Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Võ Bình Định trên hành trình trở thành Di sản văn hoá phi vật thể của nhân loại

T.Nhân-H.Trường - 19:51, 15/01/2025

“Ai về Bình Định mà coi – Con gái Bình Định cầm roi đi quyền”. Không biết tự bao giờ câu ca ấy đi vào lòng người, với một nỗi thôi thúc về miền đất Võ. Võ cổ truyền Bình Định ra đời, tồn tại và phát triển song hành cùng lịch sử đấu tranh giữ nước của dân tộc. Trải qua nhiều thế hệ lưu giữ, bồi đắp, nâng tầm, Võ cổ truyền Bình Định phát triển, lan tỏa rộng khắp, là kết tinh các giá trị tinh hoa dân tộc và là nét văn hóa đặc trưng của vùng đất Bình Định.

Cội nguồn và bản sắc Võ Bình Định

Bình Định, dải đất đồng bằng ven biển miền Trung nhưng có địa hình phức tạp và đầy trắc trở, ba mặt đều có núi cao án ngữ, phía Đông đối diện với biển cả bao la. Trong một không gian hẹp, đất đai không màu mỡ, chung sống nhiều thành phần dân tộc nên thời xa xưa đã từng xảy ra nhiều cuộc va chạm để giành quyền thống lĩnh địa bàn.

Trong điều kiện đó, đòi hỏi người dân phải tự hình thành cho mình một phương pháp để tự vệ. Có khi là chiếc gậy đi đường, cây đòn gánh, thậm chí chiếc khăn quấn cổ cũng có thể trở thành vũ khí để chống trả sự tấn công. Và từ đó, hình thành một môn võ dân gian ở Bình Định, đồng thời tinh thần thượng võ cũng được thấm nhuần trong mỗi người dân nơi đây.

Hiện nay, ở Bình Định có rất nhiều lò võ cổ truyền
Hiện nay, ở Bình Định có rất nhiều lò võ cổ truyền

Thế nhưng, Võ Bình Định trở thành bài bản, phát huy tác dụng cao phải đến những năm đầu thế kỷ 18, với vai trò của các tướng lĩnh triều đình, các võ sư Bắc Hà và những anh hùng hiệp khách đến từ phương Bắc. Vì là vùng đất biên ải của thời Trịnh – Nguyễn phân tranh nên triều đình thường cử những tướng tài đến trấn giữ. Quá trình huấn luyện binh sĩ, trong đó có những binh sĩ là người địa phương đã có ảnh hưởng nhất định đến dòng võ dân gian Bình Định. Tiếp đến là những võ sư Bắc Hà vào sinh cơ, lập nghiệp và mở lò dạy võ. Vì vốn sẵn tinh thần thượng võ nên khi họ vừa bước chân đến đã được Nhân dân hưởng ứng rầm rộ.

Theo một số tài liệu thì có rất nhiều võ sư mở lò võ ở Bình Định thời bấy giờ. Trong đó, hai nhân vật nổi tiếng nhất là Trương Văn Hiền và Đinh Văn Nhưng – hai võ sư đến từ xứ Thanh – Nghệ mở lò dạy võ thu hút hàng trăm học trò theo học. Cùng với những võ sư chính thức, một số anh hùng hiệp khách đến từ phương Bắc, trong đó có cả người Trung Hoa cũng tổ chức những lớp dạy võ ở khắp các địa phương tỉnh Bình Định. Chính từ những nguồn ảnh hưởng này, đã hình thành căn bản bước đầu một dòng Võ Bình Định được kết hợp bởi những thế võ dân gian và các bài bản trong võ thuật.

Nhưng nếu dừng ở đây, thì Võ Bình Định cũng chỉ là một dòng võ mờ nhạt trong làng võ Việt Nam. Đến khi sáu dòng tộc ở Tây Sơn, với những nhân vật xuất chúng như Bùi Thị Xuân, Ngô Quang Sở, Trần Quang Diệu… cùng với thiên tài Nguyễn Huệ đã đưa cái tinh tuý của võ thuật sáng tạo từ bản thân vào cái nền căn bản đó, thì Võ Bình Định mới đạt đỉnh cao của võ thuật và hình thành một bản sắc riêng. Nó được áp dụng triệt để vào quân sự, gắn liền với sự nghiệp lẫy lừng của người Anh hùng áo vải Quang Trung – Nguyễn Huệ.

