Nghệ nhân thể hiện tay nghề trong hội thi đan lát thủ công truyền thốngTrong khuôn khổ Lễ hội "Trống đôi, cồng ba, chiêng năm" vừa được huyện Đồng Xuân tổ chức, chúng tôi có dịp chứng kiến những nghệ nhân của vùng đất này thể hiện tài năng đan đát. Với đôi bàn tay khéo léo, tài hoa chỉ trong một khoảng thời gian ngắn, các nghệ nhân đã tạo ra nhiều sản phẩm tinh xảo, có độ bền cao như: giỏ, rổ, nón, thúng….
Mỗi sản phẩm mang một kiểu dáng khác nhau, nhưng đều có tính thẩm mỹ cao và sự sáng tạo của nghệ nhân, thể hiện qua những hoa văn, họa tiết rất đẹp mắt và độc đáo. Điều đặc biệt là các sản phẩm truyền thống của đồng bào, không chỉ đơn thuần là vật dụng phục vụ cuộc sống hằng ngày mà còn mang trong mình những câu chuyện về tín ngưỡng và ước vọng của người dân nơi đây.
Trò chuyện với chúng tôi, già Mang Hiếu (92 tuổi), ở xã Xuân Quang 2 cho biết: Ngày trước, bà con quanh năm làm nương, rẫy để sinh sống, những vật dụng phục vụ nhu cầu sinh hoạt và sản xuất đều phải tự làm, nên hầu như ai cũng biết nghề đan đát. Theo lời già Mang Hiếu, thời thơ ấu, già thường theo cha vào rừng kiếm tre, nứa, lồ ô, giang… về làm vật liệu, tập cách cắt ngắn theo kích cỡ của từng sản phẩm, mang ra phơi nắng để nguyên liệu đạt đến độ dẻo, rồi học các kỹ thuật đan đát. Hằng ngày, nhìn cha làm, mình làm theo va cứ thế tay nghề được nâng lên qua từng sản phẩm. Dần dần, nghề đan đát ngấm vào máu và rất tự hào, mỗi khi làm ra được một sản phẩm hoàn chỉnh.
Cũng theo già Mang Hiếu, muốn có sản phẩm tốt, phải biết chọn nguyên liệu. Mỗi cây giang, mỗi thanh tre, nứa... đều phải lựa chọn kỹ càng; chọn những cây thẳng, dài và có tuổi thọ ít nhất một năm để sản phẩm có độ bền. Ngoài ra phải xem xét độ già, độ dẻo dai của từng cây. Những cây quá già sẽ cứng, khó uốn còn những cây quá non thì yếu ớt, dễ gãy vụn trong quá trình chế tác.
Tại huyện Đồng Xuân (Phú Yên) vẫn còn nhiều nghệ nhân người đồng bào DTTS tâm huyết với nghề đan đát truyền thống“Mỗi sản phẩm là một tác phẩm nghệ thuật. Dù làm cái gì cũng phải làm với tâm huyết, không được qua loa, cẩu thả. Đối với tôi, mỗi chiếc giỏ, chiếc gùi không chỉ là công cụ mà còn là sản phẩm mang dấu ấn văn hóa, chứa đựng cả những câu chuyện về cuộc sống và tín ngưỡng của dân tộc”, già Mang Hiếu chia sẻ thêm.
Cũng như già Mang Hiếu, Nghệ nhân La Mo Đướu (71 tuổi) đến từ thôn Kỳ Đu, xã Xuân Quang 2, huyện Đồng Xuân cho hay: Đan đát không chỉ đơn thuần là nghề mà nó đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống của người dân. Mỗi sản phẩm tôi làm ra, ngoài để phục vụ cho gia đình, bán cho những ai có nhu cầu mà hơn thế nữa, đó là cách để tôi gìn giữ những giá trị văn hóa của cha ông.
Chẳng hạn, những chiếc gùi lớn thường được làm với họa tiết hoa văn tinh xảo, thể hiện mong muốn về một vụ mùa bội thu, về sự ổn định và thịnh vượng trong cuộc sống. Tùy vào kích thước và độ phức tạp của từng sản phẩm mà quá trình hoàn thành có thể trông vài giờ, 1 ngày, thậm chí 1 tuần hoặc lâu hơn. Sau khi hoàn thiện, sản phẩm sẽ được treo lên gác bếp. Khói từ bếp không chỉ giúp bảo vệ sản phẩm khỏi mối mọt mà còn tạo ra màu đen đặc trưng, làm tăng thêm vẻ đẹp cho sản phẩm.
Bên cạnh việc hằng ngày, miệt mài làm ra những sản phẩm thủ công truyền thống như một cách để gìn giữ nét văn hoá của dân tộc, ông Đướu còn truyền dạy cho con cháu trong gia đình, dòng họ và sẵn lòng dạy cho những ai có nhu cầu học nghề để họ cùng nhau gìn giữ, không để nghề truyền thống bị mai một.
“Tôi tin rằng, khi nào còn những người muốn học thì nghề truyền thống không mất đi và những người trẻ còn yêu quý nghề truyền thống, muốn giới thiệu sản phẩm truyền thống đến với nhiều người thì nghề đan lát sẽ phát triển bền vững”, ông Đướu trải lòng.
Những sản phẩm thủ công được tạo ra từ những đôi bàn tay khéo léo của nghệ nhân đồng bào DTTSNhững năm gần đây, các sản phẩm đan lát của người dân địa phương đã được biết đến rộng rãi và được nhiều người mua, thông qua các sự kiện văn hóa, hội chợ, và đặc biệt là nhờ sự phát triển của du lịch cộng đồng. Một chiếc gùi lớn, có thể chứa khoảng 15kg lúa, có giá lên đến 500.000 đồng, trong khi những chiếc gùi nhỏ dùng làm đồ trang trí có thể bán với giá 200.000 đồng. Sản phẩm sẽ có giá trị cao hơn, nếu người thợ sử dụng kỹ thuật đan phức tạp và kết hợp với các họa tiết hoa văn tinh xảo, thể hiện rõ nét văn hóa đặc trưng của dân tộc.
Ông Huỳnh Việt Hùng, Trưởng Phòng Văn hóa, Khoa học và Thông tin huyện Đồng Xuân cho biết: Tuy nghề đan đát tại địa phương vẫn còn được người dân gìn giữ và có hướng phát triển, nhưng cũng đang phải đối mặt với nhiều thách thức. Một trong những thách thức lớn nhất chính là người trẻ ngày nay ít mặn mà với các nghề thủ công truyền thống. Do có công việc khác ổn định, thu nhập cao hơn, cung với sự phát triển của công nghệ, khiến họ không còn hứng thú với những công việc đan đát tỉ mỉ, vất vả mà thu nhập không cao.
Vì thế, để giữ gìn nghề đan đát truyền thống, huyện đã xây dựng Đề án bảo tồn và phát huy nghề truyền thống, gắn với du lịch cộng đồng theo Dự án 6 (Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi).
“Địa phương đang rất tích cực vận động các cấp, ngành và người dân cùng chung tay gìn giữ nghề đan đát truyền thống, đồng thời xây dựng các khu du lịch cộng đồng, du lịch trải nghiệm; hỗ trợ quảng bá, giới thiệu sản phẩm. Qua đó, từng bước nâng cao thu nhập cho người dân địa phương, góp phần bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào”, ông Hùng cho biết thêm.
