Nghệ nhân ưu tú Danh Bê: Tâm huyết bảo tồn, truyền dạy nghệ thuật múa Khmer

Ông chủ “gánh hát” gia đình

Nghệ nhân Ưu tú Danh Bê sinh ra trong một gia đình có truyền thống yêu nghệ thuật dân tộc Khmer. Từ ông nội đến cha đều sử dụng thành thạo các loại nhạc cụ và trình diễn điêu luyện các điệu múa, bài hát Khmer. Từ nhỏ, Danh Bê đã yêu nghệ thuật Khmer và tích cực tham gia vào các phong trào tại phum, sóc, chùa trong xã. Năm 11 tuổi, ông đã bắt đầu chơi nhạc rồi đi theo các chú, các anh trong xã biểu diễn.

Trước đây, ông tham gia vào đoàn dù kê của xã, sau đó tham gia vào Đoàn Nghệ thuật Khmer tỉnh Kiên Giang. Sau khi giải nghệ trở về địa phương vận động, tập hợp một số anh em, con cháu có năng khiếu và yêu thích hát nhạc Khmer trong ấp Hòa Thiện để thành lập đội văn nghệ của ấp. Ông trực tiếp sáng tác kịch bản, dạy các điệu múa hát cho từng người.

Có "đội quân” hùng mạnh, ông Danh Bê thành lập gánh hát gia đình với gần 20 thành viên tham gia. Đây là gánh hát có một không hai trong tỉnh Kiên Giang. Tại các hội diễn văn nghệ quần chúng tỉnh Kiên Giang, năm nào cũng có gánh hát của gia đình ông tham gia. Bài hát “Kiên Giang ngày mới” do ông dàn dựng, thể hiện tinh thần đoàn kết giữa 3 dân tộc Kinh, Hoa, Khmer. Bài hát này do các con cháu của ông biểu diễn tại Hội diễn năm 2018 đã mang lại ấn tượng tốt đẹp với khán giả.

Vào các kỳ hội thi, hội diễn, mỗi buổi tối, sân nhà ông lại rộn ràng tiếng nhạc, lời ca. Ông truyền dạy cho con cháu nghệ thuật hát dù kê: diễn chằn ra sao, làm thế nào để lột tả được vai công chúa… Ông hướng dẫn rất kỹ cho các cô gái động tác của những điệu múa truyền thống như Sarikakeo, Sa-vông…. Hằng đêm, bà con trong ấp kéo đến nhà ông xem các thành viên trong gánh hát tập dượt. Tiếng đờn, lời ca của gánh hát gia đình ông, cộng thêm tiếng vỗ tay không ngớt của bà con làm rộn ràng cả một vùng quê.

Năm 2011, gánh hát Đội văn nghệ Khmer của ông Danh Bê được xã Định Hòa chọn tham dự tại Liên hoan Văn nghệ quần chúng toàn quốc 11 xã điểm mô hình nông thôn mới, tổ chức tại Quảng Nam. Gánh hát gia đình của ông đã giành được 1 Huy chương Vàng, 1 Huy chương Bạc và xếp thứ 4 trong 11 xã tham dự. Cứ thế, bộ sưu tập thành tích của đội ngày càng dày thêm. Năm 2015, ông Danh Bê được Ban Chỉ đạo Tây Nam bộ tặng Bằng khen về giữ gìn và phát huy giá trị nghệ thuật truyền thống.

Ngoài các kiến thức về nghệ thuật dân gian Khmer được cha ông truyền dạy, NNƯT Danh Bê còn nghiên cứu, học hỏi tự làm được các loại nhạc cụ, các loại mặt nạ trong sân khấu rô băm, sáng tác kịch bản các bài múa dân gian truyền thống như: Múa áp sa ra, múa rô băm, múa sa dăm, múa gáo… Hiện tại, ông đang lưu giữ một số loại nhạc cụ dân gian truyền thống như: Đờn cò, đờn gáo, đờn tranh, ống sáo, song lan, giàn trống, đầu khỉ, đầu chằng, đầu ngựa…

Lưu truyền nghệ thuật Khmer

Điều khiến NNƯT Danh Bê luôn trăn trở là làm sao để truyền dạy hết những điệu múa rô băm, vở kịch dù kê cổ cho thế hệ con cháu để lưu giữ cho mai sau. Ông chọn những vở kịch dù kê có giá trị nghệ thuật như: "Thạch Sanh chém chằn”, "Tấm Cám”, "Tam Tạng thỉnh kinh”… để phân vai cho các con diễn cùng. Đội văn nghệ Khmer của ông là nòng cốt cho phong trào của xã, nhất là những dịp Tết Chôl Chnăm Thmây, Lễ hội Ooc om boc của đồng bào Khmer hay Ngày hội Văn hoá Thể thao Du lịch dân tộc Khmer của tỉnh.

Trong số các diễn viên được coi là hạt nhân trẻ của gánh hát có “con gái rượu” của ông là Thị Hai hát hay, múa dẻo. Thị Hai tâm sự: “Mỗi dịp được cha dạy hát, em đều chăm chú theo dõi, sau đó bắt chước theo cho đúng động tác. Em rất mê nghệ thuật Khmer. Cha em không chỉ truyền dạy cho người thân trong gia đình mà ai muốn học múa, học hát, cha em đều nhiệt tình truyền dạy”.

Hiện nay, NNƯT Danh Bê vẫn tích cực tham gia dàn dựng các tiết mục hát múa Khmer cho các con cháu, tích cực tham gia các phong trào văn hóa, văn nghệ của xã, của huyện. Đã có khoảng trên 200 người được ông truyền dạy múa, hát, trong đó phần đông là con cháu trong gia đình, họ hàng. Mong muốn của ông Danh Bê là thành lập được nhiều đội văn nghệ Khmer, được hỗ trợ về nhạc cụ, âm thanh để đội văn nghệ Khmer phục vụ tốt hơn và nhiều hơn nữa cho bà con.

Ông Nguyễn Chí Công, Giám đốc Trung tâm Văn hoá, Thể thao và Truyền thanh huyện Gò Quao nhận xét: Đội văn nghệ Khmer của NNƯT Danh Bê đã có nhiều đóng góp trong việc giữ gìn nghệ thuật của đồng bào dân tộc Khmer tại Kiên Giang. Hiện tại, NNƯT Danh Bê đang tập luyện cho con cháu để tham gia chương trình văn nghệ tại Ngày hội Văn hóa, Thể thao và Du lịch đồng bào Khmer Nam Bộ lần thứ VIII tại tỉnh Sóc Trăng, năm 2022.

Với những đóng góp tâm huyết dành cho công tác bảo tồn và truyền dạy nghệ thuật múa Khmer, ông Danh Bê đã được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu “Nghệ nhân ưu tú” năm 2018.