Nhiều em nhỏ đam mê luyện tập Võ cổ truyền Bình Định
Nhiều em nhỏ đam mê luyện tập Võ cổ truyền Bình Định

Có thể nói, cái để làm nên bản sắc riêng của võ Bình Định, trước hết là người đi học võ tức là học đạo làm người. Cái đạo đó dạy cho người học võ biết giữ gìn và phát huy nét đẹp về hình thể mà tạo hoá đã sinh ra. Biết nhún nhường mềm mỏng nhưng cũng biết mạnh mẽ, đanh thép. Biết đánh ai và cứu ai giữa cuộc đời thiên hình, vạn trạng. Ngoài sự khổ luyện để đạt được trình độ võ thuật cao cường, môn sinh võ Bình Định còn phải học cách bấm huyệt giải độc, dùng thuốc chữa bệnh. Bởi vậy, chúng ta không ngạc nhiên khi một võ sư cũng là một lương y mẫu mực, một người am hiểu tất cả các huyệt đạo trong cơ thể.

Tính quần chúng cũng là một nét đặc trưng của võ Bình Định. Hầu như các quyền thuật và binh khí đều gần gũi với môi trường và phương tiện lao động sản xuất của người nông dân. Ví dụ việc dùng đơn trọng, tức là trọng lượng cơ thể chỉ dồn vào một chân để di chuyển trong võ thuật, nhằm phù hợp với địa hình của người sử dụng là gồ ghề, cao thấp bất thường, không bằng phẳng. 

Hoặc như việc tập luyện ứng với các thao tác lao động: Tập trụ ứng với tư thế cấy lúa, tập ngựa ứng với động tác tát nước… Về vũ khí chiến đấu ứng với dụng cụ lao động như: Roi ứng với cây đòn gánh; dọc chim, mỏ gảy, rựa… là hình ảnh của binh khí trong thập bát ban… Thậm chí chiếc khăn quấn cổ cũng được dùng như một nhuyễn tiên để đánh trả sự tấn công. Chính điều này đã làm nên sự độc đáo và lợi hại của võ Bình Định.

Võ Bình Định: Xưa và nay

Nếu lấy mốc từ thời Tây Sơn, tức là lúc võ Bình Định được nâng lên đỉnh cao, hình thành một phong cách đặc biệt cho môn phái này thì võ Bình Định đã có hơn 200 năm hình thành và phát triển. Ở thời Tây Sơn, võ Bình Định được ứng dụng triệt để trong luyện tập binh sĩ. Và hiệu quả của nó là những chiến công hiển hách đã được ghi vào quốc sử. Ngoài ra, võ Bình Định còn có một sức lan toả rộng rãi trong mọi tầng lớp Nhân dân.

Các chiêu thức của Võ cổ truyền Bình Định rất đẹp mắt nhưng không kém phần hiệu quả
Các chiêu thức của Võ cổ truyền Bình Định rất đẹp mắt nhưng không kém phần hiệu quả

Chưa thấy tài liệu nào ghi chép trong giai đoạn này có bao nhiêu võ sinh, bao nhiêu lò võ. Nhưng theo những câu chuyện trong dân gian, thì hầu như gia đình nào đủ ăn, đủ mặc đều cho con đi học võ. Những gia đình giàu có thì đến vài ba người. Võ nghệ cao cường không chỉ để bảo vệ mình, bảo vệ gia đình mà còn được xã hội trọng vọng.

