hội cũng diễn ra các màn biểu diễn nghệ thuật truyền thống như hát then, đàn tính, múa cồng chiêng. Đây cũng là một trong những điểm khá độc đáo khi du khách thập phương có dịp tham gia, trải nghiệm Lễ Cầu mùa tại đây.
Du khách tham quan gian hàng trưng bày trang phục truyền thống của đồng bào dân tộc Dao tại Lễ hộiChị Hoàng Diễm My, một khách du lịch đến từ tỉnh Lạng Sơn hào hứng chia sẻ: “Rất là vui vì lần này đến với Bắc Giang lại được giới thiệu và đưa đến lễ Cầu mùa nơi đây. Tôi thấy ở đây ngoài phần tổ chức các nghi lễ hết sức chu đáo, bài bản thì các hoạt động cũng diễn ra rất đa dạng, đậm bản sắc văn hóa dân tộc. Hi vọng sẽ có dịp được quay trở lại đây”.
Lễ Cầu Mùa không chỉ là một nghi lễ tín ngưỡng quan trọng mà còn mang nhiều giá trị sâu sắc về văn hóa, tinh thần và cộng đồng. Đó là sự tích hợp những nghệ thuật văn hoá đặc trưng, nghệ thuật biểu diễn với không gian hành lễ mang đậm màu sắc tâm linh.
Đặc biệt, từ năm 2024, Lễ Cầu mùa được huyện Sơn Động tổ chức điểm ở một số xã, trong đó có xã Vân Sơn và hỗ trợ một phần kinh phí trong các hoạt động bảo tồn văn hóa thuộc nguồn vốn dự án 6 về "Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch" thuộc Chương trình MTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng dân tộc thiểu số và miền núi.