Đến những năm cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20, Võ Bình Định lại tiếp tục phát triển lên một tầm cao mới. Giai đoạn này, do đất nước có nhiều biến động nên nhu cầu tự vệ trong Nhân dân càng tăng. Gia đình có một người biết võ là truyền dạy cho anh em, con cháu để tạo thêm sức mạnh. Và người luyện võ được hưởng chế độ ưu đãi đặc biệt của gia đình, từ việc ăn uống, nghỉ ngơi, thuốc men chữa bệnh… Bởi vậy, Võ Bình Định càng mang tính phổ cập rộng rãi. Vì thế, không phải ngẫu nhiên mà người ta hay nói rằng, hễ là người Bình Định là có võ…

Sau ngày đất nước thống nhất, võ Bình Định vẫn giữ nguyên nét độc đáo cổ truyền và chiếm được lòng ngưỡng mộ của quần chúng. Võ Bình Định đã vượt qua ba đỉnh đèo Bắc – Tây – Nam để đến mọi miền đất nước. Không những thế, võ Bình Định còn vượt ra ngoài lãnh thổ Việt Nam, đến với bạn bè thế giới như Pháp, Mỹ, Angiêri…

Nhiều võ sinh nước ngoài tham gia tập luyện Võ cổ truyền Bình Định
Nhiều võ sinh nước ngoài tham gia tập luyện Võ cổ truyền Bình Định

Hiện nay, toàn tỉnh có 02 đại võ sư quốc tế, 26 đại võ sư quốc gia, 12 võ sư cao cấp, 73 võ sư, 57 chuẩn võ sư, 415 huấn luyện viên, đây là lực lượng quan trọng để giữ gìn và phát huy Võ cổ truyền Bình Định. Bên cạnh đó, có 177 võ đường, câu lạc bộ võ cổ truyền Bình Định, với hơn 12.000 võ sinh tham gia tập luyện thường xuyên; trên địa bàn tỉnh có hàng chục làng võ nổi tiếng gắn với địa danh đã tồn tại trong lịch sử nhiều thế kỷ như: Làng võ An Vinh, Thuận Truyền, Phủ Thiện (huyện Tây Sơn); làng võ An Thái, Phương Danh (thị xã An Nhơn); làng võ An Hòa, Kỳ Sơn, Đại Lễ (huyện Tuy Phước)…

Ngoài ra, còn có hàng chục nghìn người sử dụng thành thục các thế Võ Bình Định. Rất có thể đây là con số chưa chính xác vì với đức tính khiêm tốn, nhiều người không muốn tự xưng mình biết võ. Họ là những người bình thường dung dị nhưng lại ẩn bên trong một tài nghệ cao cường.

Đưa võ Bình Định trở thành Di sản văn hoá phi vật thể của nhân loại

Để giữ gìn và phát huy nét văn hóa quý báu của dân tộc, công tác bảo tồn và phát huy giá trị võ cổ truyền Bình Định luôn được tỉnh đặc biệt quan tâm. Tỉnh đã xây dựng và triển khai thực hiện nhiều đề tài, đề án bảo tồn và phát huy giá trị Võ cổ truyền Bình Định. 

Trong đó, việc đưa vào hoạt động Trung tâm Võ thuật cổ truyền Bình Định năm 2013 là một trong những bước đi hết sức quan trọng, nhằm tập trung nguồn lực, trí tuệ của đội ngũ cán bộ, võ sư, huấn luyện viên… xây dựng võ cổ truyền Bình Định phát triển toàn diện. Công tác đào tạo, bồi dưỡng, xây dựng đội ngũ võ sư, huấn luyện viên để truyền dạy cho thế hệ kế cận được chú trọng.

Võ sinh nước ngoài biểu diễn Võ cổ truyền Bình Định
Võ sinh nước ngoài biểu diễn Võ cổ truyền Bình Định

Việc đưa Võ cổ truyền Bình Định vào trường học trên địa bàn tỉnh cũng được thực hiện từ năm 2016, và được đưa vào nội dung thi đấu tại Hội khỏe Phù Đổng các cấp, nhờ đó đã thúc đẩy mạnh mẽ phong trào tập luyện trong học sinh. Hằng năm, các cấp, các ngành, các địa phương trong tỉnh đã tổ chức nhiều giải đấu, nhiều chương trình biểu diễn võ cổ truyền, thu hút đông đảo các võ đường, câu lạc bộ tham gia. Đặc biệt, Võ cổ truyền Bình Định đã trở thành hoạt động không thể thiếu, mang đậm nét truyền thống văn hóa và góp phần làm trang trọng các ngày lễ, Tết, các sự kiện trọng đại của tỉnh.

Cùng với đó, công tác quảng bá Võ cổ truyền Bình Định được đẩy mạnh thông qua các chương trình, giải đấu trong nước và quốc tế. Từ năm 2016 đến nay, Chương trình “Đêm võ đài Bình Định” được tổ chức vào các dịp lễ, mùa du lịch tại thành phố Quy Nhơn đã trở thành giải đấu uy tín, là nơi giao lưu, cọ xát của các võ đường trong và ngoài tỉnh. Giải Võ cổ truyền các võ đường Bình Định tranh cúp Hoàng đế Quang Trung được tổ chức hằng năm, thu hút đông đảo các câu lạc bộ, võ đường tham gia thi đấu, giới thiệu những nét đặc trưng của môn phái đến với công chúng.

Đặc biệt, Liên hoan quốc tế Võ cổ truyền Việt Nam được tổ chức định kỳ 2 năm một lần tại Bình Định, là nơi giao lưu võ cổ truyền giữa các quốc gia, vùng lãnh thổ trên thế giới với Võ cổ truyền Bình Định, qua đó đã góp phần quảng bá rộng rãi Võ cổ truyền Bình Định đến với bạn bè khu vực và quốc tế. 

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Tu Mơ Rông (Kon Tum): Cán bộ, giáo viên ủng hộ kinh phí xây dựng cảnh quan tại Dự án bố trí ổn định dân cư thuộc Chương trình MTQG 1719

Tu Mơ Rông (Kon Tum): Cán bộ, giáo viên ủng hộ kinh phí xây dựng cảnh quan tại Dự án bố trí ổn định dân cư thuộc Chương trình MTQG 1719

Ngày 7/2, theo thông tin từ UBND huyện Tu Mơ Rông (Kon Tum) cho biết, huyện đã tiếp nhận được 120 triệu đồng từ cán bộ, giáo viên, người dân, doanh nghiệp trên địa bàn huyện ủng hộ, nhằm giúp đồng bào Xơ Đăng sinh sống tại Dự án bố trí ổn định dân cư tập trung thôn Mô Pả, xã Đăk Hà xây dựng cảnh quan để bảo tồn văn hóa và phát triển du lịch.
Việt Nam có hai làng nghề truyền thống gia nhập Thành phố thủ công sáng tạo toàn cầu

Việt Nam có hai làng nghề truyền thống gia nhập Thành phố thủ công sáng tạo toàn cầu

Bản sắc và hội nhập - Minh Nhật - 1 giờ trước
Hai làng nghề nổi tiếng là Gốm sứ Bát Tràng và Dệt lụa Vạn Phúc của Hà Nội được công nhận là Thành viên mạng lưới các Thành phố thủ công sáng tạo toàn cầu.
Chủ tịch nước Lương Cường làm việc với Văn phòng Chủ tịch nước về công tác tư pháp

Chủ tịch nước Lương Cường làm việc với Văn phòng Chủ tịch nước về công tác tư pháp

Thời sự - PV - 5 giờ trước
Sáng 10/2, tại Hà Nội, Chủ tịch nước Lương Cường cùng Phó Chủ tịch nước Võ Thị Ánh Xuân đã có buổi làm việc với Văn phòng Chủ tịch nước về triển khai công tác tư pháp năm 2025, một lĩnh vực quan trọng thuộc chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của Chủ tịch nước theo quy định của Hiến pháp.
Vì sao

Vì sao "cúng cả năm không bằng Rằm tháng Giêng"?

Sắc màu 54 - Minh Nhật - 6 giờ trước
Dân gian tin rằng đêm Trăng tròn đầu tiên của Năm mới sẽ hội tụ linh khí mạnh nhất, là thời điểm linh thiêng để sở cầu như ý, mang lại may mắn, tài lộc và bình an cho gia đình trong cả năm.
Du khách nô nức trẩy Hội Lim Xuân Ất Tỵ

Du khách nô nức trẩy Hội Lim Xuân Ất Tỵ

Sắc màu 54 - Minh Nhật - 7 giờ trước
Trong hai ngày 9 - 10/2 (tức ngày 12 - 13 tháng Giêng năm Ất Tỵ), Hội Lim - lễ hội lớn nhất vùng Kinh Bắc, đã chính thức khai hội, thu hút hàng nghìn du khách thập phương đến trẩy hội, du Xuân.
Xuân ấm áp trong những căn nhà “3 cứng”

Xuân ấm áp trong những căn nhà “3 cứng”

Công tác Dân tộc - Thái Sơn Ngọc - 8 giờ trước
Thời gian qua, tỉnh Ninh Thuận đã huy động nhiều nguồn lực chung tay xây dựng nhà ở cho những gia đình khó khăn bảo đảm an cư, vươn lên ổn định cuộc sống. Trong mùa Xuân mới Ất Tỵ 2025 này, nhiều gia đình ở tỉnh Ninh Thuận phấn khởi đón Tết đầm ấm, vui tươi trong những căn nhà “3 cứng” còn thơm mùi sơn mới...
Tục giã bánh giầy làng Trúc Phê

Tục giã bánh giầy làng Trúc Phê

Bản tin tổng hợp của Báo Dân tộc và Phát triển. Bản tin sáng ngày 8/2/2025, có những thông tin đáng chú ý sau: Lễ hội Thuyền hoa và Đua thuyền trên sông Dinh. Lễ hội cầu ngư xã An Phú. Tục giã bánh giầy làng Trúc Phê. Cùng các tin tức thời sự khác trong vùng đồng bào DTTS và miền núi.
Nét đẹp văn hoá trong hội “Hát qua làng” tại xã Bản Phiệt

Nét đẹp văn hoá trong hội “Hát qua làng” tại xã Bản Phiệt

Tin tức - Thanh Nga - 8 giờ trước
Cứ mỗi độ Xuân về, người Dao Tuyển ở xã Bản Phiệt lại mong chờ lễ hội "Hát qua làng" để chúc phúc, mừng năm mới qua các câu hát giao duyên và tham gia các trò chơi dân gian. Đây là phong tục truyền thống mang đậm nét văn hoá độc đáo của đồng bào Dao Tuyển tại xã Bản Phiệt.
Tăng cường bảo vệ đàn gia súc và diện tích rau màu trong những ngày rét đậm

Tăng cường bảo vệ đàn gia súc và diện tích rau màu trong những ngày rét đậm

Trang địa phương - Minh Nhật - 8 giờ trước
Những ngày qua, nhiệt độ tại các tỉnh miền núi phía bắc giảm mạnh, trời rét đậm, một số khu vực vùng núi cao có băng giá, ảnh hưởng việc sinh trưởng của cây trồng, vật nuôi.
Định hình cho một thành phố di sản

Định hình cho một thành phố di sản

Sắc màu 54 - Tiêu Dao - 8 giờ trước
Huế định hướng phát triển trên cơ sở những nét đặc thù về lịch sử, văn hóa, cảnh quan kiến trúc của mô hình thành phố trực thuộc trung ương. Trước vận hội mới, di sản văn hóa Huế giàu tiềm năng đứng trước ngưỡng lịch sử được cởi bỏ “tấm áo” gò bó để tỏa sáng giá trị lịch sử, văn hóa.
“Nước trời” của người Tà Riềng

“Nước trời” của người Tà Riềng

Phóng sự - Hồng Phúc - Văn Sơn - 10 giờ trước
Đến xã Đắc Tôi, huyện vùng biên Nam Giang (Quảng Nam) mà không một lần thưởng thức “nước trời” thì quả thật uổng phí. Khắp dãy Trường Sơn, những vạt rừng đoák xanh tươi đựng thứ nước màu trắng đục, thơm dịu, nồng nàn đã gắn bó với đồng bào Tà Riềng (một nhóm địa phương thuộc dân tộc Gié-Triêng) và trở thành đặc sản quê hương Nam Giang. Nơi đây gọi là rượu tà vạt.
Đánh thức du lịch Nam Trà My

Đánh thức du lịch Nam Trà My

Du lịch - Minh Ngọc - 10 giờ trước
Chú trọng đầu tư, phát triển hạ tầng du lịch vùng sâm và phát huy các giá trị văn hóa đặc trưng của dân tộc Xơ Đăng, tạo điểm nhấn cho bức tranh du lịch Nam Trà My là hướng đi mà chính quyền địa phương đã và đang thực hiện.